Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Tego dnia w Rzymie

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Makieta antycznego Rzymu
Makieta antycznego Rzymu ukazujące centrum miasta, w tym Koloseum

1 stycznia

  • 291 p.n.e. – poświęcono przybytek Eskulapa na małej, do dziś istniejącej wyspie na Tybrze. Miejsce to rzekomo wskazał święty wąż boga, przywieziony przez posłów rzymskich ze świątyni w Epidaurze. Zachowały się resztki kamiennych umocnień brzegów wyspy w kształcie dziobu okrętu z rzeźbą węża. Eskulap, bóg uzdrowiciel i opiekun lekarzy, odbierał w tym przybytku cześć religijną, ale był to też rodzaj szpitala, w którym cierpiący otrzymywali rady podczas snu – tę praktykę przeniesiono z Epidauru. O uzdrowieniach świadczą wota – terakotowe podobizny członków ciała – znajdowane w pobliżu tego miejsca. Obecnie stoi tu kościół Świętego Bartłomieja.
  • 153 p.n.e. – swoje urzędy obejmowali najwyżsi urzędnicy, konsulowie. W domu każdego z dwóch konsulów zbierali się senatorowie i przyjaciele, poczym wyruszał z domu pochód, do którego dołączali się mieszkańcy miasta. Był nawet zwyczaj, że konsulowie w czasie pochodu obrzucali publiczność monetami. Oba pochody spotykały się na Kapitolu, gdzie składano Jowiszowi ofiarę z białych byków. Po tej ceremonii konsulowie urządzali w swoich domach huczne przyjęcie dla przyjaciół. W czasach cesarskich, tego dnia, urzędnicy składali przysięgę wierności cesarzowi, a wojsko swemu wodzowi.
  • 45 p.n.e. – wprowadzono kalendarz juliański. Juliusz Cezar wymusił ostateczną reformę kalendarza i choć zamiary zmiany obliczania czasu prowadzono już dawno, co nawet przesunęło datę nowego roku o trzy miesiące wstecz, to dopiero Juliusz Cezar ustalił cały nowy kalendarz. Kalendarz ten nazwany został od jego imienia – juliańskim. Powodem reformy kalendarza było to, że wcześniej stosowany księżycowy kalendarz rzymski rozregulował się, w wyniku czego w 46 p.n.e. kalendarzowy grudzień wypadał we wrześniu. Nowy kalendarz był na tyle stabilny, że Europa posługiwała się nim aż do XVI wieku, kiedy to zauważono, że i ten kalendarz nie jest idealny i prowadzi do opóźnień względem naturalnego rytmu, przez co zaczęto wprowadzać kalendarz powszechnie dziś używany i nazywany gregoriańskim.
  • 42 p.n.e. – pośmiertnie, Juliusz Cezar otrzymał, w wyniku senackiego dekretu, tytuł Divus Iulius (Julius). Gajusz Juliusz Cezar był pierwszym oficjalnie ubóstwionym Rzymianinem w historii.
  • 69 n.e. – rzymskie legiony odmawiają złożenia przysięgi na lojalność cesarzowi Galbie. Buntują się i imperatorem obwołują następnego dnia Witeliusza.
  • 138 n.e. – umiera Cejoniusz Kommodus, cesarz rzymski.
  • 193 n.e. – Pertynaks zostaje wybrany przez Senat, wbrew swojej woli, na cesarza po zabójstwie Kommodusa.
  • 404 n.e. – przeprowadzono w rzymskim Koloseum ostatnie walki gladiatorskie. Już przed tą datą oficjalnie zakazano tego brutalnego sportu jako niezgodnego z duchem chrześcijańskim, jednak akceptacja przepisu z roku 399 n.e. zajęła aż 5 lat.
  • 414 n.e. – Galla Placidia, przyrodnia siostra cesarza Honoriusza, wychodzi za mąż za Ataulfa z Narbony. Ich ślub odbywa się w czasie, kiedy Goci świętują zwycięstwo i gromadzą zdobyte rzymskie łupy. Ataulf miał z nią syna, Teodozjusza, zmarłego w niemowlęctwie.
  • 417 n.e. – cesarz Honoriusz zmusił swoją przyrodnią siostrę do poślubienia Konstancjusza III, swojego wielkiego wodza (magister militum).

2 stycznia

  • 69 n.e. – Aulus Witeliusz został obwołany cesarzem przez legiony (pod dowództwem Fabiusa Valensa) w Kolonii w Germanii Górnej. W następnych dniach przysięgę wierności Witeliuszowi złożyły oddziały w Galii, Brytanii i Recji. Oddziały Witelliusza ruszyły na Rzym przeciwko cesarzowi Galbie, lecz Galba został zabity i nowym cesarzem został Marek Salwiusz Oton. Ten jednak nie chcąc toczyć dalszych walk bratobójczych wolał popełnić samobójstwo. Witeliusz objął tron dnia 16 kwietnia 69 roku n.e.
  • 366 n.e. – Alemanowie przekroczyli zamarznięty Ren i najechali na Cesarstwo Rzymskie. Próbowali dokonać inwazji Galii, ale pokonał ich cezar Walentynian w bitwie o Solicinium.

3 stycznia

  • 106 p.n.e. – urodził się Cyceron, rzymski polityk, mówca, filozof. Narodził się w Arpinum, mieście na wzgórzu niedaleko Rzymu i był synem państwowego żołnierza (equestrius). Stał się wielkim oratorem, filozofem i poetą, jednak wplątał się zbyt mocno w rozgrywki polityczne, co doprowadziło go do zguby i śmierci z rąk politycznych przeciwników.

4 stycznia

  • 46 p.n.e. – miała miejsce bitwa pod Ruspiną w prowincji Africa. Stronnictwa, które brały udział w wojnie to optymaci pod dowództwem Tytusa Labienusa i popularzy pod dowództwem Juliusza Cezara. Była to jedna z ostatnich wielkich przegranych Cezara, w której to jego wojska zostały w znacznej części wybite. W pewnym momencie bitwy cezarianie zostali niebezpiecznie okrążeni, na widok czego, jak wspominają źródła, jeden z chorążych zaczął uciekać. Cezar miał podobno chwycić żołnierza, odwrócić i powiedzieć: „Tam jest wróg!”. Cezar utracił w bitwie 1/3 swoich wojsk i zmuszony został do wycofania się. Mimo strat, Cezar zdołał potem, w bitwie o Tapsus, pokonać wojska optymatów.

5 stycznia

  • 62 n.e. – trzęsienie ziemi w Pompejach spowodowało znaczne zniszczenia.

6 stycznia

  • 361 n.e. – Julian Apostata wziął udział w święcie Epifanii, by zjednać sobie chrześcijan. Wiosną wyruszył za Ren przeciw Alamanom i podstępem schwytał ich wodza Wadomara.

7 stycznia

  • 49 p.n.e. – senat rzymski za sprawą Katona Młodszego wydał tzw. ostateczny dekret (senatus consultum ultimum) pozbawiający Cezara władzy nad wojskiem i obligujący go do powrotu do Rzymu. Tam miał stanąć przez trybunałem za zbrodnie wojenne popełnione w walce z barbarzyńcami. Ponadto Cezar miał zostać uznany wrogiem publicznym i zdrajcą, jeśli nie rozwiąże armii i nie odda namiestnictwa Galii Lucjuszowi Domicjuszowi Ahenobarbusowi.

9 stycznia

  • Obchodzono Agonalia, święto ku czci boga wszelkich początków Janusa. W dniu obchodów Rex Sacrorum składał w ofierze barana w Regia, prosząc boga o przychylność oraz ochronę przed złem i śmiercią. Nazwa święta pochodzi od pytania, które przed złożeniem ofiary zadawał zebranym kapłan: „Agone?”, czyli „czy mam uśmiercić?”.
  • 400 n.e. – Aelia Eudoksja, żona cesarza wschodniorzymskiego Arkadiusza, otrzymała tytuł Augusty.

10 stycznia

  • 49 p.n.e. – Juliusz Cezar przekroczył Rubikon czym rozpoczął wojnę domową. Cezar wypowiedział słynne słowa – Kości zostały rzucone! – podczas przekraczania rzeki Rubikon, będącej symboliczną granicą pomiędzy Galią a Italią. W prawie rzymskim obowiązywał legiony zakaz przekraczania tej granicy, a ponieważ Cezar tą regułę złamał, było to de facto wypowiedzenie wojny. W ten sposób rozpoczął wojnę domową, która zakończyła się jego triumfem i pokonaniem swojego głównego rywala – Pompejusza.
  • 69 n.e. – Galba adoptował, a więc wyznaczył na swojego następcę, Lucjusza Pizona.
  • 381 n.e. – przyjęto edykt Teodozjusza I, który uznawał niceańskie wyznanie wiary za prawnie obowiązujące w państwie.

11 stycznia

  • 347 n.e. – urodził się Teodozjusz I Wielki, ostatni cesarz rzymski całego Imperium Rzymskiego, władający zarówno wschodnią jak i zachodnią częścią cesarstwa. Znakomity wódz. Po klęsce Rzymian pod Adrianopolem (378 n.e.) mianowany przez cesarza Gracjana współrządcą (augustem) we wschodniej części cesarstwa. Na drodze układów i zwycięstw osadził Gotów między Dunajem i Bałkanami (382 n.e.), wcielając ich do wojska rzymskiego. W 395 roku podzielił Imperium Romanum na wschodnie – greckie (przypadło Arkadiuszowi) i zachodnie – łacińsko-romańskie (otrzymał je Honoriusz).

