Rozdziały
W 43 roku n.e. nowo obrany cesarz Klaudiusz chcąc zalegalizować swoje rządy rozpoczął inwazję na niepodbitą Brytanię. Brytanię uważano ponadto za krainę szczególnie atrakcyjną, ze względu na liczne kopalnie i wielu niewolników. Głównym dowódcą operacji był był Aulus Plaucjusz.
Tło historyczne
Nieudana próba inwazji Juliusza Cezara w latach 55-54 p.n.e. na Brytanię spowodowała, że przez dziesięciolecia nie podejmowano, a nawet nie rozważano pomysłu podbicia wyspy. Sprzyjała temu sytuacja na kontynencie w ostatnich latach życia Juliusza Cezara, po jego śmierci i w okresie panowania Augusta.
Plany podboju odżyły w okresie panowania Kaliguli (37 – 41 n.e.), jednak do ich realizacji nie doszło. Swetoniusz przytoczył w tej materii ciekawą historię. Wyspa ostatecznie stała się łupem cesarza Klaudiusza. Klaudiusz, chcąc zyskać militarną wiarygodność swojej władzy podjął wyprawę do Brytanii w 43 roku n.e. Brytanię uważano ponadto za krainę szczególnie atrakcyjną, ze względu na liczne kopalnie i wielu niewolników. Inną przyczyną inwazji była kwestia schronienia grup rebeliantów galijskich na wyspie – tym samym pozostawali oni bezkarni wobec rzymskiej władzy.
Oficjalnie powodem agresji Rzymu była chęć przywrócenia na tron w Brytanii zbiegłego króla Atrebatów – Werykę. Do wojny zaangażowano istotne siły. Na czele czterech legionów (IX Hispana, II Augusta, XIV Gemina i XX Valeria Victrix, plus około 20.000 wojsk pomocniczych, w tym Traków i Batawów) stanął senator rzymski Aulus Placjusz Sylwan. Aulus Plaucjusz został pierwszym namiestnikiem Brytanii we wspomnianym 43 roku n.e. W inwazji udział wzięli także inni prominentni politycy: legio II Augusta był dowodzony przez przyszłego cesarza Wespazjana; brat Wespazjana – Tytus Flawiusz Sabinus II; Gnejusz Hosidius Geta; oraz Gnejusz Sentius Saturninus.
Główna siła uderzeniowa Rzymian podzieliła się na trzy części. Jako miejsce odbicia rzymskiej floty zwykło się podawać Boulogne, a przybicia Rutupiae (obecne Richborough lub wschodnie wybrzeże Kent1). Żadna z podanych lokalizacji nie jest jednak w stu procentach pewna.
Na czele plemion brytyjskich stawiających opór Rzymianom stanęli Togodumnus i Caratacus, synowie zmarłego króla Cunobelinusa, który kontrolował tereny w południowo-wschodniej Anglii będąc przywódcą celtyckiego plemienia Catuvellaunich. Duże siły Brytów napotkały Rzymian nad rzeką w miejscu, w którym przyjęło się obecnie twierdzić, że znajduje się miasto Rochester. Doszło tam do bitwy nad rzeką Medway, która trwała dwa dni. W czasie starcia jeden z wysoko postawionych dowódców Rzymian – Gnejusz Hosidius Geta – został niemal pochwycony. Ostatecznie udało mu się uniknąć klęski i przyczynił się do zwycięstwa Rzymian, za co później pozwolono mu odbyć triumf.
Brytowie po poniesieniu porażki wycofali się za Tamizę. Rzymianie ścigali wroga do rzeki. Następnie doszło do kolejnej bitwy nadrzecznej. Rzymianie przypuścili atak albo na istniejącym moście, albo na nowo wybudowanym, co wiązało się jednak z dużymi stratami. Pewnym jest, że jeden z oddziałów wojsk pomocniczych – batawska piechota – przepłynął rzekę wpław jako specjalna siła uderzeniowa. Wkrótce po bitwie zmarł Togodumnus.
Plaucjuszowi udało się na ten moment zająć południową i centralną część Brytanii. Na największy opór natrafiono przy próbie zdobycia Camulodunum – stolicy państewka Cunobelinusa. Ofensywa Rzymian się zatrzymała, a wódz wystosował oficjalną prośbę do cesarza Klaudiusza o pomoc w dalszej operacji. Kasjusz Dion przekazuje nam w swoim dziele „Historia rzymska” jakoby rzeczywiście Plaucjusz prosił władcę o wsparcie przy zdławieniu wzburzonego wojska barbarzyńców. Swetoniusz z kolei twierdzi, że Klaudiusz w rzeczywstości nie stoczył żadnej bitwy, ale tylko dlatego, że wcześniej w jego imieniu faktycznego podboju dokonał Placjusz Sylwan.
Klaudiusz ostatecznie, z przygodami, dotarł na wyspę.
