Rzym (Wieczne Miasto)

Panteon ufundowany został przez cesarza Hadriana w roku 125 n.e. na miejscu wcześniejszej budowli, z 27 roku p.n.e., zniszczonej w pożarze w 80 roku n.e. Panteon był „miejscem poświęconym wszystkim bogom”.

Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Rzym (Roma) nazywany także „Wiecznym Miastem” lub „Miastem Siedmiu Wzgórz” powstał w epoce żelaza, jako osada Latynów, usytuowana na szczycie Palatynu. Jego mieszkańcy byli prostymi pasterzami owiec (około 800-750 p.n.e.). Z czasem zajęli się rzemiosłem i handlem z sąsiadami (bogactwo Rzymu pochodziło ze sprzedaży soli wydobywanej w solankach u ujścia Tybru). Ludności zaczęło przybywać i zasiedlono Eskwilin i Kapitol. Miejsce gdzie został założony Rzym nazywało się pierwotnie Septimontium. Być może później pojawiła się nazwa Alba Longa – mieszkańcy Alby Longi byli prawdopodobnie założycielami Rzymu. Według Marii Jaczynowskiej w „Historii Starożytnego Rzymu”, która powołuje się na źródła historyczne, najprawdopodobniej Rzym założyli koloniści z Alba Longa, które leżało 19 km na południowy wschód od Rzymu. Z tego wynika, że Rzym nigdy nie nazywał się we wczesnym okresie Alba Longa. Miasto, określane także jako Albalonga, zostało zniszczone przez Rzym w okolicy połowy VII wieku p.n.e.

Według tradycji, przekazanej nam przez Liwiusza, Rzym założył Romulus dnia 21 kwietnia 753 p.n.e. i został jego pierwszym królem. Od tej daty liczona była historia miasta -„Ab urbe condita” lub A.U.C. („od założenia miasta”).
Wedle legendy wkrótce po założeniu miasta „Synowie wilczycy” z powodu braku kobiet w mieście postanowili je zdobyć, napadając osadę sąsiednich Sabinów, położoną na wzgórzu Kwirynale. Zuchwały plan porwania Sabinek powiódł się. Gdy Sabinowie próbowali odbić kobiety, te namówiły ich do zawarcia rozejmu, a potem sojuszu z Rzymianami. W rzeczywistości między Rzymianami i Sabinami faktycznie musiało dojść do unii około połowy VIII wieku p.n.e.

Mapa antycznego miasta Rzymu

Po śmierci Romulusa panowało kolejno sześciu królów. Tradycja podaje, że byli to: Numa Pompiliusz, Tullus Hostiliusz, Ankus Marcjusz, Tarkwiniusz Stary, Serwiusz Tuliusz i Tarkwiniusz Pyszny.

Numa Pompiliusz (około 715-673 p.n.e.) w czasie swego panowania miał wprowadzić m.in. kult Westy, a Ankus Marcjusz (642-617 p.n.e.) rozszerzył terytorium Rzymu aż do wybrzeży Morza Tyrreńskiego. Tradycja wydaje się jednak nieprawdziwa, gdyż siedmiu królów stanowiących w rzeczywistości sześć pokoleń (Tarkwiniusz Pyszny był synem Tarkwiniusza Starego) panowało przez ok. 225 lat. Społeczeństwo w tym czasie dzieliło się na dwie podstawowe grupy: patrycjuszy, należących do arystokracji i plebejuszy, którzy byli wolnymi obywatelami, ale nie mieli prawa do współudziału w administrowaniu miastem.

Patrycjusze byli prawdopodobnie potomkami Latynów, nazywano ich patres. Tworzyli wspólnotę etniczną i religijną, to znaczy byli zorganizowani w szczepy (gentes), które brały udział w tych samych kultach, a ich dzieci żeniły się i handlowały między sobą. Plebejusze natomiast pochodzili prawdopodobnie od Sabinów lub też był to element napływowy. Między patrycjuszami i plebejuszami mogły zachodzić relacje tylko jednego typu – klientelistycznego, co znaczyło, że plebejusz zostawał klientem, podporządkowując się którejś z rodzin patrycjuszowskich i w zamian otrzymywał protekcję prawną i ekonomiczną.

W takim układzie przywódcy klanów (patres gentium) byli wielkimi właścicielami ziemskimi, tworzącymi potężną oligarchię, podczas gdy plebejusze składali się z robotników najemnych, drobnych handlarzy, rzemieślników i właścicieli niewielkich poletek. Patrycjusze byli podzieleni na kurie, a jednostką podziału administracyjnego była tribus. Początkowo w Rzymie było ich trzy (Ramnes, Tities i Luceres). Rzymianie byli podzieleni także na 30 kurii. Tylko patrycjusze mieli obowiązek służby wojskowej. Każda kuria wystawiała 100 ludzi zbrojnych, a każda tribus 100 konnych.