12 stycznia

  • 27 p.n.e. – nastał Pokój Rzymski (Pax Romana). Było to określenie na stan pokoju istniejącego wewnątrz i na zewnątrz państwa rzymskiego. Termin ten dosłownie odnosi się do I i II wieku n.e., kiedy to zasięg terytorialny był największy, a ekspansja militarna Rzymu ograniczona była do minimum. Nie miały miejsca żadne większe niepokoje państwowe, a władza była stabilna.

13 stycznia

  • 86 p.n.e. – zmarł Gajusz Mariusz, rzymski polityk, wódz. W 105 roku p.n.e. pokonał Jugurtę, a rok później Cymbrów i Teutonów (102-101 p.n.e.). Po tych zwycięstwach został uznany za trzeciego założyciela Rzymu (po Romulusie i Kamillusie).

14 stycznia

  • 83 p.n.e. – urodził się Marek Antoniusz. Doskonały wódz rzymski, a jednocześnie błyskotliwy polityk. Ojciec Marka zmarł w młodym wieku i matka zdecydowała się ponownie wyjść za mąż, tym razem za Publiusza Korneliusza Lentulusa Surę. Został on jednak stracony na rozkaz Cycerona. Postawa Cycerona wywołała w młodym człowieku ogromne wzburzenie. Odtąd Marek żywił nienawiść do Cycerona.
  • 47 p.n.e. – urodził się Marek Antoniusz Antyllus, najstarszy syn Antoniusza i Fulwii. Po zabójstwie Cezara w 44 p.n.e. był jako małe dziecko przez jedną noc trzymany przez spiskowców jako zakładnik mający zapewnić im bezpieczeństwo przed ojcem, Markiem Antoniuszem sprawującym wówczas urząd konsula. W życiu nie zdążył za dużo osiągnąć, gdyż zaraz po samobójstwie ojca i Kleopatry na rozkaz Augusta został wyciągnięty z kryjówki przez rzymskich żołnierzy i ścięto mu głowę.
  • 38 p.n.e. – urodził się Druzus Starszy, rzymski wódz. Był jednym z wybitniejszych Rzymian I wieku p.n.e. Jego przyjazne maniery, ujmujący wygląd, a przede wszystkim błyskotliwe talenty militarne zapewniły mu uznanie i przywiązanie legionistów. Był wybitnym wodzem, co wykazał licznymi zwycięstwami odniesionymi nad Germanami.

15 stycznia

  • 69 n.e. – cesarz rzymski Galba padł ofiarą spisku uknutego przez Othona. Marek Salwiusz Oton, niegdysiejszy zarządca Luzytanii i jeden z najwcześniejszych zwolenników Galby, rozczarowany tym, że to nie on, lecz Pizon objął miano następcy władcy, nawiązał kontakt z pretorianami, którzy obrali go swoim cesarzem. Dnia 15 stycznia 69 n.e. Galba, który natychmiast udał się na spotkanie z rebeliantami (był tak słaby, że musiał być trzymany w lektyce), napotkał oddział jazdy i został zamordowany niedaleko Lacus Curtius. Jak podaje Plutarch, w swoich ostatnich chwilach cesarz Galba miał nadstawić szyję i rzec: „Uderzcie, jeśli będzie to z pożytkiem dla Rzymian!”. Łącznie zabicie Galby zadeklarowało około 120 osób, pragnących zyskać przychylność Othona i mających nadzieję na nagrodę. Lista ich imion została spisana i trafiła w ręce Witeliusza, gdy ten przejął władzę po Otonie. Wszyscy, którzy się na niej znaleźli, zostali zabici. Podczas późnego etapu swoich rządów na prowincji Galba był niedołężny i apatyczny, ale było to spowodowane zarówno upływem czasu, jak i chęcią, by nie przyciągać na siebie uwagi Nerona. Jak pisze Tacyt, „wszyscy ogłosiliby go godnym cesarstwa, gdyby nigdy nie był cesarzem [omnium consensu capax imperii nisi imperasset]”.

16 stycznia

  • 27 p.n.e. – Senat rzymski nadał cesarzowi Oktawianowi tytuł Augusta. W ten sposób Oktawian stał się pierwszym cesarzem rzymskim, jakkolwiek przy zachowaniu wszelkich pozorów ciągłości ustroju republikańskiego (np. sprawował wielokrotnie urząd konsula w latach 31-23 p.n.e.). Używał oficjalnej tytulatury Imperator Caesar Divi filius Augustus. August sprawował pełnię władzy, skupiając w swych rękach kilka różnych urzędów oraz rozmaite kompetencje nadzwyczajne, nadane dożywotnio przez senat. Jego rządy były rodzajem dyktatury wojskowej pod pozorem utrzymania republiki. Według tradycji władca na łożu śmierci miał użyć zwrotu, którym rzymscy aktorzy kończyli przedstawienia: acta est fabula (sztuka odegrana). Według innych źródeł jego ostatnie słowa to: Plaudite cives, comoedia finita est („klaszczcie obywatele, komedia skończona”).

17 stycznia

  • 38 p.n.e. – Gajusz Oktawian rozwiódł się ze swoją żoną Skrybonią i poślubił Liwię Druzyllę, co zakończyło chwilowy pokój II triumwiratu z Sekstusem Pompejuszem. Sam związek Oktawiana i Liwii okazał się być bardzo trwały, jednak bezdzietny (jedyne ich dziecko urodziło się martwe).
  • 395 n.e. – zmarł w Mediolanie, w wieku 49 lat, cesarz Teodozjusz I Wielki. Pochowany został w kilka miesięcy później w Konstantynopolu. Po jego śmierci doszło do podziału Cesarstwa Rzymskiego między synów Teodozjusza na część wschodnią (17-letni Arkadiusz) i zachodnią (11-letni Honoriusz). Wydarzenie to mimo, że formalnie nie oznaczało rozdziału Imperium, w praktyce stanowiło powstanie dwóch odrębnych podmiotów politycznych. Wielu badaczy po dziś dzień twierdzi, że śmierć Teodozjusza stanowiła kres świata starożytnego. Pod względem ideologicznym czasy Teodozjusza to pełny triumf chrześcijaństwa, jako religii panującej, dawna natomiast wiara i jej wyznawcy stali się przedmiotem prześladowań. Dowodem na kres antyczności w roku 395 n.e. są wreszcie przemiany w kwestii obyczajowości i kultury – m.in. zaprzestano organizacji igrzysk olimpijskich, niszczono świątynie i dzieła sztuki, doszło nawet do zagłady biblioteki aleksandryjskiej.

18 stycznia

  • 52 p.n.e. – zmarł Publiusz Klodiusz Pulcher, polityk rzymski, przywódca ruchów plebejskich, który dzięki poparciu triumwiratu mógł realizować swoje cele polityczne. Wraz z najemnymi zbirami Klodiusz terroryzował mieszkańców i wpływał na wyniki wyborów. Według plotek był kochankiem Pompei, żony Cezara, który zdecydował się z nią rozwieść. W procesie Cyceron złożył zeznania obciążające Klodiusza, z czego narodziła się wielka nienawiść polityka do Cycerona. Klodiusz będą w roku 58 p.n.e. trybunem ludowym, doprowadził do skazania mówcy na wygnanie. Warto wspomnieć o roku 61 p.n.e., kiedy to został oskarżony o bezbożność, gdyż w kobiecym przebraniu wkradł się do domu Cezara, gdzie odbywały się uroczystości dostępne jedynie dla kobiet, ku czci bogini Bona Dea. Zginął w 52 p.n.e. w starciu ze swymi przeciwnikami politycznymi.
  • 350 n.e. – zmarł cesarz Konstans, a jego miejsce zajął Magnencjusz. Żelazna dyscyplina, jaką cesarz wymuszał na podległej mu armii, doprowadziła go ostatecznie do upadku. Bunt Magnencjusza zastał go na polowaniu, kiedy to został zamordowany przez spiskowców Magnencjusza w podpirenejskiej miejscowości Helena.
  • 474 n.e. – w Konstantynopolu zmarł cesarz wschodzniorzymski Leon. Następcą został małoletni Leon, syn jego córki Ariadny i Zenona. Faktycznie rządził Zenon.

19 stycznia

  • 379 n.e. – cesarz rzymski Gracjan mianował cesarzem wschodniej części Imperium Teodozjusza. Był on synem straconego przed kilku laty wodza tegoż imienia, a podobno także potomkiem cesarza Trajana. Obie rodziny pochodziły z Hiszpanii. Teodozjusz miał 32 lata i cieszył się mirem w armii rzymskiej ze względu na pamięć ojca oraz z powodu zwycięstwa nad Sarmatami, jakie odniósł już po bitwie pod Adrianopolem. Teodozjusz otrzymał prowincje naddunajskie i wschodnie.
  • 383 n.e. – Arkadiusz został podniesiony przez ojca do rangi augusta, czyli współpanującego. Od śmierci ojca w 395 roku n.e. panował nad wschodnią częścią Imperium Rzymskiego, gdy jego brat rządził częścią zachodnią. Z polecenia Teodozjusza opiekunem młodego cesarza, był Stylicho.
  • 388 n.e. – cesarz Tedozjusz I święcił dziesięciolecie swojego panowania.
  • 398 n.e. – cesarzowa Eudoksja urodziła drugą córkę, Pulcherię.

