Panteon w Rzymie

Panteon w Rzymie (Pantheon¹), czyli innymi słowy „Świątynia wszystkich Bogów” jest to okrągła świątynia powstała w 125 roku n.e. ku czci siedmiu najważniejszych bóstw rzymskich. Rzadziej funkcjonuje nazwa Pantheum. W tej formie pojawia się w „Historii naturalnej” Pliniusza Starszego (XXXVI.38) w opisie tej budowli: Agrippae Pantheum decoravit Diogenes Atheniensis; in columnis templi eius Caryatides probantur inter pauca operum, sicut in fastigio posita signa, sed propter altitudinem loci minus celebrata.

Panteon rzymski był świątynią ufundowaną ku czci boskich patronów Rzymu w roku 27 p.n.e. przez Agrypę (zięcia i najbliższego współpracownika cesarza Oktawiana Augusta).

Budowla ta została ufundowana przez Marka Agrypę i na jego polecenia zaprojektowana. Konstrukcja powstała na Polu Marsowym na miejscu byłej świątyni ku czci boskich patronów Rzymu wybudowanej w roku 27 p.n.e. i zniszczonej w pożarze w 80 roku n.e. Cesarz Domicjan odbudował budowlę, jednak ta uległa ponownemu zniszczeniu w pożarze roku 110 n.e.

W przebudowanym później (w latach 20. II wieku n.e.) przez Hadriana Panteonie pozostały inskrypcje Agrypy. Portyk Panteonu był wspierany przez dwanaście kolumn, każda wysoka na ok. 12 metrów, wykutych z jednego bloku szarego granitu z Egiptu. Kamień ten był niezwykle prestiżowy w antycznym Rzymie, gdyż wydobywano go tylko w jednym miejscu – na oddalonej o ponad 4 tysiące km od Rzymu – „Górze Klaudiusza²” (Mons Claudianus), znajdującej się pośrodku wschodnio-egipskiej pustyni. Dostarczenie 12 wielkich bloków skalnych z takiej odległości wymagało olbrzymiego nakładu pracy i środków.

Panteon powstał na planie koła i wyraźnie różnił się od poprzedniej świątyni. Zachowano jedynie oryginalny portyk, który nie został zniszczony w czasie pożaru w roku 80 n.e. Budową kierował Apollodoros z Damaszku, stracony później na rozkaz cesarza za skrytykowanie zaprojektowanej przez Hadriana, podwójnej świątyni Wenus i Romy.

Panteon to rotunda o średnicy i wysokości wynoszącej 43 metry. Budowla pokryta jest ogromną kopułą odlaną z betonu, przy podstawie której grubość wynosi 7 metrów. Kopuła budowli posiada na szczycie centralny otwór, zwanym „okiem” (oculusem) o średnicy 9 metrów, który jest jedynym otworem oświetlającym wnętrze. Ponieważ otwór nie ma przykrycia, podłoga na środku jest lekko wklęsła z odpływem do zbierania deszczu. Podniebienie kopuły jest ozdobione pięcioma rzędami kasetonów.
Przed wejściem do świątyni znajduje się dobudowany trzyrzędowy portyk 16 kolumn w porządku korynckim o wysokości 14 metrów każda. 8 z 16 kolumn jest ustawionych w pierwszym rzędzie. Wieńczy go tympanon, pod którym widnieje inskrypcja:

M·AGRIPPA·L·F·COS·TERTIVM·FECIT
M[arcus] Agrippa L[ucii] f[ilius] co[n]s[ul] tertium fecit

czyli:

Wzniesiony przez Marka Agrypę, syna Lucjusza, konsula po raz trzeci.

Budowla uległa zniszczeniu w roku 80 n.e. na skutek wielkiego pożaru Rzymu. Została odbudowana staraniem cesarza Hadriana około roku 125 n.e. już w zmienionej formie – na planie okręgu, pozostawiono jednak oryginalny, zachowany po pożarze prostokątny portyk z kolumnadą i z napisem fundacyjnym na belkowaniu frontonu dedykowanym Agrypie. Podczas najazdu barbarzyńców na Rzym w V wieku świątynia została uszkodzona.

Autor: Bengt Nyman | Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Do wnętrza Panteonu prowadzą potężne, ciężkie 20 tonowe drzwi odlane z brązu. Wyłożoną granitem oraz żółtym marmurem ścianę wewnętrzną przecina siedem równomiernie rozmieszczonych nisz dla siedmiu, odlanych z brązu, bóstw: Jowisza, Marsa, Neptuna, Wenus, Merkurego, Saturna i Plutona.

Panteon jest najlepiej zachowanym budynkiem z czasów starożytnego Rzymu. Niegdyś wewnątrz znajdował się ceremonialny ołtarz, gdzie zwierzęta były poświęcane i palone. Dym w czasie rytuału wydobywał się przez oculus, który nazywany był „wszystko widzącym okiem niebios”.

Kopuła Panteonu z oculusem. Widok od środka.

W 202 roku n.e., budowla była reperowana za panowania Septymiusza Sewera i jego syna Karakalii o czym wiemy za sprawą zachowanej inskrypcji na na łukowej fasadzie:

IMP · CAES · L · SEPTIMIVS · SEVERVS · PIVS · PERTINAX · ARABICVS · ADIABENICVS · PARTHICVS · MAXIMVS · PONTIF · MAX · TRIB · POTEST · X · IMP · XI · COS · III · P · P · PROCOS  ET
IMP · CAES · M · AVRELIVS · ANTONINVS · PIVS · FELIX · AVG · TRIB · POTEST · V · COS ·PROCOS · PANTHEVM · VETVSTATE · CORRVPTVM · CVM · OMNI · CVLTV · RESTITVERVNT

czyli:

Imperator Cezar Lucjusz Septymiusz Sewer Pius Pertynaks, zwycięzca spod Adiabene, wielki pogromca Partów, Pontifex Maximus, 10-krotny trybun, 11-krotny cesarz, 3-krotny konsul, Pater Patriae, prokonsul i
Imperator Cezar Marek Aureliusz Antoninus Pius Felix Augustus pięciokrotny trybun, konsul, prokonsul starannie odnowili Panteon zniszczony przez lata.

Budowlę w około 600 roku n.e. przejęli chrześcijanie, twierdzący że Panteon jest domem demonów. Przekształcili go w kościół katolicki pw. Santa Maria ad Martyres – Najświętszej Marii Panny od Męczenników.

Przeczytaj więcej

Bitwa pod Ilipą Wojna domowa Cezara z Pompejuszem Agrypina Młodsza Wojny drugiego triumwiratu Wojny galijskie