W pewnym momencie władzę w mieście zdobyli Etruskowie, prawdopodobnie około 616 p.n.e. Najprawdopodobniej trzech ostatnich rzymskich królów było pochodzenia etruskiego. Około 565 p.n.e. zostały zbudowane pierwsze mury dookoła miasta.
Ostatni z dynastii Tarkwiniuszy z przydomkiem Pyszny (Superbus) został wygnany przez mieszkańców w 509 roku p.n.e. za okrucieństwo, tyranię i despotyzm. Rozczarowani władzą królów Rzymianie wprowadzili ustrój republikański.

Około roku 450 p.n.e. ogłoszono Prawa XII tablic. W 390 roku p.n.e. Rzym przeżył najazd Galów, czyli Celtów. Po tym wypadku zdecydowano się wybudować nowe mury obronne, które zaczęto wznosić w 378 p.n.e. (Mury Serwiańskie). W 312 roku p.n.e. rozpoczęto budowę pierwszej drogi rzymskiej via Appia i pierwszego akweduktu. W 293 roku p.n.e. został wprowadzony w Rzymie kult Eskulapa. W 289 p.n.e. założona została mennica w mieście w pobliżu świątyni Junony Moneta (Pamiętającej) – stąd nazwa pieniądza metalowego. W 264 roku p.n.e. odbyły się pierwsze igrzyska gladiatorów. W 220 roku p.n.e. została zbudowana via Flaminia, która łączyła Rzym z Adriatykiem.

Starożytny Rzym położony był na wzgórzach (collis, mons). Na północy wznosiło się wzgórze Pincius, na którym znajdowały się słynne ogrody Lukullusa (założone ok. 60 roku p.n.e.) i Salustiusza (powstałe po 45 p.n.e.). W 49 roku n.e. za panowania Klaudiusza wzgórze zwane Collis Hortulorum zostało włączone w obręb murów Rzymu. Obok położone było wzgórze Kwirynał ze świątynią Kwirynusa, świątynią Słońca wzniesioną przez Aureliana i świątynią Flawiuszów wzniesioną przez Domicjana. Kwirynał był dzielnicą willi i pałaców. Na wzgórzu Wiminał cesarz Dioklecjan zbudował termy. Wzgórze Eskwilin zajmowały min. ogrody Mecenasa, Dom Złoty Nerona, Portyk Liwii (Oktawian August), termy (Tytusa i Trajana), łuk triumfalny (Galienus), akwedukty Klaudiusza. Na wzgórzu Celius w V w.n.e. Petroniusz Maksymus zbudował nowe forum. Palatyn był siedzibą Romulusa (Roma Quadrata), a potem dzielnicą najbogatszych Rzymian i cesarskich pałaców. Wzgórze Kapitol było centrum religijnym Rzymu. Tu znajdowały się świątynia Jowisza Kapitolińskiego z końca VI wieku p.n.e., gdzie przechowywano księgi sybillińskie, świątynia Junony i świątynia Minerwy. Wzgórze Awentyn zajmowała najbiedniejsza dzielnica Rzymu. Na Awentynie znajdowały się świątynie: Cerery, Libera i Libery, później także świątynia Minerwy, opiekunki rzemieślników, oraz archiwum gminy plebejskiej. Na prawym brzegu Tybru wznosiło się wzgórze Janikulum, które pozostawało poza murami miejskimi, dopiero w III wieku n.e. cesarze Aurelian i Probus otoczyli część Janikulum murami.

Ludność wiejska, której ziemie zdewastował Hannibal w 219 roku p.n.e., masowo przenosiła się do miasta, za nimi podążyli niewolnicy i wyzwoleńcy. Ludność Rzymu szybko podniosła się do ponad pół miliona. Imigrantom nie brakowało pracy, miasto się rozbudowywało, konstruowano drogi, akwedukty, targowiska i świątynie. A wszystko to z podatków, które napływały z prowincji. W 167 roku p.n.e. została sprowadzona do Rzymu biblioteka Perseusza króla Macedonii, a w 161 roku p.n.e. zostali wysiedleni z miasta greccy filozofowie. W 142 roku p.n.e. powstał pierwszy kamienny most na Tybrze. W okresie cesarstwa brzegi Tybru były połączone mostami: Fabrycjusza, Agrypy, Aureliusza, Cestiusza, Emiliusza i Probusa. W 46 roku p.n.e. została przeprowadzona (z inicjatywy Cezara) przez Sosigenesa reforma kalendarza rzymskiego.