20 stycznia

  • 225 n.e. – urodził się Gordian III, który latem 238 roku n.e. w wieku 13 lat ogłoszony został cesarzem, po śmierci następców Gordiana I – Balbinusa i Pupienusa, których lud Rzymu wcześniej zmusił do obwołania go cezarem. W latach 242 – 243 n.e. odzyskał od Persów Syrię i Mezopotamię.
  • 250 n.e. – cesarz Trajan Decjusz rozpoczął masowe prześladowania chrześcijan. W ich czasie śmiercią męczeńską zginął sam papież Fabian. Prześladowania były jednymi z najbardziej krwawych w historii starożytnego Rzymu i po raz pierwszy objęły obszar całego cesarstwa. W opinii ówczesnych uważany był za władcę energicznego i przez wielu uważanego za wcielenie starorzymskich cnót. Decjusz był ostatnim cesarzem rzymskim, który używał tytułu króla Dolnego i Górnego Egiptu.

21 stycznia

  • 62 n.e. – Neron ożenił się z Poppeą Sabiną, która była jego kochanką od 58 roku n.e. Poppea prowadziła wystawny tryb życia i była znana jako piękna, wyrachowana kobieta. Niektóre jej zabiegi kosmetyczne zyskały wielką sławę (np. kąpiele w oślim mleku). To ona namówiła Nerona, aby zamordował swoją własną matkę – Agrypinę Młodszą.

23 stycznia

  • 393 n.e. – Flawiusz Honoriusz otrzymał tytuł augusta z rąk ojca Teodozjusza. Cesarzem został w wieku 10 lat i razem z bratem Arkadiuszem podzielili cesarstwo na część zachodnią i wschodnią. Jego wybór na augusta oznaczał to, że cesarz Teodozjusz odmawia uznania Eugeniusa za współwładcę. Do pomszczenia śmierci Walentyniana II nawoływała jego siostra, cesarzowa Galla. Opiekunem Honoriusza został generał Stylichon, który z czasem zyskał ogromne wpływy na dworze. W 402 roku n.e. Honoriusz przeniósł stolicę Cesarstwa Zachodniego do Rawenny. Prowadził wojny z licznymi uzurpatorami do tytułu cesarza.
  • 422 n.e. – Honoriusz uroczyście obchodził w Rawennie swoje tricentalia, czyli trzydziestolecie panowania (licząc od nadania mu tytułu augusta). Maksymus został pokazany w więzach i stracony.

24 stycznia

  • 41 n.e. – spiskowcy zamordowali cesarza rzymskiego Kaligulę, jego żonę Cezonię i córkę Julię Druzyllę. Na czele spisku miał stanąć m.in. Kasjusz Cherea, który cieszył się opinią wybitnego żołnierza legionów rzymskich i pełnił funkcję trybuna gwardii pretoriańskiej. Do jego obowiązków należała przede wszystkim poranna wizyta u cesarza, który przekazywał mu hasło dnia. W związku z tym, że miał wysoki głos, stał się obiektem szyderstw Kaliguli. Cesarz nie tylko nazywał go dziewczynką, ale wymyślał coraz to bardziej nieprzyzwoite hasła. Całe otoczenie wiedziało, że systematycznie obraża dowódcę i celowo go poniża. Do Cherei przyłączył się inny trybun gwardii pretoriańskiej, Korneliusz Sabinus. On również miał ku temu poważne powody, był bowiem często obiektem perwersyjnych i obraźliwych kpin cesarza.
  • 76 n.e. – urodził się cesarz Hadrian. Zaliczony w poczet dobrych cesarzy. Zrezygnował z ekspansji Rzymu w Azji, a jego polityka była raczej pokojowa. Hadrian był wielkim budowniczym, ozdobił Rzym wspaniałymi budowlami (mauzoleum, willa Hadriana w Tibur).
  • 119 n.e. – urządzono igrzyska dla uczczenia rocznicy urodzin cesarza Hadriana. Na arenie pojawiło się tysiące dzikich zwierząt.

25 stycznia

  • 41 n.e. – Klaudiusz został cesarzem rzymskim. Po zamordowaniu Kaliguli w powstałym zamieszaniu część żołnierzy gwardii pretoriańskiej zdecydowała się na obwołanie cesarzem Klaudiusza, jedynego dorosłego przedstawiciela dynastii julijsko-klaudyjskiej. Żołnierze i ważne osobistości obawiały się reakcji gwardii Kaliguli złożonej z 300 potężnie zbudowanych Germanów, nie mających skrupułów przy zabijaniu ludności. Podobno, kiedy Klaudiusz został odnaleziony za kotarą, pretorianie unieśli Klaudiusza i obwołali go cesarzem, wbrew jego woli. Uważany był za zakałę rodziny – posiadał liczne ułomności zdrowotne i fizyczne (jąkanie się, ślinienie się, skurcze, paraliż), które skazały go na życie poza polityką. Nieoczekiwane koleje losu spowodowały, że objął purpurę, jako czwarty cesarz w historii. Zasłynął, jako sprzymierzeniec wyzwoleńców, którymi chętnie się otaczał, i którzy pełnili ważne stanowiska u jego boku. Zainicjował kampanię do Brytanii w 43 roku n.e., która zaskutkowała wcieleniem tych ziem do Imperium. Ponadto był ostatnim znanym człowiekiem władającym językiem etruskim.

27 stycznia

  • 484 p.n.e. – dedykacja świątyni Kastora na Forum Romanum. Była to w istocie świątynia bogów greckich – bliźniaczych synów Zeusa, Dioskurów. Ich zlatynizowane imiona brzmiały – Kastor i Polluks. Już w roku 496 p.n.e. dyktator Postumiusz ślubował wzniesienie budowli po zwycięskiej bitwie z Latynami nad jeziorem Regillus. Wtedy to bowiem ci boscy bracia mieli pomóc Rzymianom w walce, a potem pierwsi przynieśli wieści do miasta.
  • 98 n.e. – zmarł cesarz Nerwa, a jego miejsce zajął Trajan. Nerwa wiedząc, że jego koniec jest bliski musiał jakoś zaradzić nadchodzącej walce o władzę. W październiku 97 roku n.e. adoptował niejakiego Marka Ulpiusza Trajana, legata Germanii Górnej i dowódcę armii rzymskiej na froncie germańskim, a także ustanowił go współwładcą. Do adopcji dołączył natychmiast po tribunicia potestas desygnację na konsula na rok 98 n.e., które to stanowiska, miały być piastowane razem, tak aby Trajan stał się faktycznie współcesarzem. W ten sposób Nerwie udało się zabezpieczyć Rzym przed ewentualną wojną domową, powierzając tron jednej osobie. Było to jedno z największych osiągnięć krótkiego pryncypatu Nerwy.
  • 457 n.e. – zmarł w Konstantynopolu cesarz Marcjan.

28 stycznia

  • 98 n.e. – po śmierci Nerwy, adoptowany przez niego Trajan (45-letni) objął oficjalnie władzę w Imperium. Jego wybór przyjęto z radością i entuzjazmem w Rzymie. Nowo obrany cesarz ułaskawił wielu skazanych przez Domicjana ludzi, a ich własność prywatną zwrócił.

30 stycznia

  • Odbywało się święto pokoju, kiedy to składano ofiary na ołtarzach pokoju. Na początku było to wiejskie święto, podczas którego rolnicy składali ofiary prosząc o pokój w państwie. Oktawian August zmienił charakter tych obchodów po podziale Rzymu na 265 dzielnic wydał rozkaz postawienia na wszystkich ulicach i skrzyżowaniach granicznych pomiędzy dzielnicami kaplic ku czci Laresa Compitalesa. Następnie kaplice te objęły kult Geniusza Augusta, co w końcu przerodziło się w kult Lares Augusti. W tych kaplicach składano ofiary prosząc o pokój, natomiast główne uroczystości odbywały się na Ara Pacis.
  • 9 p.n.e. – na Polach Marsowych w Rzymie poświęcono Ołtarz Pokoju, ozdobiony wspaniałymi płaskorzeźbami.
  • 58 p.n.e. – urodziła się Liwia Druzylla, późniejsza żona Oktawiana Augusta i pierwsza cesarzowa rzymska. Pozycja pierwszej damy cesarskiego dworu, powiązania rodzinne i prywatne bogactwo pozwoliło jej odgrywać znaczącą rolę przez całe życie. Jej potomkami byli wszyscy cesarze dynastii julijsko-klaudyjskiej. Była oskarżana o zbrodnicze pozbywanie się kolejnych pretendentów do sukcesji po Auguście dla zapewnienia tronu swojemu synowi. Dzięki jej zabiegom August adoptował Tyberiusza i wyznaczył go na swojego następcę.
  • 133 n.e. – urodził się cesarz rzymski Didiusz Julianus. Po śmierci Kommodusa i Pertynaksa – zgodnie z przekazem Kasjusza Diona – miał ofiarować pretorianom wysoką premię w wysokości 25 tysięcy sesterców, w zamian jeśli ci wybiorą go nowym władcą. W koszarach przelicytował prefekta miasta Rzymu Flawiusza Sulpicjana, który również chciał kupić władzę, oferując każdemu żołnierzowi gwardii 20 tysięcy sesterców. Didiusz Julianus nie cieszył się jednak długo ze swoich rządów. Po 5 miesiącach został zamordowany.

31 stycznia

  • 36 p.n.e. – urodziła się Antonia Młodsza. Była ulubioną siostrzenicą pierwszego cesarza rzymskiego, Oktawiana Augusta, powszechnie podziwianą za swoje cnoty i urodę. W 16 roku p.n.e. poślubiła Druzusa Starszego, z którym miała synów Germanika i Klaudiusza. Ponadto była babką Kaliguli i prababką Nerona. Była przykładem kobiety, która w okresie pryncypatu zajmowała równie prominentną i wpływową pozycję jak mężczyźni.

1 lutego

  • 194 p.n.e. – powstaje świątynia Junony Sospita na Forum Holitorium z inicjatywy konsula Korneliusza Cethegusa po wojnie przeciwko Insubrom.

2 lutego

  • Obchodzono Paganalia, które było świętem ku czci Ceres (bogini wegetacji i urodzaju) i Tellus (bogini płodności), tzw. święto siewu. Tego dnia składano ofiary w postaci tradycyjnych placków ofiarnych, wypieków domowych oraz ciężarnej maciory dla Ceres i Mater Tellus, prosząc w ten sposób o ochronę zasiewów przed ptakami, mrówkami, zimnem, złą pogodą, chwastami i pasożytami.

3 lutego

  • 382 n.e. – cesarz wschodniej części Imperium Rzymskiego Teodozjusz I Wielki osiedlił w Tracji Gotów jako sprzymierzeńców Rzymu (foederati). Goci osiedlili się nad dolnym Dunajem, otrzymali szeroką autonomię, ale byli zobowiązani dostarczać cesarstwu żołnierzy, choć tylko oddziałów posiłkowych, walczących pod niezależnym, gockim, dowództwem. Warunki te, dla wielu Rzymian skandaliczne, pozwoliły uspokoić sytuację na granicy i odbudować armię cesarską na Wschodzie. Teodozjusz zyskał wśród barbarzyńców duży autorytet, co sprawiło, że dotrzymywali zobowiązań do jego śmierci.

4 lutego

  • 211 n.e. – po śmierci cesarza rzymskiego Septymiusza Sewera wspólne rządy rozpoczęli jego synowie Geta i Karakalla. W swym testamencie Septymiusz Sewer oddał równą władzę obydwu braciom, bez podziału kompetencji lub terytorium cesarstwa. Sam ten fakt utrudniał współpracę między nimi. Jednak głębszą przyczyną konfliktu, jaki miał wybuchnąć między braćmi była szczera nienawiść jaką darzyli się od wczesnego dzieciństwa. Nie zażegnała ich wymuszona nad grobem ojca zgoda – do jakiej nakłoniła współcesarzy matka, Julia Domna. Jedyną zgodną decyzją młodych cezarów było zakończenie trzyletniej ekspedycji w Brytanii. Ostatecznie Karakalla zabił brata, który szukał schronienia w objęciach matki.

5 lutego

  • 216 p.n.e. – dedykowano na Kapitolu świątynię Konkordii, bogini zgody. Jej budowę ślubowano przed dwoma laty, gdy doszło do rozruchów wojskowych podczas walk z Galami.
  • 2 p.n.e. – cesarz rzymski Oktawian August otrzymał tytuł ojca ojczyzny (pater patriae). Wnioskodawcą jego przyznania był Marek Waleriusz Messala Korwinus, polityk rzymski, mówca i mecenas literatów.
  • 62 n.e. – Pompeje zostały zniszczone przez trzęsienie ziemi. Miasto zostało zniszczone w 65%. Mieszkańcy jednak w dość krótkim czasie zdołali je odbudować.

7 lutego

  • 457 n.e. – cesarzem Cesarstwa Wschodniego został Leon I. Leon był pierwszym cesarzem, który przyjął diadem cesarski z rąk patriarchy Konstantynopola (ten zwyczaj był potem kontynuowany w Bizancjum). Zapoczątkował dynastię leońską.

8 lutego

  • 421 n.e. – Konstancjusz III został mianowany przez cesarza rzymskiego Honoriusza na współcesarza. Konstancjusz był dowódcą za panowania cesarza Honoriusza. Wybił się na stanowisko głównego dowódcy zachodu po śmierci Olimpiodora. Dzięki niemu zostali pobici uzurpatorzy Konstantyn III, Konstans II i Maximus. Opanował sytuację w cesarstwie zachodnim po wkroczeniu do niego barbarzyńców. Osiedlił Gotów w Akwitanii. W nagrodę za zwycięstwa cesarz Honoriusz dał mu za żonę swoją siostrę Gallę Placydię i uczynił go współwładcą. Z małżeństwa tego narodziło się dwoje dzieci: późniejszy cesarz Walentynian III oraz Honoria.
  • 457 n.e. – na tronie Cesarstwa Wschodniorzymskiego zasiada Leon I.

11 lutego

  • 55 n.e. – w nie do końca jasnych okolicznościach umarł syn cesarza Klaudiusza i Messaliny – Brytanik. Tacyt podaje jakoby Brytanik został otruty z rozkazu Nerona podczas uczty na oczach wszystkich biesiadników przez trucicielkę Lukustę na dzień przed jego czternastymi urodzinami, gdy miał włożyć togę męską. Neron i jego matka Agrypina chcieli w ten sposób pozbyć się ostatniego, ewentualnego rywala do tronu. Brytanik został pochowany w Mauzoleum Augusta.
  • 244 n.e. – zmarł cesarz Gordian III. Został on ogłoszony cesarzem latem 238 roku n.e. w wieku 13 lat po śmierci następców Gordiana I – Balbinusa i Pupienusa, których lud Rzymu wcześniej zmusił do obwołania go władcą. Jego śmierć nie jest pewna. Zginął albo z ręki prefekta Filipa I Araba (późniejszy władca), albo w czasie bitwy lub w wyniku zarazy.
  • 435 n.e. – zawarto porozumienie z wodzem Wandalów – Genzerykiem – w Hipponie. Cesarstwo Rzymskie było reprezentowane przez Trigetiusa. Wandalowie uznali się i zostali uznani za sprzymierzeńców (foederati) Rzymu i jako tacy otrzymywali od cesarstwa tereny, na których mieli przebywać i gospodarować. Jak twierdził Prokopiusz z Cezarei, Genzeryk zrezygnował w danym momencie z kontynuowania podboju i zgodził się na płacenie cesarzowi corocznego trybutu oraz wydał mu syna Huneryka jako zakładnika (którego zresztą cesarz wkrótce łaskawie zwolnił na znak „wielkiej przyjaźni”). W praktyce Genzeryk stał się on faktycznym panem większej części prowincji afrykańskich i nie przerwał łupieżczych wypraw na Sycylię.

12 lutego

  • 41 n.e. – urodził się Brytanik, syn cesarza Klaudiusza i Messaliny. Jego pierwotne imię Germanik zamieniono na Brytanik dla uczczenia podboju Brytanii przez ojca w 43 n.e. Jako jedyny żyjący syn cesarza był głównym kandydatem do majątku i tytułów ojca. Jego pozycji nie zachwiała nawet otwarta zdrada jego matki Messaliny i jej skazanie na śmierć w 48 n.e. Dopiero kolejny ślub Klaudiusza z własną bratanicą Agrypiną i adopcja w roku 50 jej syna z poprzedniego małżeństwa – Nerona, osłabiły prawa rodzonego syna do dziedzictwa ojca. Ostatecznie Brytanik zginął zapewne z rozkazu Nerona.

13 lutego

  • Rozpoczynały się Parentalia. W tych dniach Rzymianie odwiedzali groby swoich przodków na cmentarzach znajdujących się za miastem, poza świętą granicę pomerium. Zanosili im podarki (sacrificia): kwiaty – najczęściej fiołki, sól, pszenicę, chleb maczany w winie, mleko i wino, karmiąc ich w ten sposób, aby nie szkodzili żyjącym. Obchody kończyły 21 lutego.
  • 389 p.n.e. – wódz rzymski Marek Furiusz Kamillus odbył potrójny wjazd triumfalny do Rzymu, po tym jak pokonał Wolsków, Ekwów i Etrusków i odbił wszystko, co zagrabili wycofujący się Galowie.
  • 194 p.n.e. – ma miejsce dedykacja świątyni Faunusa na Wyspie Tybryjskiej.
  • 244 n.e. – ginie cesarz Gordian III albo w czasie bitwy, albo zostaje zamordowany przez swoich żołnierzy.

14 lutego

  • 44 p.n.e. – Gajusz Juliusz Cezar został obwołany przez senat Republiki Rzymskiej dyktatorem wieczystym (dictator in perpetuum, na monetach widoczne jako DICT PERPETVO), najwyższym kapłanem, imperatorem i ojcem ojczyzny. Próbowano go obwołać królem Rzymu, ale Cezar odmówił, gdyż funkcja ta od czasów Tarkwiniuszy była przez lud znienawidzona, ponadto Cezar nadal starał się zachowywać pozory republikańskiej legalności. Mimo wszystko Cezar jednak w praktyce był najważniejsza personą Rzymu. Jak się okazało niedługo.

15 lutego

  • Obchodzono święto Februa, które miało charakter oczyszczenia i dało początek nazwy miesiąca (np. w języku angielskim).
  • Obchodzono Luperkalia, które było świętem ku czci bóstwa Fauna lub pierwotnie staroitalskiego boga pasterzy Luperkusa, który chronił ich stada przed wilkami. Święto ustanowić miał mitologiczny Ewander. Dużą rolę podczas Luperkaliów odgrywał kult wspomnianego Fauna – rzymskiego bóstwa, pół człowieka, pół kozła. Ze świętem związana była rzymska legenda o Faustulusie, pasterzu, który miał znaleźć bliźniaków (Romulusa i Remusa) w wilczym legowisku i zabrać do swojego domu, gdzie mieli zostać wychowani przez jego żonę, Akkę Laurentię. Święto obchodzono w jaskini Lupercal na Palatynie, gdzie według wierzeń legendarni założyciele Rzymu, bliźniacy Romulus i Remus, byli karmieni przez wilczycę. Następnie składano ofiary z dwóch kozłów i psa, a kapłani nazywani Luperkami, ubrani tylko w skórę świeżo zabitego kozła, obiegali wzgórze Palatynu i uderzali przechodniów rzemieniami (februa) ze skór zwierząt ofiarnych. Szczególnie chętnie uderzeniom poddawały się bezdzietne kobiety, co miało gwarantować płodność, a innym napotkanym – oczyszczenie od zmazy i skazy minionego roku. Praktyki luperków wprowadzać miały do organizmu ludzkiego nowy pierwiastek wzmacniający siły życiowe i twórcze. Luperkalia stanowią prawdopodobnie pierwowzór dzisiejszych Walentynek.

