Dyktator rzymski

Juliusz Cezar, rzymski dyktator, który utrzymał swoją władzę do śmierci.

Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Dyktator rzymski (dictator) był to nadzwyczajny (extraordinarius) urzędnik w Republice Rzymskiej, któremu przyznawano na okres maksymalnie sześciu miesięcy władzę absolutną, aby zapobiegł nadzwyczajnym kryzysom (np. podczas ciężkiej wojny lub wewnętrznych rewolt).

Wybór dyktatora należał początkowo do komicjów centurialnych. Później powoływany był on przez konsulów na polecenie senatu (tzw. senatus consultum) i był to jedyny urząd w Republice Rzymskiej, na który mianowano, a nie wybierano. Dyktator powoływał dowódcę jazdy (magister equitum), który w czasie wojny dowodził jazdą, podczas gdy sam stał na czele piechoty.
Oznaką nieograniczonej władzy dyktatora było 24 liktorów towarzyszących mu w mieście oraz poza nim.

Dzisiaj termin „dyktatura” kojarzy się wszystkim bardzo źle, jednak w Republice Rzymskiej była to niezwykle ważna instytucja, o bardzo praworządnym charakterze. Nie raz dzięki mianowaniu dyktatora Republika unikała ciężkich klęsk albo wychodziła z politycznego kryzysu. Możemy wyróżnić kilka rodzajów dyktatury, począwszy od tej najczęściej powoływanej rei gerundae causa (w wypadku zagrożenia zewnętrznego), poprzez sedicionis sedandae causa (kryzys wewnętrzny) aż po dyktaturę ustanawianą do celów religijnych, np. clavi figendi causa.

W I wieku p.n.e. nadużywanie tego urzędu doprowadziło do wielkiego kryzysu, wojny domowej oraz końca republiki.