W 59 roku n.e. cesarz Neron zorganizował igrzyska wzorowane na greckich. W 64 roku n.e. wybucha w Rzymie wielki pożar. Rozpoczyna się odbudowa miasta, które staje się jeszcze piękniejsze niż wcześniej. W 72 roku n.e. rozpoczęto budowę Koloseum, w 125 Panteon, a w 216 zostają ukończone Termy Karakalli. Imperium do tego czasu rozrosło się do gigantycznych rozmiarów. W 212 otrzymują obywatelstwo rzymskie wszyscy jego mieszkańcy. W 247 celebrowano pierwsze tysiąclecie Rzymu. W latach 70. III wieku n.e. zbudowano nowe mury miasta zwane Murami Aureliana.

Do najstarszych części miasta należą: Forum Romanum, Forum Boarium, Pole Marsowe i Via Appia.

W roku 330 cesarz Konstantyn Wielki przeniósł stolicę Cesarstwa rzymskiego do Konstantynopola. W 395 roku nastąpił podział na cesarstwo wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu i Cesarstwo Zachodniorzymskie ze stolicą w Mediolanie, a potem w Rawennie. Od tego czasu rola Rzymu ulegała dalszej marginalizacji. Miasto zostało zdobyte przez Wizygotów pod wodzą Alaryka w 410 r. i przez północnoafrykańskich Wandalów w 455 roku. Za symboliczną datę upadku cesarstwa przyjmuje się rok 476 n.e.

Forum Romanum był głównym politycznym, religijnym i towarzyskim ośrodkiem starożytnego Rzymu, miejscem odbywania najważniejszych uroczystości publicznych.

Autor: Renata3 | Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Styl zabudowania

Rzym początkowo był zabudowany w sposób bardzo chaotyczny. Powodowało to liczne problemy z częstym powstawaniem pożarów lub tamowaniem ruchu ulicznego. Pierwsze nowatorskie rozwiązania w tej materii poczynił cesarz Neron po pożarze Rzymu w 64 roku n.e. Wtedy wytyczono przejrzystą sieć dróg miejskich, wydano zalecenia dotyczące zabudowy domów (chodziło o zapewnienie swobodnego dostępu do budynku jednostkom gaśniczym, a także by budynki były usytuowane w pewnej odległości od siebie, co miało znaczenie prewencyjne, jeśli chodzi o możliwość pożaru czy zawalenia się budowli). Ponadto wtedy też wydano zalecenia do jakiej wysokości można budować domy i z jakich materiałów. Ograniczono też pobór wody z akweduktów do domów najbogatszych, przeznaczając jej nadmiar na gromadzenie w zbiornikach na wypadek pożaru.

Spacerując po uliczkach Suburry, plebejskiej dzielnicy Rzymu łatwo było zauważyć różnicę w sposobie i warunkach życia plebejuszy a a szlachetnych mieszkańców domus. Od razu uderzał hałas i zamieszanie jakie królowało na ulicach – wędrowni sprzedawcy, tłum mieszkańców, złodzieje, oszuści, robotnicy, niewolnicy z worami na plecach. Wszyscy oni krążyli po wąskich uliczkach, dyskutując, usiłując wytargować korzystne ceny. Wzdłuż ulicy mieściły się sklepy oferujące produkty żywnościowe albo wyroby rzemieślnicze, magazyny, warsztaty, stragany z owocami i zieleniną. Nad sklepami, czasem aż w pięcio-, sześciokondygnacyjnych budynkach z poddaszem znajdowały się mieszkania ludu. Wznoszono je z materiałów gorszego gatunku, dbając o jak najmniejsze koszty; ich zawalanie się i pożary, których ryzyko powiększały drewniane podłogi, używanie przenośnych piecyków, lamp oliwnych, pochodni do oświetlania i mała ilość wody- były na porządku dziennym. Mieszkania były wynajmowane od właścicieli przez biedne rodziny, koszt najbardziej nędznego mieszkania był bardzo wysoki, mógł osiągną 2 tysiące sesterców (dzienna płaca robotnika wynosiła 5 sesterców) a im wyżej się wchodziło tym gorsze były warunki. Na samej górze żyli najbiedniejsi, stłoczeni w małych pomieszczeniach bez szyb w oknach, niezabezpieczonych przed złą pogodą, pozbawieni bieżącej wody i wygód- wodociąg dostarczał wodę jedynie na parter. Mieszkania były bardzo skromnie umeblowane: proste legowisko z cegieł było przykryte siennikim, stał w nich stół i kilka stołków. Przenośny piecyk służył do ogrzewania i gotowania jedzenia. Po wodę chodzono do najbliższej fontanny, potrzeby załatwiano w publicznych latrynach.