16 lutego

  • 116 n.e. – cesarz Trajan wysłał laureatae do rzymskiego Senatu z informacją o swoich zwycięstwach w Partii.

17 lutego

  • Obchodzono Fornakalia (Fornacalia) było to rzymskie święto obchodzone dnia 17 lutego. Święto obchodzono ku czci Fornaks (Fornax), która była rzymską boginią pieca chlebowego (fornax) bądź patronką procesu wypiekania chleba. Była to swego rodzaju personifikacja pieca, która chroniła chleb przed spieczeniem.
  • Obchodzono święto Kwirynalia, na cześć Kwirynusa.
  • 364 n.e. – zmarł cesarz Jowian. Cesarz w czasie drogi do Konstantynopola został znaleziony martwy w swoim łożu w namiocie w Dadastanie, w połowie drogi między dzisiejszą Ankarą a Iznikiem. Uważa się, że władca mógł się zaczadzić w swojej kwaterze, w której dobrze napalono węglem drzewnym. Podejrzewa się także, że władca mógł się po prostu przejeść grzybami. Jowian został pochowany w Konstantynopolu w Kościele Świętych Apostołów.

19 lutego

  • 197 n.e. – cesarz rzymski Septymiusz Sewer pokonał uzurpatora Klodiusza Albinusa w bitwie pod Lugdunum (obecny Lyon). Jego armia wynosiła od 70.000 do 90.000 żołnierzy (źródła podają także liczbę około 75 tysięcy ludzi), a złożona była głównie z iliryjskich, mezyjskich i dackich legionów. Ostatecznie Albinus został zabity, Sewer zakończył wojnę domową i przejął pełną władzę nad Imperium. W czerwcu 197 roku n.e. Sewer wkroczył triumfalnie do Rzymu, a jego dynastia panować miała w kraju przez ponad 30 lat.
  • 356 n.e. – cesarz Konstancjusz II wydał dekret zamykający wszystkie pogańskie świątynie na terenie Imperium Rzymskiego.

21 lutego

  • Obchodzono Feralia, święto ku czci duchów zmarłych przodków, które było głównymi obchodami kończącymi świąteczny tydzień (13-20 lutego) Parentalii o charakterze prywatnym. Podczas obchodów święta na grobach składano skromne dary w postaci wianków, kwiatów, odrobiny jadła i wina. Zawsze trzeba było pamiętać o uczczeniu tego święta. Według legendy, podczas jednej z wojen zapomniano odprawić Feralia. Z tego powodu miasto nawiedziła zaraza, a dusze zmarłych wyległy na ulice. Dopiero kiedy złożono ofiary, dusze zmarłych wróciły do grobów, a zaraza ustała.

22 lutego

  • Obchodzono Caristia, święto które było ceremonią kończącą Parentalia ku czci zmarłych przodków. W tym czasie rodziny spotykały się na wspólnej uczcie. Domownicy ofiarowywali pożywienie oraz kadzidła larom, duszom zmarłych strzegących domu. Święto to było dniem pojednania, a wszelkie spory miały zostać odłożone na bok. Poeta Owidiusz zauważał ironicznie, że można to było osiągnąć jedynie poprzez wykluczenie tych członków rodziny, którzy sprawiali najwięcej kłopotów. Święto znane jest także jako Cara Cognatio.

23 lutego

  • Obchodzono Terminalia, święto ku czci boga Terminusa, boga granic między prywatnymi posiadłościami, ale przede wszystkim granic państwowych. Jego statua znajdowała się na granicy posiadłości prywatnych i miała najczęściej formę kamienia. Właściciele sąsiadujących posesji przyozdabiali posąg wieńcami i składali ofiarę w postaci odrobiny zboża, plastrów miodu, wina. Ponadto zabijano owcę lub świnię na cześć bóstwa. Ceremonia kończyła się odśpiewaniem pieśni pochwalnej. Publiczna ceremonia z kolei polegała na przeprowadzeniu podobnych rytuałów na szóstym kamieniu milowym, znajdującym się wzdłuż drogi do Laurentum (pomiędzy Ostią a Lavinium). Ceremonia odbywała się w tym miejscu prawdopodobnie dlatego, że pierwotnie tutaj przebiegała granica państwa rzymskiego.

24 lutego

  • Świętowano tzw. Regifugium, czyli wypędzenie ostatniego króla z Rzymu.
  • 303 n.e. – cesarz rzymski Dioklecjan wydał edykt zakazujący praktyk religii chrześcijańskiej. Władca nakazał zburzyć świątynie chrześcijańskie i spalić święte księgi oraz pozbawić stanowisk Chrześcijan sprawujących funkcje publiczne. Klauzule edyktu były przestrzegane w różnym stopniu na różnych obszarach Cesarstwa. W Egipcie prefekt Sozjanus Hierokles zmuszał do składania ofiar bóstwom pogańskim i likwidował kościoły, z kolei na zachodzie Konstancjusz Chlorus wprowadzał te zarządzenia w bardzo niewielkim stopniu.
  • 391 n.e. – cesarz Teodozjusz zakazał całkowicie sprawowania kultu bogów w jakiejkolwiek formie, urzędnik zaś i sędzia, którzy by przekroczyli progi świątyni, podlegali wysokiej karze pieniężnej.

25 lutego

  • 50 n.e. – cesarz rzymski Klaudiusz adoptował Nerona (otrzymał imię Nero Claudius Caesar Drusus Germanicus), który jako że był starszy od biologicznego syna cesarza – Brytanika stawał się jego prawowitym następcą tronu. Ponadto Klaudiusz nadał tytuł augusty matce Nerona, Agrypinie Młodszej i nadał status rzymskiej kolonii jej rodzinnemu miastu Oppidum Ubiorum. Odtąd miasto nazywało się Colonia Claudia Ara Agrippinensium – dzisiejsza Kolonia w Niemczech.
  • 138 n.e. – cesarz Hadrian adoptował swego następcę Antoninusa Piusa.
  • 493 n.e. – Odoaker zdobywa Rawennę po trwającym 3 lata oblężeniu i zgadza się na rozmowy z Teodorykiem Wielkim, królem Ostrogotów.

26 lutego

  • 212 n.e. – zamordowany został cesarz Geta przez swojego brata Karakallę. W swym testamencie ich ojciec, Septymiusz Sewer oddał równą władzę obydwu braciom, bez podziału kompetencji lub terytorium Cesarstwa. Sam ten fakt utrudniał współpracę między nimi i zrodził konflikt. Głębszą jednak przyczyną konfliktu, jaki miał wybuchnąć między braćmi była szczera nienawiść, jaką darzyli się od wczesnego dzieciństwa. Nie zażegnała ich nawet wymuszona nad grobem ojca zgoda – do której nakłoniła ich matka, Julia Domna. Nieudany zamach na brata oraz bardzo agresywne zachowanie Karakalli czyniło Getę coraz bardziej popularnym wśród ludu Rzymu. Karakalla zdecydował więc zmiany polityki. Od początku roku 212 n.e. czynił gesty świadczące o chęci pogodzenia się z bratem. Dążąc do formalnego zjednania z Getą, zaaranżował 26 lutego 212 roku n.e. spotkanie w komnatach ich matki. Bracia mieli się tam zjawić sami i nieuzbrojeni. Jednak Karakalla zdradził brata i przybywszy tam z centurionami kazał go zgładzić. Geta zginął, usiłując schronić się w ramionach matki, która sama została ranna próbując ratować syna.
  • 364 n.e. – trybun wojskowy elitarnego oddziału piechoty (Scutarii) Walentynian (34 lata) został obrany cesarzem rzymskim po śmierci cesarza Jowiana. Jego familia wywodziła się z Panonii. Za Konstancjusza zajmował wysokie stanowiska w armii, został usunięty jednak przez Juliana ze względu na wierność chrześcijaństwu. Przywrócił go Jowian.

27 lutego

  • Obchdzono święto Equirria poświęcone Marsowi i związane ze śmiercią oraz światem podziemia.
  • 4 n.e. – umiera wnuk Oktawiana Augusta – Gajusz Juliusz Cezar.
  • 272 n.e. – urodził się cesarz Konstantyn I Wielki. Zwyciężył w wojnie domowej, która nastała po śmierci Dioklecjana. Następnie umocnił swoją władzę i przejął samodzielne rządy. Przeprowadził szereg reform wewnętrznych, przeniósł stolicę z Rzymu do Konstantynopola i zakończył prześladowania Chrześcijan, które zaprowadził jego poprzednik Dioklecjan. Był pierwszym cesarzem, który przeszedł na chrześcijaństwo. W 313 roku n.e. wydał edykt mediolański, proklamując swobodę wyznawania tej religii.
  • 380 n.e. – cesarz wschodniorzymski Teodozjusz I Wielki wydał edykt tesaloński. Ustawa nakazywała wszystkim podległym Teodozjuszowi mieszkańcom przyjęcie chrześcijańskiej wiary w Świętą Trójcę w formie przyjętej przez sobór nicejski w 325 roku n.e. W ten sposób wszelka herezja miała być ścigana i tępiona przez państwo. Było to prawne usankcjonowanie katolicyzmu. Od tego momentu wyznawanie tradycyjnej religii (pogańskiej) było karane konfiskatą majątku i śmiercią.
  • 425 n.e. – założony został Uniwersytet w Konstantynopolu na zlecenie cesarza Teodozjusza II za namową jego żony Elii Eudokii Augusty.

