Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Manipuł

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Manipuł (manipulus) była to jednostka taktyczna armii rzymskiej, składająca się z dwóch centurii. Nazwa ta wywodzona jest od znaku bojowego jednostki (signum) ze znakiem ręki na szczycie. Łacińskie słowo manus oznacza „ręka”.

System manipularny został przejęty od Samnitów w czasie wojen samnickich (343-290 p.n.e.), najprawdopodobniej około 315 roku p.n.e. w trakcie drugiej wojny z Samnitami. Nierówne południowe ziemie Italii tzw. Samnium, gdzie miały miejsce walki, udowodniły brak manewrowości falang stosowanych przez Rzymian po przejęciu systemu od Etrusków. Po poniesieniu kilku porażek i utracie całego legionu bez większego oporu w Wąwozie Kaudyńskim koło Caudium,  Rzymianie zdecydowali się odejść od falangi, na rzecz bardziej elastycznego szyku manipularnego.

Formacja manipularna.

Szyk legionowy tworzyli ustawieni w trzech rzędach legioniści (reforma kamilliańska). Formacja ta miała kształt szachownicy (nie tworzyła zwartej linii frontowej, jak np. falanga) i takie ustawienie manipułów dawało możliwość szybkiego wycofania zmęczonych walką żołnierzy poza szeregi w dalszych liniach. Umożliwiało ono też ucieczkę lekkozbrojnym po wykonaniu ich zadania. W pierwszym szeregu stali najsłabsi, najmłodsi i jednocześnie najmniej doświadczeni żołnierze zwani hastati,  uzbrojeni w krótkie miecze oraz ciężkie oszczepy zwane pilum, w drugim – starsi, lepiej uzbrojeni principes, a w ostatnim najstarsi i najbardziej doświadczeni triarii, uzbrojeni we włócznie hasta do walki wręcz.

Najpierw do walki przystępowali hastati, potem – jeśli ich atak zawiódł, atakowali principes. Jeżeli ataki dwóch pierwszych szeregów zawiodły, do walki ruszali triarii. Skrzydła piechoty osłaniała jazda. Na czele manipułu stało dwóch centurionów: pierwszy nazywał się prior, a drugi posterior. Prior pochodził z nominacji żołnierzy danego manipułu, natomiast posterior mianowany przez priora. Mimo, że w manipule w okresie republiki było dwóch centurionów, nie było ani jednej centurii. Niżsi oficerowie nazywali się optio (lepszy) i tesserarius. Rozkazy wydawano za pomocą rogu. Żołnierz dający znaki rogiem nazywał się cornicen. Kierunek marszu lub ataku wskazywał żołnierz niosący znak na drzewcu – signifer. W zależności od kategorii żołnierza manipuły liczyły 60 triarii, zaś principes i hastati 120–160. 30 manipułów składało się na legion. Członkowie manipułów nazywani byli commanipulares, gdyż uważali się za towarzyszy broni. Zazwyczaj żołnierze manipułu w czasie bitwy ustawieni byli w trzech rzędach po 40 ludzi.

Reforma Mariusza zmieniła rolę manipułów w armii. Trzy manipuły zaczęły tworzyć kohortę, która stała się od tej pory podstawową jednostką taktyczną. Podział na hastati, principes i triarii przestał mieć znaczenie poza rangami centurionów. Najwyższe stanowisko w kohorcie miał prior manipułu triarii, najniższe – hastati; prior był zawsze wyższy rangą od posteriora. Najwyższym rangą centurionem w legionie był tzw. primipilus, czyli prior manipułu triarii w pierwszej kohorcie. Manipuły nadal stanowiły część legionu, mogącą samodzielnie działać i wykonywać określone zadania na szczeblu taktycznym, lecz skuteczniejszą i częściej używaną formacją w jego ramach była już kohorta.

Źródła wykorzystane
  • Lawrence Keppie, The Making of the Roman Army: From Republic to Empire, New York, 1994

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów