Rozdziały
Herkulanum nazywane także Herkulaneum (Herculaneum) jest to miasto rzymskie, zlokalizowane w Kampanii we Włoszech, które zostało zniszczone wraz z Pompejami i Stabiami w roku 79 n.e., w wyniku wybuchu Wezuwiusza. Dobra lokalizacja – nad Zatoką Neapolitańską – spowodowała, że miasto cieszyło się opinią świetnego ośrodka wypoczynkowego.
Miasto to pierwotnie było ośrodkiem oskijskim, który w VI wieku p.n.e. znalazł się pod panowaniem Etrusków, by następnie w V wieku przejść pod władzę Samnitów. Rzymianie w wyniku II wojny samnickiej, w roku 307 p.n.e., podbili Herkulanum, które stało się sprzymierzeńcem Rzymu. W roku 89 p.n.e. Lucjusz Korneliusz Sulla utworzył w miejscu Herkulanum osadę dla swoich weteranów.
Nazwa miasta dowodzi, że jego mieszkańcy gorąco czcili rzymskiego herosa Herkulesa, którego uważali za założyciela miasta oraz pobliskiej góry Wezuwiusza.
Wybuch, zniszczenie i odkrycie Herkulanum
Dnia 24 sierpnia roku 79 n.e.1 doszło do wybuchu Wezuwiusza. Pierwsza faza wybuchu nie uszkodziła w dużym stopniu Herkulanum, gdyż opady wulkaniczne wyrzucone z krateru wiatr kierował na południowy-wschód. Jednak w nocy lub wczesnym rankiem na drugi dzień nastąpiła druga faza wybuchu. Po zboczu Wezuwiusza spłynęła lawina piroklastyczna (mieszanina gorących gazów ok. temperatury 500 stopni Celsjusza, popiołów i okruchów skalnych), która pogrzebała Pompeje pod 6 m warstwą popiołu, a Herkulanum pod 25 m. Strumień piroklastyczny pędził z prędkością ponad 160 km/h, uniemożliwiając jakąkolwiek ucieczkę osobom, któe zdecydowały się pozostać lub nie mogły uciec. W tej fazie znacznie bardziej ucierpiało Herkulanum, a chmura gazów paliła na swojej drodze ludzi, zwierzęta i rośliny. Z drugiej strony, dzięki dużej ilości materiału Herkulanum zachowało się w bardzo dobrym stanie.
Nieoczekiwanie roku 1709 doszło do przypadkowego odkrycia. W czasie prowadzonych wykopków pod studnię, natrafiono na scenę teatru miejskiego. Od tego czasu w Herkulanum są prowadzone wykopaliska, a niektóre z odkryć okazały się być w lepszym stanie, niżeli te odnalezione w Pompejach. Herkulanum w dalszym ciągu jest miejscem pracy naukowców, którzy poszukują kolejnych skarbów. Pewnym jednak jest, że części ośrodka nigdy nie odkryjemy, gdyż na jego pozostałościach powstały współczesne miasta Ercolano i Portici. Badacze szacują, że wciąż zagrzebane w ziemi jest około 75% antycznego miasta.
Jak było zabudowane Herkulanum?
Herkulanum, pierwotnie otoczone murami, schodziło tarasami do morza. W dolnej części miasta osiadała się arystokracja w willach z perystylami, przez co biedniejsi mieszkańcy budowali swoje domy w górnych tarasach. Typowy dom był o konstrukcji wzmocnionej kratownicą drewnianą. Można też zauważyć prawidłowość w rośnięciu rzymskich domów, ku bardziej ergonomicznemu wykorzystaniu przestrzeni. W dużej mierze miasto zdominowane było przez kamienice (insulae)
Teatr rzymski był bardzo elegancki. Scena była wykładana marmurem różnych barw i rodzajów (giallo antico, cipollino), kolumny marmurem z Afryki i cała budowla była dekorowana rzeźbami z brązu. Inne budynki użyteczności publicznej, przebadane dzięki podziemnym tunelom to termy podmiejskie i foralne, oraz monumentalne gimnazjum, otoczone portykami z basenem na planie krzyża, z brązową fontanną w centrum.
Szczątki ludzkie
W roku 1981, w Herkulanum odkopano szkielety ludzkie pochodzące z I wieku n.e. Razem natrafiono na 55 szkieletów (30 dorosłych mężczyzn, 13 dorosłych kobiet i 12 dzieci). Na odkrycie natrafiono na plaży oraz w komorach dla łodzi przy brzegu. Jako, że wcześniej znaleziono jedynie kilka szkieletów, sądzono że niemal wszyscy mieszkańcy miasta zdołali uciec przez kataklizmem. Jednak odkrycie z roku 1981 zmieniło spojrzenie naukowców.