1 marca

  • 752 p.n.e. – Romulus, pierwszy legendarny król Rzymu świętował swój pierwszy triumf nad mieszkańcami miasta Caenina, po tzw. porwaniu Sabinek.
  • 509 p.n.e. – Publius Valerius Publicola, jeden z głównych uczestników spisku przeciw Tarkwiniuszom świętował swój pierwszy triumf po odniesionym zwycięstwie nad wojskami obalonego króla Tarkwiniusza Pysznego w bitwie pod Silva Arsia.
  • 86 p.n.e. – wódz rzymski Sulla zdobył, w czasie wojny z Mitrydatesem VI, królem Pontu, Ateny oraz Pireus. Wiosną 87 roku p.n.e. Sulla udał się do Grecji (wylądował w Dyrrachium w Ilirii), gdzie przystąpił do oblężenia Aten, rządzonego przez Aristiona (pupilka władcy Pontu). Zdobył je szturmem we wspomnianym 86 roku p.n.e.
  • około 40 n.e. – urodził się Marcjalis, poeta rzymski. Uważany jest on za twórcę epigramu, będącego krótkim utworem lirycznym o wyrazistej puencie. Do naszych czasów zachowało się 15 ksiąg epigramatów.
  • 286 n.e. – cesarz Dioklecjan uznał swego towarzysza broni Maksymiana augustem i przekazał mu władzę nad zachodnią częścią Cesarstwa Rzymskiego.
  • 293 n.e. – Konstancjusz I (nazwany później Chlorusem) został Cezarem w zachodniej części Imperium, jako zastępca Maksymiana. Przed 293 rokiem n.e. Konstancjusz był zarządcą Dalmacji i wojskowym, sięgającym swoją służbą jeszcze rządów cesarza Aureliana. Flawiusz brał udział w wojnie z Zenobią (272-273 n.e.). Ponadto Konstancjusz był prefektem pretorianów Maksymiana w Galii i mężem jego córki, Teodory. Konstancjusz przed objęciem urzędu Cezara, otrzymał od Dioklecjana dowództwo w walce z Karauzjuszem (uzurpator z Brytanii).
  • 317 n.e. – cesarz Konstantyn proklamował w Serdyce (obecnie Sofii) nowy system współrządów. Cezarem został 12-letni syn cesarza Kryspus, kilkumiesięczny syn Konstantyn II oraz kilkuletni Licynian – syn Licyniusza.
  • 350 n.e. – Wetranion, dowódca wojsk w Ilirii obwołał się cesarzem. Cesarz Konstantyn uznał go, lecz natychmiast wyruszył do prowincji naddunajskich.
  • Według przedjuliańskiego kalendarza tego dnia obchodzono Nowy Rok. Dlatego też w wielu językach zapożyczone nazwy września, października, listopada i grudnia, czyli 9., 10., 11. i 12. miesiąca roku pochodzą od łacińskich liczebników septem, octo, novem, decem (7, 8, 9, 10).
  • W świątyni Westy odbywała się ceremonia, w czasie której rozpalano na nowo wieczny ogień. W tym dniu rozpoczynały się tańce Saliów. Dwunastu młodych patrycjuszy tańczyło wokół Rzymu, trzymając święte tarcze. Wędrówka trwała 19 dni. Tancerze każdej nocy świętowali w innym domu.
  • Obchodzono Matronalia – rzymskie święto obchodzone przez zamężne kobiety (matrony).

3 marca

  • 473 n.e. – Gundobad (król Burgundów) kazał obwołać cesarzem Zachodniego Cesarstwa Gliceriusza – komesa straży przybocznej. Nowy cesarz nie został uznany przez Konstantynopol i był marionetkowym władcą. W polityce religijnej Gliceriusz popierał chrześcijaństwo, co znalazło odzwierciedlenie w bitych przez niego monetach z wizerunkiem krzyża. Dzięki przekupieniu Ostrogotów udało mu się powstrzymać inwazję tego barbarzyńskiego ludu na Italię. Rządził do 474 roku n.e., kiedy to obalił go Juliusz Nepos na rozkaz Konstantynopola.

4 marca

  • 51 n.e. – Neron, przyszły cesarz Rzymu, otrzymał tytuł princeps iuventutis, czyli przywódcy młodych.

5 marca

  • 363 n.e. – cesarz rzymski Julian Apostata wyruszył z Antiochii na wyprawę wojenną przeciwko Persom, w czasie której zginął. W kampanii Juliana wzięło udział szacunkowo od 65.000 do 90.000 ludzi. Bez decydującej bitwy przekroczył Eufrat i dotarł do Ktezyfontu nad Tygrysem. Rzymianie jednak nie zajęli żadnego strategicznego miasta, co zmusiło dowództwo do decyzji o wycofaniu się na rzymskie terytorium. Po odwrocie w górę rzeki, dochodziło do ciągłych potyczek z Persami. W bitwie pod Marangą cesarz Julian Apostata został raniony w czasie jednego z ataków Persów. Początkowo rana nie wydawała się śmiertelna. Ostatecznie jednak, mimo starań nadwornego lekarza Orybazjusza, cesarz zmarł dnia 26 czerwca.

6 marca

7 marca

  • 161 n.e. – zmarł cesarz Antoninus Pius, jeden z tzw. pięciu dobrych cesarzy. Okres jego panowania był czasem pomyślności dla Rzymu. Antoninus Pius cieszył się powszechnie dobrą opinią z uwagi na swoją przystępność, łaskawość, umiłowanie pokoju i wysoce moralny tryb życia. Przebywał przez większość czasu w Rzymie i nie opuszczał Italii, przyjmując delegacje z wszystkich prowincji. Jego miejsce zajął usynowiony Marek Aureliusz.
  • 189 n.e. – urodził się cesarz Geta. Był młodszym synem cesarza Septymiusza Sewera i Julii Domny, bratem współrządzącego z nim Karakalli. Współrządził z bratem i ojcem w latach 209-211. i z bratem w latach 211-212 n.e). Zamordowany przez Karakallę na początku 212 roku n.e.
  • 238 n.e. – w Afryce rzymskiej dochodzi do buntu ludności przeciwko cesarzowi Makyminowi Trakowi. Władcą obwołany zostaje Gordian I.
  • 321 n.e. – cesarz rzymski Konstantyn I Wielki wydał edykt, w którym ustanowił niedzielę (dies Solis) dniem wolnym od pracy w urzędach, rzemiośle i handlu, natomiast nie zakazywał pracy w rolnictwie. Zarządzenie zmieniało długość tygodnia (do tej chwili obowiązywał tydzień 8 dniowy, tzw. nundinae) i sankcjonowało przyjęty w chrześcijaństwie zwyczaj święcenia pierwszego dnia tygodnia (niedzieli).
  • 413 n.e. – w Kartaginie zginął zbuntowany namiestnik Afryki – Heraklian. Wcześniej buntownik przerzucił wojska do Italii, gdzie został pokonany. Schronił się w Kartaginie. Jego majątek przypadł Flawiuszowi Konstancjuszowi.

8 marca

  • Za pierwowzór Dnia Kobiet przyjąć można obchodzone dnia 1 marca w starożytnym Rzymie Matronalia. Było to święto przypadające związane z początkiem nowego roku, macierzyństwem i płodnością. Z okazji tego święta mężowie obdarowywali swoje żony prezentami i spełniali ich życzenia. Podczas Matronaliów kobiety udawały się do gaju przy świątyni Junony na Eskwilinie. Składały bogini w ofierze kwiaty i modliły się o szczęście w życiu małżeńskim, zaś w domu wyprawiały poczęstunek dla swoich niewolników.

10 marca

  • 241 p.n.e. – flota rzymska odniosła zwycięstwo nad Punijczykami w bitwie koło Wysp Egadzkich. Rzymianie doświadczeni po roku 249 p.n.e. wcześniejszymi porażkami rozpoczęli odbudowę floty. Sfinansowano naprędce budowę dwustu lekkich galer, które skierowano (pod dowództwem Gajusza Lutacjusza Katulusa) do oblężenia twierdz kartagińskich w Drepanum i Lilybeum. Kartagińczycy tymczasem, czując się pewnie na morzu po odniesionych zwycięstwach, rozbroili swoje okręty i zwolnili załogi. W rezultacie przeciwko Rzymianom skierowano pośpiesznie zebraną flotę z mało doświadczonymi żeglarzami pod wodzą Hannona. Okręty kartagińskie, przeładowane żywnością dla wojsk na Sycylii, były zdecydowanie mniej zwrotne od jednostek rzymskich. Bitwa zakończyła się klęską Kartagińczyków, którzy stracili pięćdziesiąt okrętów zatopionych i siedemdziesiąt zdobytych przez Rzymian. Klęska na morzu uniemożliwiła zaopatrzenie armii kartagińskiej na Sycylii, co wpłynęło na wynik wojny. W tym samym roku obie strony zawarły porozumienie pokojowe, na mocy którego Kartagina zrzekła się Sycylii.

11 marca

  • 222 n.e. – w obozie pretorianów został zamordowany przez żołnierzy cesarz Heliogabal, Hierokles, grecki niewolnik, woźnica, faworyt, kochanek i mąż cesarza Heliogabala oraz Julia Soaemias, matka cesarza Heliogabala. Zabójcy mieli już dosyć szaleństw, okrucieństw i orgii swojego władcy. Na tronie zasiadł Aleksander Sewer.

