Komicja centurialne

Komicja centurialne (comitia centuriata) były jednymi z najważniejszych zgromadzeń ludowych Rzymu w okresie republiki. To tutaj decydowano o wyborze najwyższych urzędników państwowych: konsulów, pretorów, cenzorów. Komicja ratyfikowały także cenzusy (spisy obywateli) wykonane przez cenzorów oraz pełniły funkcję najwyższego trybunału w niektórych sprawach sądowych (zwłaszcza w kwestii przewinień państwowej wagi, karanych wygnaniem lub śmiercią). Tutaj także decydowano o wojnie lub pokoju.

Reforma Serwiusza Tuliusza

Według przekazów antycznych twórcą zgromadzeń centurialnych był szósty król Rzymu – Serwiusz Tuliusz (panował w latach 578-534 p.n.e.). Serwiusz Tuliusz – według Cycerona – „tak podzielił [lud], by w głosowaniu przeważał nie tłum, ale zamożni, i zadbał o to, o co republika zawsze powinna zabiegać, aby najliczniejsi nie mieli największego znaczenia” (De republica, 2.39). Tym samym w założeniu przewagę mieli mieć ludzie bogaci (tzw. timokracja).

Zgodnie z zamysłem zgromadzenie miało odzwierciedlać armię rzymską okresu królestwa, uwzględniając jej podział. Nazwa zgromadzenia wywodziła się od centurii (centuriae) – podstawowych jednostek wojskowych, które liczyły pierwotnie 100 obywateli (dla porównania centurie, w których gromadzili się obywatele, aby oddać głos nie miały zwykle takiej liczby). Centurie dzieliły się na seniores (mężczyźni w wieku 46-60 lat), którzy mogli pełnić funkcje porządkowe w mieście; oraz na iuniores (mężczyźni w wieku 17-45 lat), którzy służyli na froncie. Waga ich głosów była różna, na korzyść starszych obywateli.

Serwiusz Tuliusz pierwotnie podzielił społeczeństwo na 5 klas, zgodnie ze statusem, majątkiem (liczonym w dawnych asach) i wiekiem. Według Tytusa Liwiusza klasa I liczyła 80 centurii (40 seniores i 40 iuniores); II i III po 20 centurii (10 seniores i 10 iuniores); IV – 40 centurii i V – 30 centurii. Wspomniane klasy łącznie liczyły 170 centurii piechoty (pedites). Dodatkowo było 18 centurii ekwitów (jazdy; equites) oraz 5 centurii nieuzbrojonych obywateli (proletarii). Razem w głosowaniach brały udział 193 centurie.

Pierwszeństwo w głosowaniu mieli obywatele, którzy byli bogatsi, a tym samym (w nawiązaniu do armii) mieli lepsze uzbrojenie i stanowili ważniejszą część armii. Skąd pomysł, by to najbogatsi de facto mieli najwięcej do powiedzenia? Obywatele o lepszym wyposażeniu i większym majątku narażeni byli na polu walki na największe ryzyko (służba w ciężkozbrojnej piechocie lub jeździe), w związku z tym, aby podkreślić ich znaczenie dla państwowości rzymskiej, rozdzielano ich w większej ilości centurii, niżeli obywateli o niższym statusie. Co więcej, poprzez swoją służbę mogli utracić znacznie więcej.

Przewodniczącym zgromadzenia był konsul, pretor lub w nadzwyczajnych przypadkach dyktator, który zwoływał obywateli według prawa ius agendi cum populo. W praktyce komicja centurialne były zdominowane przez arystokrację, która posiadała 98 (I klasa oraz ekwici) ze 193 centurii. Mimo mniejszej liczebności, patrycjusze wraz z ekwitami, byli rozdzieleni na dużą ilość centurii. Z racji na fakt, że centurie oddawały głosy w kolejności od najwyższej klasy majątkowej do najniższej (proletarii) absolutna większość była osiągana zanim głos zabrały późniejsze/biedniejsze centurie. W ten sposób najbogatsi i „najznakomitsi” obywatele mogli łatwo decydować o ważnych decyzjach państwa, wcześniej uzgadniając głos.

Reorganizacja

Wdrożony model zgromadzenia centurialnego bardzo mocno podkreślał znaczenie arystokracji. W 241 roku p.n.e., aby zwiększyć znaczenie głosu biedniejszych centurii, cenzorzy Marek Fabiusz Buteo oraz Gajusz Aureliusz Kotta zwiększyli ilość centurii ze 193 do 373. Tym samym 350 centurii grupowało piechotę, 18 jazdę, a 5 nieuzbrojonych obywateli (proletarii).

Przebieg zgromadzenia

Komicja centurialne zwoływano na Polu Marsowym (Campus Martius), położonym poza murami miasta. Termin obrad podawano do publicznej wiadomości w edykcie ogłaszającym, który wywieszano na trzy tygodnie przed terminem spotkania (trinundinum). Na 24 dni przed rozpoczęciem zgromadzenia wywieszano czerwoną chorągiew (vexilum russeum) na mons Ianiculus. Było to symbolem, że miastu nie zagraża jakiekolwiek niebezpieczeństwo. Wokół miasta następnie ustawiano straż miejską.