Siedem wzgórz Rzymu

Rzym został zbudowany na siedmiu wzgórzach (Septimontium). Siedem wzgórz, wszystkie mieszczące się po wschodniej stronie Tybru, stanowi serce miasta. Pełniły one bardzo ważną rolę w mitologii, religii i w polityce antycznego Rzymu. Według tradycji miasto zostało ufundowane przez Romulusa na Palatynie (Mons Palatinus).

Do siedmiu wzgórz zaliczają się:

• Awentyn (Mons Aventinus);
• Palatyn (Mons Palatinus). Zachodnie jego zbocze zostało nazwane Cermalus;
• Kwirynał (Collis Quirinalis). Składa się z trzech szczytów: Latiaris, Mucialis i Salutaris;
• Wiminał (Collis Viminalis);
• Celius (Mons Caelius);
• Eskwilin (Mons Esquilinus). Składający się ze szczytów: Oppius, Cispius i Fagutal;
• Kapitol (Mons Capitolinus), którego przełęcz zwana Asylum, dzieli szczyt północny Arx od południowego właściwego Kapitolu.

Ulokowanie siedmiu wzgórz (Septimontium) w Rzymie. To na nich narodziła się stolica imperium.

Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Istnieją poza tym inne wzniesienia nieuwzględnione w spisie siedmiu wzgórz jak Welia (Velia), które łączy Palatyn ze zboczami Eskwilinu.
Inna przełęcz łącząca Kapitol z Kwirynałem została otworzona w II wieku n.e. kiedy był budowany kompleks Forum Trajana.
Po zachodniej stronie Tybru znajdują się wzgórza Watykan (Montes Vaticani), Janikulum (Ianiculum) i Pincio(Mons Pincius).

Warto zauważyć, że rzymski pisarz Festus wspomina święto celebrowane 11 grudnia procesją, która dotykała ośmiu wzgórz (Palatium, Velia, Fagutal, Subura, Cermalus, Caelius, Oppius, Cispius). Lista, jak widać, nie odpowiada tradycyjnie przyjętym siedmiu wzgórzom i możliwe, że stanowi pozostałość jakiegoś dawnego rytuału.

