Plebejusze

Plebejusze (plebei) była to warstwa społeczna w antycznym Rzymie, która utworzyła się prawdopodobnie z podbitych terenów lub ludów osiedlających się w Rzymie. Nie posiadamy jednak stu procentowej pewności, co do genezy narodzenia się tego stanu. Sama nazwa pochodzi od słowa „lud” (plebs).

Zmiany społeczne, polityczne i gospodarcze

Plebejusze byli wolnymi ludźmi, lecz nie mieli praw obywatelskich i pierwotnie mieli jedynie funkcję wojskową. Patrycjusze, którzy mieli monopol na władzę i urzędy w czasach Republiki skutecznie uniemożliwiali plebejuszom angażowanie się w politykę. Plebejusze nie mogli obejmować urzędów państwowych, a także zawierać małżeństw z synami lub córkami patrycjuszy. Trudnili się głównie rzemiosłem, kupiectwem oraz rolnictwem. Pełnili również służbę w wojsku, a za swoje pieniądze musieli kupić uzbrojenie (choć po tzw. reformie Mariusza ze schyłku II wieku p.n.e. w dużej mierze ekwipunek zapewniało państwo).

Z czasem plebejusze zaczęli się domagać wpływów w państwie. Bogatsi spośród plebejuszy chcieli mieć dostęp do urzędów państwowych, biedniejsi zaś żądali, aby przyznano im ziemię na podbijanych terenach. Z tej przyczyny między plebejuszami, a patrycjuszami od VI do III wieku p.n.e trwały walki o dostęp do ziemi. Walkę tę rozpoczął exodus na tzw. Górę Świętą i odmowa uczestnictwa w wojnie przeciw Ekwom w 494 roku p.n.e.

Kolejne secesje plebejuszy zakończyły się kolejnymi zwycięstwami plebejuszy m.in.: utworzeniem urzędu trybuna ludowego w 494 roku p.n.e., ustanowieniem prawa dwunastu tablic z 449 roku p.n.e., zniesieniem niewoli za długi i dostępem do wszystkich urzędów oraz lex Hortensia z 287 roku p.n.e., która przyznała uchwałom komicjów (comitia tributa) moc ustaw. Stopniowo plebejusze podzielili się ze względu na cenzus majątkowy, a do nowej warstwy nobilów (nobilitas) weszły bogate rody plebejskie.

Koniec II wieku p.n.e. przyniósł kolejne zmiany w rzymskiej strukturze społecznej. Jednym z największych ówczesnych ludzi, broniących praw plebejuszy oraz warstw niższych, był trybun ludowy Tyberiusz Grakchus. Domagał się on sprawiedliwego podziału ziemi należącej do patrycjuszy między najbiedniejszych plebejuszy.

Bogaci nabywali wielkie majątki ziemskie, w których pracowali niewolnicy, masowo sprowadzani z różnych części państwa. Drobni posiadacze ziemscy, stanowiący trzon armii, przebywali długo na wojnie. Fakt ten wykorzystywali bogaci, którzy zagarniali ich majątki. Utrata majątku doprowadzała do upadku średniozamożnych Rzymian poniżej cenzusu majątkowego. To z kolei nie pozwalało im na wstępowanie do armii. Sytuacja ta w masowej skali mogła mieć tragiczne skutki dla całego państwa.

Tyberiusz przed ukończeniem swego planu został zamordowany na polecenie patrycjuszy, a jego ciało wrzucono do Tybru. Podobny los spotkał jego brata Gajusza, który chciał dokończyć jego dzieło.

W okresie późniejszym nazwą plebejuszy określano ubogie warstwy mieszkańców Rzymu i ludności wiejskiej, które jednak posiadały już prawa polityczne i o których głosy zabiegali politycy tzw. popularzy. Liczni przedstawiciele wyższych warstw o wielkich ambicjach (m.in. Gajusz Mariusz, Juliusz Cezar czy Klodiusz Pulcher) traktowali plebejuszy jako swój elektorat. Co interesujące, Mariusz czy Cyceron wywodzili się ze stanu plebejskiego i odgrywali znaczącą rolę w republice rzymskiej.

Czasy cesarstwa to już upadek znaczenia zgromadzeń ludowych i oddziaływania mas społecznych (plebejuszy) na politykę. Władza skupiona została w rękach cesarzy, którzy dbali o nastroje społeczne, zapewniając rozrywki czy wyżywienie (słynne słowa Juwenalisa: „chleba i igrzysk”).

Życie codzienne

Plebejusze w miastach zamieszkiwali głównie kamienice czynszowe – tzw. insulae. Insule były budowlami o powierzchni od 300 do 400 m2 i wysokości od 15 do 20 m. Kamienice liczyły sobie kilka pięter, a ściany miały pełne okien i drzwi wychodzących na ulice, które otaczały je najczęściej z czterech stron.

Rzymianie niższego stanu jadali śniadanie złożone z chleba, sera, oliwek; lubiono także maczać chleb np. w winie. Starano się zjeść wystarczająco, aby móc cały dzień pracować. Na obiad zwykle albo nie było czasu, albo pieniędzy. Więc kolejny posiłek był przed snem i zwykle był raczej skromny. Jeżeli jadano w domu korzystano ze stołka/krzesła i stołu. Zwykle gotowano pszenicę, aby zrobić jakiś rodzaj owsianki. Owsianka była bardzo mdła, więc często dodawano dodatkowe składniki, urozmaicające smak. Czasami z mąki pszennej robiono chleb, jeśli było ich stać na piec. Jednak ogólnie rzecz biorąc, biedni Rzymianie jedli bardzo mało mięsa i często niegotowane jedzenie. Ze względu na brak kuchni korzystano z publicznych knajpek.