Lista dyktatorów rzymskich¹

• 501 p.n.e. Titus Larcius
• 501 p.n.e. Manius Valerius – rei gerundae causa (możliwy magister equitum, nie dyktator)
• 499 p.n.e. Aulus Postumius Albus Regillensis
• 494 p.n.e. Manius Valerius Maximus
• 463 p.n.e. Gaius Aemilius Mamercus
• 458 p.n.e. Lucjusz Kwintus Cincinnatus (I raz)
• 439 p.n.e. Lucjusz Kwintus Cincinnatus (II raz)
• 437 p.n.e. Mamercus Aemilius Mamercinus (I raz)
• 435 p.n.e. Quintus Servilius Priscus Fidenas (I raz)
• 434 p.n.e. Mamercus Aemilius Mamercinus (II raz)
• 431 p.n.e. Aulus Postumius Tubertus
• 426 p.n.e. Mamercus Aemilius Mamercinus (III raz)
• 418 p.n.e. Quintus Servilius Priscus Fidenas (II raz)
• 408 p.n.e. Publius Cornelius Rutilus Cossus
• 396 p.n.e. Marcus Furius Camillus (I raz)
• 390 p.n.e. Marcus Furius Camillus (II raz)
• 389 p.n.e. Marcus Furius Camillus (III raz)
• 385 p.n.e. Aulus Cornelius Cossus
• 380 p.n.e. Titus Quinctius Cincinnatus Capitolinus
• 368 p.n.e. Marcus Furius Camillus (IV raz)
• 368 p.n.e. Publius Manlius Capitolinus
• 367 p.n.e. Marcus Furius Camillus (V raz)
• 363 p.n.e. Lucius Manlius Capitolinus Imperiosus
• 362 p.n.e. Appius Claudius Crassus Inregillensis
• 361 p.n.e. Titus Quinctius Poenus Capitolinus Crispinus
• 360 p.n.e. Quintus Servilius Ahala
• 358 p.n.e. Gaius Sulpicius Peticus
• 356 p.n.e. Gaius Marcius Rutilus
• 353 p.n.e. Titus Manlius Imperiosus Torquatus (I raz)
• 352 p.n.e. Gaius Julius Iullus
• 351 p.n.e. Marcus Fabius Ambustus
• 350 p.n.e. Lucius Furius Camillus (I raz)
• 349 p.n.e. Titus Manlius Imperiosus Torquatus (II raz)
• 345 p.n.e. Lucius Furius Camillus (II raz)
• 344 p.n.e. Publius Valerius Publicola
• 342 p.n.e. Marcus Valerius Corvus (I raz)
• 340 p.n.e. Lucius Papirius Crassus
• 339 p.n.e. Quintus Publilius Philo
• 335 p.n.e. Lucius Aemilius Mamercinus Privernas
• 333 p.n.e. Publius Cornelius Rufinus
• 332 p.n.e. Marcus Papirius Crassus
• 331 p.n.e. Gnaeus Quinctius Capitolinus
• 325 p.n.e. Lucius Papirius Cursor (I raz)
• 324 p.n.e. Lucius Papirius Cursor (II raz)
• 322 p.n.e. Aulus Cornelius Cossus Arvina
• 320 p.n.e. Gaius Maenius (I raz)
• 320 p.n.e. Lucius Cornelius Lentulus
• 320 p.n.e. Titus Manlius Imperiosus Torquatus (III raz)
• 316 p.n.e. Lucius Aemilius Mamercinus Privernas
• 315 p.n.e. Quintus Fabius Maximus Rullianus (I raz)
• 314 p.n.e. Gaius Maenius (II raz)
• 313 p.n.e. Gaius Poetelius Libo Visolus
• 313 p.n.e. Quintus Fabius Maximus Rullianus (II raz)
• 312 p.n.e. Gaius Sulpicius Longus
• 312 p.n.e. Gaius Junius Bubulcus Brutus
• 310 p.n.e. Lucius Papirius Cursor (III raz)
• 309 p.n.e. Lucius Papirius Cursor (IV raz)
• 306 p.n.e. Publius Cornelius Scipio Barbatus
• 302 p.n.e. Gaius Junius Bubulcus Brutus (II raz)
• 302 p.n.e. Marcus Valerius Corvus (II raz)
• 301 p.n.e. Marcus Valerius Corvus (III raz)
• 291-285 p.n.e. Marcus Aemilius Barbula
• 291-285 p.n.e. Appius Claudius Caecus
• 291-285 p.n.e. Publius Cornelius Rufinus
• 287 p.n.e. Quintus Hortensius
• 280 p.n.e. Gnaeus Domitius Ahenobarbus
• 263 p.n.e. Gnaeus Fulvius Maximus Centumalus
• 257 p.n.e. Quintus Ogulnius Gallus
• 249 p.n.e. Marcus Claudius Glicia
• 249 p.n.e. Aulus Atilius Caiatinus
• 246 p.n.e. Tiberius Coruncanius
• 231 p.n.e. Gaius Duilius
• 224 p.n.e. Lucius Caecilius Metellus
• 221 p.n.e. Quintus Fabius Maximus Verrucosus Cunctator (I raz)
• 217 p.n.e. Quintus Fabius Maximus Verrucosus Cunctator (II raz)
• 217 p.n.e. Marcus Minucius Rufus
• 216 p.n.e. Marcus Junius Pera
• 216 p.n.e. Marcus Fabius Buteo
• 213 p.n.e. Gaius Claudius Centho
• 210 p.n.e. Quintus Fulvius Flaccus
• 208 p.n.e. Titus Manlius Torquatus
• 207 p.n.e. Marcus Livius Salinator
• 205 p.n.e. Quintus Caecilius Metellus
• 203 p.n.e. Publius Sulpicius Galba Maximus
• 202 p.n.e. Gaius Servilius Geminus
• 82-81 p.n.e. Lucius Cornelius Sulla
• 49-45 i 44 p.n.e. Gaius Julius Caesar