Wydarzenia związane z miastem Rzym

• 753-717 p.n.e. – panowanie Romulusa – początkowo wspólnie z sabińskim królem Tytusem Tacjuszem (Titus Tatius). Po śmierci Tacjusza rządy sprawował Romulus do roku 716, kiedy to został żywcem wzięty do nieba i stał się bogiem Kwirynem;
• 750 p.n.e. – Tarpeja wydała miasto Sabinom;
• 715-673 p.n.e. – sabiński król Rzymu – Numa Pompiliusz. Wprowadził podział na dni robocze (dies fasti) i świąteczne (dies nefasti). Był pierwszym rzymskim prawodawcą. Dał I Kodeks Prawny;
• 715 p.n.e. – Numa Pompiliusz tworzy 12-miesięczny kalendarz, wprowadzenie kultu Westy;
• 673-642 p.n.e. – sabiński król Rzymu – Tullus Hostiliusz (Tulus Hostilius) włączył do miasta wzgórze Caelius;
• 659 p.n.e. – Rzymianie niszczą Alba Longa;
• 642-617 p.n.e. – sabiński król Rzymu – Ankus Marcjusz (Ancus Marcius). Rozszerzył terytorium Rzymu aż do wybrzeży Morza Tyrreńskiego i wybudował port w Osti;
• 642 p.n.e. – budowa pierwszego mostu na Tybrze – Pons Sublicius;
• 616-579 p.n.e. – etruski król Rzymu – Tarkwiniusz Stary (Tarquinius Priscus);
• 616 p.n.e. – melioracja terenu pomiędzy Palatynem a Kapitolem, założenie Forum Romanum i budowa Circus Maximus;
• ok. 600 p.n.e. – wybudowanie pierwotnej Cloaca Maxima na Forum Romanum;
• 578-535 p.n.e. – etruski król Rzymu – Serwiusz Tuliusz (Servius Tullius) – początki organizacji „serwiańskiej”, Forum Baorium („Targ Bydlęcy”), Świątynia Diany na Awentynie.
  Dokonał podziału społeczeństwa według posiadanego przez nich majątku. Zarządził pierwszy spis ludności. Włączył do terytorium Rzymu wzgórza Eskwilin, Kwirynał i Wiminał;
• 565 p.n.e. – wzniesienie „Muru serwiańskiego”, czyli wału ziemnego;
• 535/534 p.n.e. – zamordowanie króla Serwiusza Tuliusza;
• 534-510 p.n.e. – etruski król Rzymu – L. Tarkwiniusz Pyszny (Tarquinius Superbus)
  Despota. Ostatni król Rzymu;
• 510 p.n.e. – ukończenie Świątyni Jowisza na Kapitolu (jej dedykacja nastąpiła już po powstaniu Republiki Rzymskiej);
• 509 p.n.e. – Lucjusz Juniusz Brutus (Lucius Iunius Brutus) na czele powstania wygonił króla Tarkwiniusza Pysznego i Etrusków z miasta. Ogłoszenie powstania Republiki. Ustanowienie instytucji dwóch konsulów o rocznej kadencji. Lucjusz Juniusz Brutus został pierwszym z konsulów razem z Lucjuszem Tarkwiniuszem Kollatynem.
  Świątynia Jowisza Najlepszego Największego na Kapitolu (Templum Iovis Optimi Maximi), dedykowana 13 września, już po ustanowieniu republiki, przez konsula Marka Horacjusza Pulwillusa – pierwsza pewna data z historii miasta;
• 501 p.n.e. – powołanie pierwszego dyktatora – Titus Larcius;
• 501-498 p.n.e. – Świątynia Saturna (Aedes Saturnus) na Forum Romanum;
• 499 p.n.e. – Świątynia Kastora i Polluksa;
• 495 p.n.e. – dedykacja Świątyni Merkurego (Aedes Mercurius) na Circus Maximus;
• 494 p.n.e. – ustanowienie funkcji trybuna ludowego dla ochrony plebejuszy przed nadużyciami patrycjuszy, pierwsza secesja plebejuszy;
• 493 p.n.e. – dedykacja Świątyni Ceres na Awentynie;
• 484 p.n.e. – dedykacja Świątyni Kastora i Polluksa (Templum Castoris et Pollucis) na Forum Romanum;
• 460 p.n.e. – powstanie niewolników;
• 451-449 p.n.e. – zebranie, spisanie na tablicach z brązu i ogłoszenie praw XII Tablic;
• 449 p.n.e. – drugi bunt plebejuszy;
• 443 p.n.e. – ustanowienie urzędu cenzora;
• 440 p.n.e. – głód w Rzymie;
• 433-431 p.n.e. – Świątynia Apolla;
• 396-392 p.n.e. – Świątynia Junony (Aedes Iuno Regina) na Awentynie;
• 390 p.n.e. – zdobycie Rzymu przez Galów, legenda o gęsiach kapitolińskich
  (według Polibiusza w 387 rok);