Płynąc w kierunku Brytanii z Ostii, dwakroć omal nie został zatopiony w skutek gwałtownego wiatru Cyrejusza w pobliżu Ligurii, później niedaleko Wysp Stechadzkich. Dlatego od Marsylii aż do Gezoriakum maszerował z wojskiem pieszo. Stamtąd przeprawił się morzem. Bez żadnej bitwy lub przelewu krwi, w ciągu kilku zaledwie dni wziął pod swoje panowanie część wyspy […]
– Swetoniusz, Klaudiusz, 17
Cesarz dla zwiększenia siły swoich wojsk, zabrał ze sobą posiłki oraz specjalnie sprowadzone z Afryki, słonie bojowe. Boje toczone na wyspie szybko przyniosły efekty i po paru miesiącach – w 47 roku n.e. – Senat zagwarantował Klaudiuszowi prawo triumfu, a Aulusowi owację. Oczywiście Klaudiusz sobie przypisał sukces, a jako symbol zwycięstwa „wśród łupów nieprzyjacielskich na przyczółku swego pałacu palatyńskiego przybić kazał obok wieńca obywatelskiego jeszcze wieniec tzw. okrętowy jako symbol przeprawy i jak gdyby zwycięstwa nad Oceanem”.
Namiestnik Brytanii i jej faktyczny zdobywca – Aulus Placjusz Sylwan zarządzał południową częścią wyspy od 43 do 47 roku n.e. Utworzył prowincję, założył kolonię weteranów w zdobytym Camulodunum i podporządkował sobie tereny należące do uległego Rzymowi króla Kogidumnusa. W ten sposób pod panowaniem rzymskim znalazła się południowa i centralna Brytania, reszta zachowała niezależność.
Działania wojenne w latach 44-60 n.e.
Po podbiciu najcenniejszych, z punktu widzenia gospodarczego, ziem południowo-wschodnich Brytanii, część rzymskich wojsk – pod wodzą Wespazjana – udała się na zachód w celu podbicia kolejnych ziem i lokalnych ośrodków, tzw. oppidia. Najprawdopodobniej wódz dotarł z legionami aż do Bodmin. Następnie legion IX Hispana udał się samodzielnie na północ do Lindum Colonia (obecne Lincoln). Prawdopodobnie w ciągu czterech lat od inwazji w rękach Rzymian były tereny na południe od Humber do rzeki Severn.
Wraz z objęciem namiestnictwa w Brytanii przez Publiusza Ostoriusza Scapulę rozpoczął się kolejny etap działań wojennych. Walki toczono o tereny dzisiejszej Walii oraz obecną tzw. Cheshire Plain. Ostatecznie nie udało się Scapuli zdobyć wszystkich ziem należących do plemienia Silures, jednak podbito plemię Kangów ze środkowej Walii, dochodząc do Morza Irlandzkiego. Głównym celem rzymskiego generała było schwytanie wodza Brytów Caradoca (walijska wersja imienia Caratacusa), który zbiegł do Walii po klęsce w bitwie nad rzeką Medway. W roku 50 n.e. Rzymianie rozpoczęli kolejną kampanię w Walii przeciwko Brytom. Caradac zebrał 30.000 wojowników z celtyckich plemion Ordowików, Deceanglów, Demetów, Komowów i Sylurów. Wojska Brytów zajęły pozycje za rzeką Severn, przecinającą dolinę o tej samej nazwie. Przeciwko sobie mieli około 22.000 Rzymian. Bitwa okazała się być zwycięska dla wojska rzymskiego. Łącznie bitwa pochłonęła życie tysięcy Brytów, do niewoli dostali się też członkowie rodziny Caradoca. Jemu samemu udało się jednak ponownie zbiec z pola bitwy i schronić się w górach u miejscowych druidów. Plemię, u którego się schował okazało się być sprzymierzone z Rzymianami. Lokalna królowa Cartimandua zdecydowała się wydać Caratacusa.
W niedługim czasie zmarł Ostoriusz, a jego miejsce zajął Aulus Didiusz Gallus, który w dużej mierze nie poszerzał granic prowincji. Po objęciu tronu rzymskiego przez Nerona, podjęto kolejne działania na rzecz podboju Wyspy. Zarządcą Brytanii został Quintus Veranius Nepos. On i jego przyszły następca na stanowisku Gajusz Swetoniusz Paulinus zdobyli i zniszczyli centrum druidyzmu (zakazanego przez Klaudiusza) na wyspie Mona w roku 60 n.e. Okupacja terenów Walii została jednak odłożona w czasie, gdyż Rzymianie mierzyć się musieli z dużym buntem brytyjskich plemion, na czele którego stała niejaka Boudika. Powstanie, choć zdławione, zmusiło Rzymian do powrotu na wschodnio-południowe tereny Brytanii.
Działania wojenne w latach 60-78 n.e.
Stłumienie buntu Boudiki spowodowało, że kolejni namiestnicy podboje prowadzili na północ. Dopiero kiedy wspomniana wcześniej Cartimandua poprosiła Rzymian o pomoc w pokonaniu swojego męża Venutuiusa, dowództwo rzymskie zdecydowało się prowadzić walki na zachodzie. Quintus Petillius Cerialis na czele legionów wymaszerował z Lincoln i pokonał Venutuiusa niedaleko Stanwick około roku 70 n.e. W roku 74 n.e. Cerialisa zastąpił Sektus Juliusz Frontinus, który podporządkował rzymskiej władzy plemię Silures, ustanowił siedzibę dla legionu II Augusta w Caerleon i zbudował całą sieć obozów na ziemiach Walii. W roku 78 n.e. Frontinus odszedł ze stanowiska.
Podbój Brytanii nigdy w pełni się nie zakończył ponieważ najbardziej wysunięte na północ tereny – tzw. Kaledonia – były zamieszkane przez lud Piktów, który nigdy się nie poddał rzymskiej dominacji. Pod koniec I wieku n.e. kampanię wojenną na tych ziemiach (obecna Szkocja) prowadził Juliusz Agrykola.