Mieszkańcy Herkulanum, czekający na brzegu na ratunek z morza, zginęli nagle w wyniku uderzenia silnego gorąca – około 500°C. Wysoka temperatura spowodowała skurczenie się członków oraz łamanie kości czy zębów.
Warto odnotować, że znalezisko jest tym cenniejsze, że aż do III wieku Rzymianie kremowali zwłoki i do naszych czasów zachowało się niewiele szczątków ludzkich z tamtego okresu.
Szkielety Rzymian zostały także poddane badaniom. Dr Sara C. Bisel przeprowadziła analizę chemiczną i fizyczną szczątków i rzuciła zupełnie nowe światło na zdrowie i sposób odżywiania mieszkańców Herkulanum. Badaczka odnotowała pewne ilości ołowiu w kościach, co doprowadziło do spekulacji o zatruciu ołowiem. Co więcej, odnotowano liczne ślady na kobiecych miednicach, co może dać wskazówkę w przyszłych badaniach, co do dzietności kobiet tego okresu.
Niektóre z odkrytych szkieletów można podziwiać w Muzeum Antropologii w Neapolu.
Niszczenie zabytków
Wraz z wydobyciem spod warstwy popiołu, lawy wulkanicznej oraz gruzów, ruiny poddane są ciągłemu procesowi niszczenia. Wpływ na to mają zarówno warunki pogodowe jak i wandalizm czy liczne odwiedziny turystów.
Wcześniej nie przejmowano się, co do stanu zabytków i ich odpowiedniego zabezpieczenia. Wraz z odkryciem szkieletów cała uwaga specjalistów skupiła się na ich konserwacji. Obecnie zrezygnowano z dalszych, szeroko prowadzonych wykopalisk, na rzecz zabezpieczania miasta.
Większość odkrytych artefaktów znajduje się w Muzeum Archeologicznym w Neapolu.
Zabytki Herkulanum
W Herkulanum podziwiać można wiele zabytków. Budowle pogrupowane są w bloki (insulae) i ułożone są według siatki ulic wschód-zachód (cardi) oraz północ-południe (decumani). Wśród nich są:
- Dom Arystydesa – wejście do domu prowadzi do atrium. Dolna część willi wykorzystywana była zapewne jako spiżarnia. Dom jest jednak w złym stanie, z racji na szkody wyrządzone przez poprzednie wykopaliska.
- Dom Argosa – willa swoją nazwę zawdzięcza od fresku ukazującego olbrzyma z mitologii greckiej Argosa, któremu towarzyszy nimfa – Io. Niegdyś malowidło zdobiło ściany perystylu i niestety nie zachowało się do naszych czasów. Willę odkryto w latach 20. XIX wieku i poza freskiem utracono także drewniane regały i szafki. Zdaniem naukowców dom musiał być jednym z lepszych w mieście.
- Dom Geniusza – znajduje się na północ od Domu Argosa. Został dotychczas wydobyty jedynie w połowie, jednak archeolodzy uważają go za przestronny. Nazwę budowla zawdzięcza posągowi Kupidyna, który współtworzy świecznik. Po środku perystylu znajdują się pozostałości bo prostokątnym basenie.
- Dom Alcove – dwie połączone ze sobą budowle. Willa zawiera zarówno proste, jak i udekorowano izby.
- Kolegium Augustales – świątynia poświęcona kultowi cesarskiemu. Kolegium ustanowione zostało przez cesarza Tyberiusza w celu utrzymania kultu Augusta i Juliuszów w 14 roku n.e. Kolegium składało się z 21 kapłanów, wybieranych ze stanu patrycjuszowskiego.
- Termy Centralne – powstałe około I wieku n.e., dzieliły się na strefę męską i damską. Miejsce to cieszyło się dużą popularnością, a ściany były mocno zdobione, czego ślady widzimy do dnia dzisiejszego.
- Willa Papirusów – najsłynniejsza i najwytworniejsza willa w Herkulanum. Rozpościera się w kierunku morza wraz z wychodzącymi na plażę czterema tarasami. Budowla posiadała także znaczną antyczną bibliotekę, która jako jedyna przetrwała do naszych czasów nienaruszona. Naukowcy sądzili, że posesja mogła należeć do teścia Juliusza Cezara – Lucjusza Kalpurniusza Pizona Cezoninusa (konsula z roku 58 p.n.e.), jednak jest to obecnie podważane.
W latach 1752-1754 odkryto zwęglone i niemożliwe do odczytania zwoje papirusów. Naukowcy obecnie próbują odczytać informacje na zwojach, bez ich rozwijania. Do tej pory próbowano promieni Rentgena. Mimo odkrycia kilku liter okazało się, że wykorzystywany przez autorów antycznych atrament jest wytworzony na bazie węgla. W związku z tym promienie rentgenowskie nie pozwolą poznać zapisków. W 2016 roku wydobyto kolejne zwoje, a naukowcy sądzą, że najnowsze technologie pozwolą poznać ich treść.