• 380 p.n.e. – wzniesienie tzw. muru serwiańskiego (lub 378);
• 375 p.n.e. – Świątynia Junony na Eskwilinie (Aedes Iuno Lucina);
• 367 p.n.e. – pierwszy konsul plebejski Lucio Sestio;
• 366 p.n.e. – wybudowanie Templum Concordiae (Świątyni Zgody) na Forum Romanum
  przez Marka Furiusza Kamillusa (Marcus Furius Camillus);
• 365 p.n.e. – pierwszy spektakl teatralny w Rzymie;
• 357 p.n.e. – wprowadzono podatek od wyzwolenia niewolników;
• 356 p.n.e. – pierwszy dyktator plebejski Gajusz Marcjusz Rutilus;
• 344 p.n.e. – Świątynia Junony Moneta na Kapitolu;
• 326 p.n.e. – ustawa Lex Poetelia;
• 312 p.n.e. – początek budowy drogi Via Appia i akweduktu Aqua Appia przez cenzora Appiusza Klaudiusza;
• 306-303 p.n.e. – Świątynia Salus na Kwirynale;
• 293 p.n.e. – wprowadzenie kultu Eskulapa (Aesculapius);
• 289 p.n.e. – założenie mennicy państwowej w pobliżu świątyni Junony Moneta (Pamiętającej)
  stąd nazwa pieniądza metalowego;
• 272-269 p.n.e. – budowa akweduktu Anio Vetus;
• 269 p.n.e. – pierwsze srebrne monety z mennicy;
• 264 p.n.e. – zakończenie podboju Półwyspu Apenińskiego przez Rzym;
• 264 p.n.e. – pierwsze igrzyska gladiatorskie na pogrzebie Juniusa Brutusa Pery;
• 250 p.n.e. – pierwsza płatna szkoła założona przez Karwiliusza;
• 241 p.n.e. – droga Via Aurelia, łączyła Rzym z Pizą;
• 240 p.n.e. – Liwiusz Andronikus zaprezentował pierwszą tragedię i komedię łacińską podczas ludi Romani;
• 235 p.n.e. – emisja pierwszych kwadrygatów;
• 221 p.n.e. – konsul Gaius Flaminius Nepos wznosi Circus Flaminius;
• 220 p.n.e. – droga Via Flaminia z Rzymu do Ariminum (Rimini);
• 212 p.n.e. – wprowadzenie nowej jednostki monetarnej – denara;
• 204 p.n.e. – w Rzymie wprowadzono kult bogini Kybele;
• 196 p.n.e. – pierwszy łuk triumfalny – Lucius Stertinius;
• 193 p.n.e. – spichlerz i hala targowa Porticus aemilia – pierwszy gmach z betonu;
• 187 p.n.e. – wysiedlenie Latynów z Rzymu, ukończono budowę dróg: Via Aemilia i Via Flaminia;
• 186 p.n.e. – zakaz bachanaliów w Rzymie;
• 184 p.n.e. – wzniesienie Bazylki Porcia;
• 179 p.n.e. – początek budowy Bazyliki Emiliańskiej (Fulwijskiej) na Forum Romanum
  na zlecenie cenzorów Marka Emiliusza Lepidusa i Marka Fulwiusza Nobiliora;
• 167 p.n.e. – sprowadzenie Biblioteki Perseusza, króla Macedonii;
• 161 p.n.e. – wysiedlenie filozofów greckich;
• 153 p.n.e. – przesunięto początek roku z równonocy wiosennej na 1 stycznia;
• 148 p.n.e. – wybudowanie Via Postumia;
• 147 p.n.e. – Świątynia Jowisza Statora – pierwsza w Rzymie budowla z marmuru greckiego;
• 144-140 p.n.e. – budowa Akweduktu Marcjańskiego (Aqua Marcia);
• 142/141 p.n.e. – pierwszy most kamienny Pons Aemilius na Tybrze – zachowany we fragmentach;
• 126-125 p.n.e. – budowa akweduktu Aqua Tepula;
• 121 p.n.e. – budowa via Domitia;
• 115 p.n.e. – wzniesienie Mostu Mulwijskiego (Pons Milvius);
• 97 p.n.e. – Sulla zezwala na walkę gladiatorów z lwami;
• 83 p.n.e. – zniszczenie przez pożar Świątyni Jowisza na Kapitolu i jej odbudowa roku 69 p.n.e;
• 78 p.n.e. – budowa Tabularium, archiwum państwowego na Kapitolu;
• 62-23 p.n.e. – wzniesienie mostu Pons Fabricius;
• 58 p.n.e. – wprowadzenie bezpłatnego rozdawnictwa zboża wśród biednych mieszkańców miasta;
• 55 p.n.e. – Pompejusz inauguruje pierwszy teatr murowany w Rzymie – Teatr Pompejusza;
• 54 p.n.e. – Cezar rozpoczyna budowę Bazyliki Giulia i swojego Forum;
• 46 p.n.e. – reforma kalendarza rzymskiego – została przeprowadzona z inicjatywy Cezara przez Sosigenesa;
• 46-44 p.n.e. – budowa mostu Pons Cestius (Pons Aurelius);
