Ziemie italskie stanowiły mozaikę kulturową wielu ludów, pośród których prym wiedli: Etruskowie, Samnici, Grecy a później także Latyni. Mimo iż ustawiczny podbój półwyspu (prowincji) przez Rzym, sprawił, że już w połowie III wieku p.n.e. niemal cała prowincja była rzymska, to integracja poszczególnych ludów z władcami znad Tybru, zakończyła się dopiero w początkach I wieku p.n.e., kiedy to po wojnach ze sprzymierzeńcami, wszyscy mieszkańcy Italii (wolni oczywiście) otrzymali obywatelstwo.
Italia w V wieku p.n.e. oznaczała tylko jego południową część, w III natomiast wszystkie tereny podległe Rzymowi. Za czasów Juliusza Cezara teren rozciągający się od Cieśniny Mesyńskiej do rzeki Rubikon. Wtedy za jej część jeszcze nie uważano Galii Przedalpejskiej leżącej w dolinie rzeki Pad oraz Ligurii. Około 27 roku p.n.e. za panowania Augusta, Italia już sięgnęła do podnóży Alp. Italia przez całą starożytność nie obejmowała natomiast Sycylii, Sardynii i Korsyki.
Na początku ustanowienia Cesarstwa Rzymskiego Italia składała się z terytoriów o różnym statusie. Niektóre miasta, jak np. municipii, posiadały pewną niezależność od Rzymu. Kolonie z kolei założone zostały przez samych Rzymian. Pełna organizacja Italii zakończyła się w I wieku p.n.e., około 7 roku p.n.e., kiedy to cesarz Oktawian August podzielił całą Italię na 11 regionów (regiones), jak to opisuje Pliniusz Starszy w swoim dziele Naturalis historia („Historia naturalna”):
- REGION I: Lacjum (Latium), łącznie z Rzymem, i Kampania (Campania);
- REGION II: Apulia i Calabria;
- REGION III: Lukania i Brucjum (Lukania, Brutium);
- REGION IV: Samnium;
- REGION V: Picenum;
- REGION VI: Umbria i Ager Gallicus;
- REGION VII: Etruria;
- REGION VIII: Aemilia;
- REGION IX: Liguria;
- REGION X: Venetia i Histria;
- REGION XI:Transpadana.
Południową część Italii wraz ze wschodnią częścią Sycylii w czasach starożytnych określano często mianem Magna Graecia (Wielka Grecja) ze względu na dużą ilość znajdujących się tam kolonii greckich.
Italię oblewają morza:
- Mare Tyrrhenum (Morze Tyrreńskie)
- Mare Adriaticum (Morze Adriatyckie)
- Mare Ionium (Morze Jońskie)
Italia była regionem uprzywilejowanym przez cesarza Augusta i jego następców. Budowano tam większość ważnych budowli pożytku publicznego oraz rozwijano gęstą siatkę dróg.
Gospodarka italska kwitła. Rozwijało się: rolnictwo, rzemiosło i przemysł, co umożliwiało wywóz towarów do innych prowincji.
Wraz z gospodarką powiększeniu ulegała populacja Italii. Za panowania Augusta przeprowadzono trzy cenzusy, mające określić liczbę rzymskich obywateli w całym imperium. Według cenzusu z 28 roku p.n.e. liczba obywateli Italii wyniosła – 4.063.000; w 8 roku p.n.e. – 4.233.000; a w 14 roku n.e. – 4.937.000. Liczby te są jednak wciąż dyskutowane. Nie wiadomo czy dane te odnoszą się do wszystkich obywateli, dorosłych męskich obywateli, czy obywateli sui iuris. Ten ostatni typ obywatela była to osoba niepodlegająca władzy pater familias. Jest to kategoria osób wydzielona na podstawie tzw. status familiae, tj. pozycji w rodzinie agnatycznej i nie mająca związku z sytuacją kognatyczną (nie liczyły się kwestie posiadania dzieci, pozostawania w małżeństwie) czy wiekiem (a więc niemowlę mogło być pater familias). Osoby sui iuris miały pełną zdolność majątkową, tzn. mogły być podmiotami praw majątkowych (mieć prawo własności lub ograniczone prawa rzeczowe). Wracając jednak do cenzusów nie wiadomo ponadto ilu dokładnie obywateli mieszkało faktycznie w Italii.