Komicja odbywały się jedynie w dni pomyślne, jeżeli wróżby wypadły pomyślnie. W przypadku uzyskania nieprzyjaznej wróżby (obnuntiatio), przekładano zebranie na inny dzień. Przeszkodą w odbyciu posiedzeń stanowiły również wszelkiego rodzaju niepomyślne znaki na niebie (burza, zachmurzenia, nagły deszcz, etc.). Przyczyną przerwania zebrania mógł być także napad epilepsji jednego z urzędników.

Gdy wróżby wypadły pomyślnie, urzędnik zwoływał lud na posiedzenie (exercitum vocare). Herold powtarzał wezwanie urzędnika, natomiast muzykanci grali na górze Ianiculum, specjalną pobudkę (classicum), która informowała o zebraniu się ludu o świcie w wyznaczonym uprzednio miejscu.

Każde zebranie poprzedzano wiecem (contio). Zaczynał się od ofiar i modłów przewodniczącego. Towarzyszyli mu przy tym pontyficy, augurzy, kapłani ofiarni. Następnie przewodniczący oznajmiał przybyłym, o celu zgromadzenia, proponował kandydatury na urzędy, przedstawiał skargi. Pozostali uczestnicy wiecu, mogli zabrać głos, o ile uzyskali zezwolenie przewodniczącego. Następnie urzędnik dawał znak rozpoczęcia właściwych komicjów. Zebrani, którzy dotąd przebywali w organizacyjnym nieładzie, zajmowali swoje miejsca według przynależności do określonej centurii. Każdej centurii przewodniczył centurion.

Przewodniczący rozpoczynał zebranie następującą formułą: „oby wszystko wyszło dobrze, błogo, pomyślnie, szczęśliwie” (quod bonum faustum felix fortunatumque sit), po czym następowało ponowne zreferowanie wniosków i projektów. Gdy odczytano wszystkie dokumenty, przystępowano do głosowania. Jako pierwsza głosowała centuria jazdy (centuriae praerogativae). Wynik głosowania podawano, po każdorazowym głosowaniu, do wiadomości zebranych.

Uprawnieni do głosowania przychodzili kolejno centuriami do ogrodzonego sznurem placyku (aepta lub ovile), gdzie pytający (rogatores) zaznaczali głosy przy nazwisku kandydata na urzędnika (puncta ferre). Od II połowy II wieku p.n.e. wprowadzono głosowanie tajne, które polegało na wrzuceniu odpowiedniej tabliczki. Głosowanie nad przyjęciem ustawy (leges), polegało na wrzuceniu jednej z dwóch woskowych tabliczek (tabellae). Jedna oznaczona literą A (antiquo – odrzucam), druga literami UR (uti orgas – jak wnosisz).

W przypadku spraw sądowych, na tabliczkach znaczono literę C (condemno – skazuję), bądź A (absolvo – uwalniam). Istniała trzecia możliwość NL (non liquet – nie jasne). W przypadku wyborów, głosujący wypisywał rylcem na tabliczce, nazwisko kandydata za którym głosuje. Następnie takie tabliczki wrzucano do plecionych koszy (cistae), które, po zakończeniu głosowania, zanoszono do budynku (diribitorium), gdzie urzędnicy (diribitores) przeliczali głosy. Po wyborach, przewodniczący komicjów ogłaszał ich wynik (renuntatio). W przypadku odmowy ogłoszenia wyników, było to równoznaczne z ich unieważnieniem.

Koniec zebrania ogłaszał przewodniczący. Następnie zdejmowano chorągiew. Uchwały zgromadzenia stawały się ustawami, dopiero po zatwierdzeniu przez Senat. Z czasem przestało to być ważne, na mocy lex Hortensia z 287 r. p.n.e. Wtedy kompetencje komicjów centurialnych, ograniczały się do spraw wojny i pokoju.

Okres cesarstwa

Za panowania cesarza Tyberiusza (14-37 n.e.) uprawnienia zgromadzeń ludowych (comitia) zostały przekazane senatowi. Wynikało to w dużej mierze z obserwacji, że głosy oddawane przez obywateli były często sprzedane, albo głosujący oddawali głosy z ignorancją.

Innym powodem zmniejszenia roli zgromadzeń za cesarstwa rzymskiego był fakt, że państwo obejmowało olbrzymie terytorium. System zgromadzeń był skuteczny, kiedy Rzym obejmował swoją władzą jedynie miasto-państwo i okoliczne ziemie, a nie liczne prowincje. Rzymscy obywatele znajdujący się daleko od stolicy nie mieli praktycznie szans na oddanie głosu. Tym samym gremium było niereprezentatywne.

W dalszym ciągu lud Rzymu organizował się w centurie i tribus, jednak związane z tym uprawnienia przepadły.

Przeczytaj więcej

Serwiusz Tuliusz Wojna domowa Cezara z Pompejuszem Wojny drugiego triumwiratu Wojny galijskie Agrypina Młodsza