• 45 p.n.e. – od 1 stycznia zaczęto używać kalendarza juliańskiego, wprowadzonego przez Juliusza Cezara;
• 44 p.n.e. – Gajusz Juliusz Cezar, obaliwszy rządy Senatu proklamował się dyktatorem permanentnym;
• 15 III 44 p.n.e. – śmierć Cezara – Idy marcowe; budowa Curia Julia;
• 42 p.n.e. – początek budowy Świątyni Boskiego Cezara (Templum Divi Iulii) na Forum Romanum
  i rozpoczęcie wznoszenia Świątyni Marsa Mściciela przez Oktawiana;
• 39 p.n.e. – Gajusz Azyniusz Pollio zdobywszy środki w wojnie illiryjskiej zakłada na Forum Romanum
  pierwszą bibliotekę publiczną w Świątyni Wolności – Atrium Libertatis;
• 33 p.n.e. – budowa akweduktu Aqua Julia; Agrypa stworzył grupę niewolników, tzw. familia aquarum zajmującą się utrzymaniem i konserwacją rzymskich wodociągów;
• 29 p.n.e. – dedykacja Świątyni Boskiego Juliusza na Forum;
• 28 p.n.e. – spis ludności; dedykacja Świątyni Apolla na Palatynie, rozpoczęcie budowy Mauzoleum Augusta i założenie w portyku Świątyni Apolla na Palatynie biblioteki – Bibliotheka Palatina;
• 27-25 p.n.e. – Marek Agrypa buduje Panteon;
• 25 p.n.e. – Marek Agrypa kończy wznoszenie pierwszych term w Rzymie (Thermae Agrippae);
• 19 p.n.e. – Marek Agrypa buduje akwedukt Aqua Virgo;
• 19/18 p.n.e. – Łuk Augusta wybudowany na Forum Romanum przez Senat za zwycięstwo Oktawiana Augusta pod Azio (Akcjum);
• 13 p.n.e. – rozpoczęcie budowy Ara Pacis i inauguracja Teatru Marcellusa;
• 12-10 p.n.e. – Piramida Cestiusza;
• 10 p.n.e. – August stawia obelisk Ramzesa II w Circus Maximus (obecnie na Piazza Montecitorio);
• 9 p.n.e. – dedykacja Ołtarza Pokoju (Ara Pacis);
• 7 p.n.e. – podział Rzymu na 14 regiones;
• 2 p.n.e. – dedykacja Świątyni Marsa Mściciela, otwarcie Forum Augusta, początek budowy akweduktu Aqua Alsietina;
• 1 n.e. – ukończenie akweduktu Aqua Alsietina;
• 6 n.e. – powołanie straży nocnej i pożarnej Militia Vigilum;
• 19 n.e. – wysiedlenie Żydów z miasta;
• 27 n.e. – pożar Rzymu, pierwsze w mieście morele z Azji;
• 38-52 n.e. – budowa akweduktów: Aqua Claudia i Anio Novus;
• 42 n.e. – tradycyjna data przyjazdu św. Piotra do Rzymu (brak źródeł potwierdzających obecność św. Piotra w Rzymie);
• 60 n.e. – wprowadzenie igrzysk zwanych Neronia;
• 64 n.e. – pożar Rzymu (18/19 lipca), rozpoczęcie budowy Domus Aurea;
• 67 n.e. – jedna z przyjmowanych tradycyjnych dat śmierci św. Piotra i św. Pawła;
• 69 n.e. – zniszczenie przez pożar Świątyni Jowisza na Kapitolu;
• 70-75 n.e. – odbudowa świątyni kapitolińskiej;
• 71 n.e. – wysiedlenie astrologów i filozofów z miasta;
• 72 n.e. – początek budowy Amfiteatru Flawiuszów (Amphitheatrum Flavium) zwanego Koloseum;
• 80 n.e. – pożar Rzymu: m.in. zniszczenie świątyni kapitolińskiej i Panteonu; inauguracja Amfiteatru Flawiuszów i początek budowy Cyrku (Stadionu) Tytusa Domicjana;
• 81 n.e. – ukończenie Term Tytusa, budowa Świątyni Wespazjana (Templum divi Vespasiani) na Forum Romanum;
• 81-96 n.e. – budowa Łuku Tytusa na wzgórzu Velia;
• 82 n.e. – odbudowa Świątyni Jowisza Kapitolińskiego i jej dedykacja;
• 86 n.e. – inauguracja Igrzysk Kapitolińskich;
• 90 n.e. – inauguracja Cyrku Domicjana;
• 92 n.e. – zakończenie budowy kompleksu pałacowego Domus Flavia na Palatynie;
• 96 n.e. – dedykacja Forum Nervae;
• 100 n.e. – inauguracja Bibliotheka Ulpia cesarza Trajana, początek budowy Forum Trajana;
• 102-105 n.e. – przebudowa portu w Ostii;
• 104-109 n.e. – Termy Trajana;
• 109 n.e. – akwedukt Aqua Traiana;
• 112 n.e. – dedykacja Forum Trajana;
• 113 n.e. – ukończenie Kolumny Trajana;
• 121-141 n.e. – budowa Świątyni Wenus i Romy (Templum Veneris et Romae) na Forum Romanum;