Według szacunków współczesnych badaczy liczby były zupełnie inne. Karl Julius Beloch w 1886 roku uznał, że na początku I wieku n.e. populacja Italii kontynentalnej, wraz z Gallia Cisalpina wynosiła około 6 mln ludzi. Russell w 1958 wyliczył 6, 83 mln, Hin w 2007 10 mln, a Lo Cascio w 2009 14 mln.
Kiedy w 212 roku n.e. cesarz Karakalla nadał wszystkim mieszkańcom Imperium obywatelstwo rzymskie Italia utraciła swoją dominującą i prestiżową pozycję wśród pozostałych prowincji. Ponadto Italia, pod koniec III wieku n.e., była ciągle nękana atakami barbarzyńskich plemion.
W tym czasie cesarz Dioklecjan dokonał podziału Imperium na cztery części i kilka dioceses wprowadzającym tym samym tetrarchię. Diocesis Italiae, będący po rządami Augustus zachodniego, podzielono na dwa obszary, które z kolei podzielono na mniejsze regiony – tzw. correctores.
- Italia suburbicaria, ze stolicą w Rzymie:
- Tuscia i Umbria;
- Valeria;
- Campania i Samnium;
- Apulia i Calabria;
- Sicilia;
- Sardinia i Corsica
- Italia annonaria, ze stolicą w Mediolanum:
- Venetia i Histria
- Aemilia i Liguria
- Flaminia i Picenum
- Raetia
- Alpes Cottiae
Byłe regiony Alpes Poenninae i Alpes Maritimae stały się częścią Diocesis Galliarum.
Kiedy barbarzyńcy stali się najważniejszym problemem z jakim musiał się borykać Rzym, cesarze zmuszeni zostali opuścić stolicę, tym samym podkreślając upadek regionu. W 330 roku n.e. Konstantyn I przeniósł stolicę Imperium do Konstantynopola, wraz z dworem cesarskim, administracją gospodarczą i strukturami wojskowymi (np. floty Misenum i Ravenna).
Po śmierci cesarza Teodozjusza w 395 roku n.e. Italia stała się częścią Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Następnie nadeszły lata najazdów barbarzyńskich i przeniesienie stolicy władcy Cesarstwa Zachodniego z Mediolanum do Rawenny w 402 roku n.e. W 410 roku n.e. Rzym zdobył i złupił Alaryk, wódz Wizygotów, co było precedensem od ośmiu wieków. Północna Italia została zaatakowana przez Atyllę i Hunów w następnych latach; a na domiar złego w 455 roku n.e. wódz Wandalów, Genzeryk zdobył po raz kolejny Rzym.
Według Notitia Dignitatum, rzymskiego dokumentu służby cywilnej i kadry dowódczej, który miał być uzupełniony w latach 20 V wieku n.e. o informacje o zachodniej części Cesarstwa, Italia zarządzana była przez prefekta – Prefectus praetorio Italiae (zarządzał Galią, Italią, Afryką i Ilirią), jednego vicarius i jednego comes rei militaris. Regiony zarządzane były przez ośmiu consulares (Venetiae et Histriae, Aemiliae, Liguriae, Flaminiae et Piceni annonarii, Tusciae et Umbriae, Piceni suburbicarii, Campaniae i Siciliae), dwóch correctores (Apuliae et Calabriae i Lucaniae et Bruttiorum) oraz czterech praesides (Alpium Cottiarum, Samnii, Sardiniae Corsicae)
W tym czasie władcy „zachodni” byli kontrolowani i pod wpływami wodzów barbarzyńskich. Taka sytuacja uniemożliwiała władzy cesarskiej kontrolę Italii, której wybrzeża były pod ciągłym atakiem. W 476 roku n.e. Romulus Augustulus zrezygnował z władzy i odesłał insygnia cesarskie do Konstantynopola, tym samym doprowadzając do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Następnie przez 77 lat Italia znajdowała się pod wpływami Odoakera, a później Królestwa Ostrogotów.