12 marca

  • 250 n.e. – zmarł święty Pioniusz, męczennik Kościoła, zwany też Pioniuszem z Smyrny. Publicznie wystąpił on w obronie wiary chrześcijańskiej za co został uwięziony i zamordowany z piętnastoma towarzyszami.
  • 417 n.e. – zmarł papież Innocenty I. Przywódca Kościoła rozstrzygnął sprawy dotyczące liturgii i kościoła (zachowało się 36 listów). Umocnił znaczenie stolicy Piotrowej. Wybudował bazylikę męczenników Gerwazego i Protazego. Pochowany został na cmentarzu Poncjata.

14 marca

  • 190 p.n.e. – można było zaobserwować zaćmienie Słońca w Rzymie. Niewykluczone, że tego dnia Rzymianie pokonali pod Magnezją także armię Antiocha III (data sporna lub przybliżona).
  • 44 p.n.e. – Casca i Kasjusz decydują, na dzień przed zabójstwem Juliusza Cezara, że oszczędzą Marka Antoniusza.

15 marca

  • Miały miejsce idy marcowe. Było to rzymskie święto, poświęcone jednemu z najważniejszych rzymskich bogów – Marsowi, czyli greckiemu Aresowi. Odprawiano wtedy uroczystości i parady wojskowe, a Senat miał dzień wolny od obrad.
  • 44 p.n.e. – Gajusz Juliusz Cezar w dniu id marcowych został zasztyletowany w Teatrze Pompejusza (pod pomnikiem Pompejusza) przez grupę spiskowców. Główną rolę odegrali: Gajusz Kasjusz Longinus, Marek Juniusz Brutus oraz Decymus Brutus. Spiskowcy, którzy nie mieli żadnego dalszego planu działania, zajęli Kapitol.
  • 351 n.e. – cesarz Konstancjusz wyniósł Gallusa do godności cezara. Przypieczętował to jego ślubem z Konstantyną – cesarską siostrą. Gallus miał rezydować w Antiochii i zajmować się sprawami wschodnich prowincji podczas wojny z Magnencjuszem.

16 marca

  • Przeprowadzano obrzędy Argei. Ceremoniał miał miejsce w dniach 16 i 17 marca oraz 14 i 15 maja. W czasach Augusta cel tych obrzędów był niejasny nawet dla samych Rzymian. W maju odbywała się procesja kapłanów pontyfików, westalek i pretorów wokół cyrku, która przechodziła przez 27 stacji (sacella lub sacraria), gdzie na każdej z nich zabierano ze sobą figurę ludzką wykonaną z trzciny i słomy. Po tym jak wszystkie stacje zostały zaliczone procesja udawała się do Pons Sublicius, najstarszego znanego mostu w Rzymie, gdzie zebrane kukły były wrzucane do Tybru. Według Owidiusza rytuał ten ustanowiono, jako formę przypodobania się Saturnowi lub Tiberinusowi. Nie znamy jednak dokładnego powodu powstania ceremonii.
  • 37 n.e. – w wieku 77 lat, w Misenum nad Zatoką Neapolitańską zmarł cesarz Tyberiusz. Został pochowany w Mauzoleum Augusta. Antyczni pisarze: Swetoniusz i Tacyt twierdzą, że następca Kaligula i nowy dowódca pretorianów Makron przyspieszyli jego śmierć, dusząc cesarza poduszką. Nie można jednak wykluczyć, że Tyberiusz zmarł śmiercią naturalną.
  • 455 n.e. – cesarz Walentynian III został przebity mieczem w Rzymie, na Polu Marsowym podczas przeglądu wojska, przez żołnierza wiernego Aecjuszowi. Nowym cesarzem został Petroniusz Maksymus – dwukrotny prefekt miasta, dwukrotny prefekt pretorium i dwukrotny konsul.

17 marca

  • Odbywało się święto Liberalia. Był to festiwal poświęcony bóstwu rzymskiemu – Liberowi, którego kult wywodził się ze środkowej Italii. Jego kult był początkowo związany z końmi i zbożem. W późniejszym okresie Liber był utożsamiony z greckim Dionizosem. Tego dnia czczono także Liberę, małżonkę wspomnianego boga. Dzień Liberaliów był to czas swobody wypowiedzi oraz wstępowania 15-16 letnich chłopców w świat dorosłych.
  • 45 p.n.e. – stoczono bitwę pod Mundą. Była to ostatnia bitwa w tej wojnie, toczonej przez Juliusza Cezara przeciwko konserwatywnym republikanom. Po tym zwycięstwie, i śmierci Tytusa Labienusa oraz Gnejusza Pompejusza Młodszego (starszy syn Pompejusza Wielkiego), Cezar mógł wrócić do Rzymu i rządzić jako dyktator. Późniejsze zabójstwo Cezara rozpoczęło proces kończący Republikę Rzymską panowaniem siostrzeńca Juliusza Cezara – Oktawiana Augusta jako pierwszego cesarza rzymskiego.
  • 44 p.n.e. – dwa dni po zasztyletowaniu Juliusza Cezara miała miejsce ceremonia pogrzebowa. Ciało zamordowanego wodza wystawiono na widok publiczny na Forum Romanum, gdzie zgromadziły się wielkie tłumy mieszkańców. Pośmiertną mowę wygłosił Marek Antoniusz, który domagał się ukarania morderców i ubóstwienia Cezara. Marek Antoniusz odczytał ponadto na forum testament Cezara. Testament przewidywał wypłaty pieniędzy dla ludu rzymskiego oraz dla weteranów. Głównym spadkobiercą został dziewiętnastoletni Gajusz Oktawian – wnuk siostry Cezara. Następnie ciało zostało złożone na stosie. Wzburzony tłum dorzucał gałęzie, meble, nawet ubrania do stosu, aby wzniecić ogień i doprowadzić do pożaru. Następnie tłumy ruszyły pod domy Brutusa i Kasjusza. W tym czasie Senat rzymski, na specjalnym zebraniu, uznał wszystkie zarządzenia Cezara za nielegalne, a zabójców objęto amnestią (po raz pierwszy w Rzymie). Nastąpiło to na wniosek Cycerona, który zaproponował jej wprowadzenie na wzór starożytnych Aten. Niektórzy naukowcy uważają, że pogrzeb mógł mieć miejsce 20 marca.
  • 180 n.e. – podczas wyprawy przeciw Markomanom zmarł cesarz Marek Aureliusz w Vindobonie (dzisiejszym Wiedniu). Władca zmarł z powodu dżumy. Władzę po nim objął jego syn Kommodus.
  • 455 n.e. – Petroniusz Maksymus został cesarzem zachodniorzymskim. Był to bogaty i wpływowy senator rzymsk. Nowy władca poślubił wdowę po Walentynianie, Licynię Eudoksję, a jego syn Palladiusz – córkę Eudokię. To kontrowersyjne posunięcie, które miało w zamierzeniu Maksymusa umocnić jego władzę, stało się przyczyną jego upadku. Ręka Eudokii była bowiem wcześniej obiecana Hunerykowi, synowi króla Wandalów – Genzeryka. Barbarzyński władca otrzymał w ten sposób wygodny pretekst do interwencji.

18 marca

  • 37 n.e. – Kaligula został uznany przez Senat za cesarza po śmierci Tyberiusza. Zmarły w testamencie zalecił, by Kaligula i Tyberiusz Gemellus (wnuk Tyberiusza) panowali razem. Jednak jego wola nie spełniła się. Za sprawą Makrona (prefekta pretorianów) Senat unieważnił jego wolę i ustanowił Kaligulę jedynym władcą.

19 marca

  • Rozpoczynało się święto Quinquatria lub Quinquatrus, początkowo poświęcone Marsowi. Z czasem, gdy Minerwa zaczęła patronować rzemieślnikom i cechy rzemieślnicze otrzymały na Awentynie swoje święte miejsce, Quinquatrus zmieniły swój charakter i stały się świętem rzemieślników oraz uczącej się młodzieży (składała ona swoim nauczycielom tzw. minerval, opłatę za naukę). Według Marka Terencjusza Warrona festiwal nazwano tak, gdyż miał on miejsce piątego (quinqu-) dnia pod Idach. W pierwszym dniu Quinquatrus składano ofiary Minerwie, a w czasie wojen w dniu tym przerywano walki. W następnych dniach odbywały się igrzyska gladiatorów, a w ostatnim dniu, w hali szewców (atrium sutorium), odbywało się poświęcenie trąb, tzw. tubilustrium (trąba była instrumentem bogini).
  • Obchodzono święto Minerwy (również 19 czerwca i 19 września) – był to czas, kiedy Rzymianie składali dary na cześć Minerwy – bogini mądrości, sztuki i rzemiosła.
  • 363 n.e. – na rzymskim Palatynie spłonęła świątynia Apollona. Zdołano uratować księgi sybillińskie, które zawierały przepowiednie. Zasięgano rad z ksiąg sybillińskich, gdy miasto miało kłopoty. Zazwyczaj rada ta polegała na przyjęciu do rzymskiego panteonu bogów jakiegoś nowego boga i rozpoczęcie oddawania mu czci.

20 marca

  • 43 p.n.e. – urodził się rzymski poeta, Owidiusz. Należał on do młodszego pokolenia twórców augustowskich. Zasłynął ze swoich Amores i tragedii Madea (15 rok p.n.e.). Potem w roku 2 n.e. ukazała się Ars amandi (Sztuka kochania) w trzech księgach, która miała charakter frywolnego podręcznika o flircie i miłości. W 8 roku n.e. został wygnany z Rzymu do Tomis nad Morze Czarne, gdzie spędził resztę swojego życia. Nie do końca jasne są przyczyny wygnania.