• 123 n.e. – budowa Mauzoleum Hadriana, późniejszego Zamku Św. Anioła;
• 118 -124/125 n.e. – rekonstrukcja Panteonu przez cesarza Hadriana;
• 134 n.e. – ukończenie mostu na Tybrze – Pons Aelius (Ponte Sant’Angelo), otwarcie Uniwersytetu Athenaeum;
• 141-145 n.e. – budowa Świątyni Antoniusza i Faustyny na Forum Romanum (Kościół San Lorenzo in Miranda);
• 165 n.e. – epidemia dżumy w Rzymie;
• 167 n.e. – epidemia dżumy w Rzymie;
• 168 n.e. – głód w Rzymie;
• 174-193 n.e. – Kolumna Marka Aureliusza;
• 170-175 n.e. – pomnik konny Marka Aureliusza;
• 190 n.e. – pożar Rzymu;
• 200 n.e. – Brama Złotników i Wekslarzy na Forum Baorium;
• 203 n.e. – dedykacja Łuku Sewera;
• 209 n.e. – przestał ukazywać się urzędowy informator „Acta Diurna”, założony przez Juliusza Cezara w 59 roku p.n.e., pierwowzór dzisiejszej gazety;
• 215 n.e. – emisja srebrnych monet zwanych antoninami;
• 212-217 n.e. – budowa Term Karakalli;
• 217 n.e. – pożar w Koloseum, prace naprawcze trwały do 222 roku n.e.;
• 221 n.e. – budowa Circus Flaminius;
• 226 n.e. – wzniesienie akweduktu Aqua Alexandrina;
• 248 n.e. – igrzyska z okazji tysiąclecia Rzymu zarządzone przez cesarza Filipa I Araba;
• 271-275 n.e. – budowa Murów aureliańskich;
• 274 n.e. – Świątynia Boga-Słońca (Sol Invictus);
• 283 n.e. – pożar Rzymu;
• 302-306 n.e. – budowa Term Dioklecjana (Thermae Diocletiani);
• 305 n.e. – przeniesienie stolicy cesarstwa z Rzymu do Mediolanu;
• 308-312 n.e. – budowa Bazyliki Maksencjusza, największego gmachu na Forum Romanum,
  wzniesienie Świątyni Romulusa (dawniej w tym miejscu była Świątynia Jowisza Stratora) – Romulus był synkiem Maksencjusza (obecnie Kościół pod wezwaniem św. św. Kosmy i Damiana);
• 311 n.e. – inauguracja Cyrku Maksencjusza przy via Appia;
• 312-315 n.e. – budowa Łuku Konstantyna;
• 314-324 n.e. – budowa Bazyliki św. Jana na Lateranie;
• ok. 326 n.e. – konsekracja pierwszej Bazyliki św. Piotra na Watykanie;
• 336 n.e. – papież Marek wznosi Bazylikę św. Marka;
• 382 n.e. – usunięcie ołtarza Wiktorii z gmachu Senatu;
• 386 n.e. – początek budowy Bazyliki św. Pawła za Murami;
• 392 n.e. – Bazylika św. Klemensa;
• 393 n.e. – koniec igrzysk olimpijskich;
• 394 n.e. – wygaszenie wiecznego ognia w świątyni Westy w Rzymie;
• 399 n.e. – cesarz Honoriusz zamknął szkoły gladiatorów w Rzymie;
• 404 n.e. – 1 stycznia – odbyły się ostatnie walki gladiatorów;
• 405 n.e. – Cesarz Honoriusz zamknął Koloseum;
• 408 n.e. – trzęsienie ziemi, pierwsze oblężenie Rzymu przez Alaryka;
• 409 n.e. – drugie oblężenie Rzymu przez Alaryka;
• 410 n.e. – najazd Wizygotów Alaryka i złupienie Rzymu (24-27 sierpnia);
• 422-432 n.e. – budowa Bazyliki św. Sabiny;
• 431/432 n.e. – początek budowy Bazyliki Santa Maria Maggiore;
• 432-440 n.e. – budowa Bazyliki św. Piotra w Okowach na Eskwilinie;
• 440 n.e. – wzniesienie Baptysterium na Lateranie i budowa Bazyliki San Lorenzo in Lucina;
• 442 n.e. – trzęsienie ziemi w Rzymie;
• 452 n.e. – Attyla pod Rzymem;
• 455 n.e. – najazd Wandalów Genezaryka, 2 czerwca – zdobycie Rzymu przez Wandalów, miasto było plądrowane przez 14 dni;
• 472 n.e. – Rzym został opanowany przez Ricimera;
• 476 n.e. – upadek cesarstwa zachodnirzymskiego – 4 września – Odoaker, dowódca germańskich najemników w służbie Rzymu, obalił cesarza Romulusa Augustulusa i został obwołany przez wojsko królem;

Przeczytaj więcej

Wojna domowa Cezara z Pompejuszem Wojny galijskie Wojny drugiego triumwiratu Bitwa nad rzeką Alią i splądrowanie Rzymu przez Galów Gajusz Juliusz Cezar