21 marca

22 marca

  • 238 n.e. – Gordian I i jego syn Gordian II zostali współcesarzami rzymskim. Obwołany cesarzem przez zbuntowaną przeciwko Maksyminowi Trakowi arystokrację prowincji, gdy przybył na inspekcję do miasta Tysdrus. Dzięki działaniom senatora Publiusa Liciniusa Valerianusa (późniejszego cesarza) otrzymał poparcie senatu rzymskiego, jednak jego panowanie trwało zaledwie 20 dni, gdyż namiestnik Numidii- Cappelianus, pozostając wierny Maksyminowi na czele jednego legionu (legio III Augusta) zaatakował Kartaginę będącą tymczasową siedzibą cesarza i pokonał popierające Gordiana oddziały składające się z uzbrojonych mieszkańców miasta i milicji miejskiej. Cesarz popełnił samobójstwo po przegranej bitwie, podczas której zginął jego syn i współwładca – Gordian II.

23 marca

  • Miało miejsce święto Tubilustrium, które obchodzone było w ciągu roku dwukrotnie. Ceremonia tego dnia poświęcona była Marsowi i polegała ona na oczyszczeniu świętych trąb wojennych, co miało przynieść legionom rzymskim zwycięstwo w bitwach.

25 marca

  • Obchodzono festiwal Hilaria z okazji następowania równonocy wiosennej i czczenia frygijskiej bogini płodności, urodzaju, wiosny i miast obronnych. Dzień 25 marca był niezwykle pozytywnym dniem, z tego względu że wówczas miały miejsce radosne dni obchodów zmartwychwstania boga wegetacji Attisa – towarzysza Kybele. Kult Kybele i Attisa rozpowszechnił się w antycznym Rzymie w czasie panowania imperatora Klaudiusza. Tego dnia radowano się z powodu rodzącej się natury, na ulicach miały miejsce maskarady, zabawy, igrzyska oraz panował ogólnie bardzo wesoły nastrój. Ponadto tego dnia Rzymianie mieli także robić sobie żarty z przyjaciół i rodziny.
  • 421 n.e. – według legendy w południe została założona Wenecja. Tego dnia położono pierwsze fundamenty pod kościół San Giacomo di Rialto.

28 marca

  • 37 n.e. – cesarz Kaligula wjechał do Rzymu. Początek jego rządów był bardzo obiecujący. Zezwolił na powrót wygnanych, anulował procesy o obrazę majestatu, opublikował budżet państwa, ukończył budowę świątyni Augusta i zorganizował wspaniałe igrzyska. Panował do 41 roku n.e.
  • 193 n.e. – po niespełna trzech miesiącach rządów, pretorianie (prawdopodobnie w porozumieniu z senatem) zamordowali Pertynaksa i urządzili przetarg na urząd cesarza. Tytuł uzyskał Didiusz Julianus płacąc członkom gwardii po 25 tysięcy sesterców.
  • 364 n.e. – Walens został cesarzem rzymskim. Jego brat – Walentynian I przekazał mu rządy we wschodniej części cesarstwa.

31 marca

  • 250 n.e. – urodził się cesarz Konstancjusz I Chlorus. Urodził się w biednej familii w Ilirii, karierę zrobił, jak wielu w tym czasie, służąc w wojsku. Roku 293 n.e. został adoptowany przez cesarza Maksymiana i otrzymał tytuł cezara. Opiekował się Galią i Brytanią, ze stolicy w Trewirze. Dnia 1 maja 305 roku n.e. otrzymał tytuł augusta. Zginął rok później w wyprawie przeciwko Piktom i Szkotom w Eboracum. Był monoteistą, uważającym Słońce Niezwyciężone (Sol Invictus) za jedynego Boga.
  • 307 n.e. – cesarz Konstantyn I Wielki ożenił się z Faustą, córką byłego cesarza Maksymiana.

1 kwietnia

  • Zwyczaj związany z robieniem sobie żartów (Prima aprilis) sięga jeszcze czasów rzymskich. Wówczas to, a dokładniej dnia 25 marca miał miejsce festiwal Hilaria, który obchodzony był z okazji następowania równonocy wiosennej i czczenia frygijskiej bogini płodności, urodzaju, wiosny i miast obronnych. Dzień 25 marca był niezwykle pozytywnym dniem, z tego względu że wówczas miały miejsce radosne dni obchodów zmartwychwstania boga wegetacji Attisa – towarzysza Kybele. Kult Kybele i Attisa rozpowszechnił się w antycznym Rzymie w czasie panowania imperatora Klaudiusza. Tego dnia radowano się z powodu rodzącej się natury, na ulicach miały miejsce maskarady, zabawy, igrzyska oraz panował ogólnie bardzo wesoły nastrój. Ponadto tego dnia Rzymianie mieli także robić sobie żarty z przyjaciół i rodziny.
  • 286 n.e. – cesarz Dioklecjan uznał swego towarzysza broni Maksymiana augustem i przekazał mu władzę nad zachodnią częścią Cesarstwa Rzymskiego.
  • 457 n.e. – Majorian został obwołany przez wojsko cesarzem zachodniorzymskim (z woli Rycymera). Wschodnie cesarstwo nie uznało jednak tego wyboru.

4 kwietnia

  • Obchodzono święto Kybele (Ludi Megalenses) składało się ze spektakli teatralnych i wyścigów konnych w Circus Maximus. W tym czasie składano ofiary zwane moretum, a w domach urządzano bankiety, na które zapraszano przyjaciół i znajomych.
  • 204 p.n.e. – uroczyście złożono kamień – meteoryt, tymczasowo w świątyni bogini Wiktorii na Palatynie oraz urządzono igrzyska. Kamień przywieźli rzymscy posłowie, wysłani rok wcześniej do Pergamonu na podstawie wskazówek Ksiąg sybillińskich. Meteoryt był w Pergamonie symbolem kultu czczonej tam Wielkiej Matki Bogów – Kybele.
  • 188 n.e. – urodził się cesarz Karakalla. Przydomek Karakalla pochodził od nazwy galijskiego płaszcza z kapturem, jaki lubił nosić ten władca. Według Aureliusza Wiktora, historyka rzymskiego z IV wieku n.e., cesarz miał rozdawać ludności szaty sięgające kostek, stąd właśnie jego przydomek. Oficjalnie jednak go nie używano. W źródłach występuje jego cognomen, czyli Antoninus.
  • 397 n.e. – zmarł w Mediolanie biskup Ambroży.

6 kwietnia

  • 46 p.n.e. – Juliusz Cezar odniósł zwycięstwo w bitwie pod Tapsus w Tunezji. Główne siły pompejańczyków pod wodzą Scypiona Metellusa Nazyki podążały za armią Cezara. Cezarianie przygotowali się do obrony – w tym celu zbudowali umocnienia polowe w poprzek pobliskiej laguny. Wojska Scypiona wzmocnione silami króla Numidów Juby otoczyły cezarian budując fortyfikacje wokół jego stanowisk. Ostatecznie Cezar odniósł definitywne zwycięstwo i po uporządkowaniu spraw w Afryce, w lipcu 46 p.n.e. powrócił do Rzymu.
  • 402 n.e. – Alaryk, przywódca Wizygotów, został pokonany nad górnym Padem pod Pollentią, a później pod Hastą i Weroną przez Stylichona, który przybył na odsiecz cesarzowi zachodniemu – Honoriuszowi. Alaryk ostatecznie wycofał się do Ilirii. Rzymski poeta Klaudian Klaudiusz uczcił te wydarzenia poematem O wojnie z Gotami.

7 kwietnia

  • 451 n.e. – Hunowie splądrowali miasto Divodurum Mediomatrici, obecne francuskie Metz. W 450 roku n.e. Hunowie rozpoczęli najazd na Germanię i Galię. Splądrowania nie uniknęły także miasta takie jak Colonia Agrippinensis (dziś Kolonia), Magoontiacum (Moguncja), Colonia Augusta Treverorum (Trewir), Argentorate (Strasburg), Durocortorum Remorum (Reims) i inne.

8 kwietnia

  • 217 n.e. – w drodze do miasta Karre zamordowano cesarza Karakallę. Śmierć zadano mu w czasie postoju i oddawania moczu. Uczyniono to z podpuszczenia prefekta pretorianów – Makrynusa. Żołnierze okrzyknęli go cesarzem, co wkrótce potwierdził senat.

9 kwietnia

10 kwietnia

  • 191 p.n.e. – dedykowano świątynię Wielkiej Matki Bogów na Palatynie oraz świątynię bogini Iuwentus (Młodości) przy Cyrku Wielkim.
  • 401 n.e. – cesarzowa Eudoksja, żona władcy Cesarstwa Wschodniego Arkadiusza urodziła syna, któremu dała imię jego dziadka – Teodozjusza. Z woli matki, wbrew ówczesnym zwyczajom, mały Teodozjusz został ochrzczony niedługo po urodzeniu. Koronowano go za życia ojca krótko po urodzeniu w 402 roku n.e.

11 kwietnia

  • 146 n.e. – urodził się cesarz Septymiusz Sewer. Rzymski wódz, namiestnik Panonii (obecne Węgry), gdzie został okrzyknięty przez wojsko cesarzem po śmierci Pertynaksa i Kommodusa. Po kilku latach wojny domowej pokonał konkurentów: Didiusza Juliusza, Pescenniusza Nigra, Klodiusza Albinusa. Ustanowił nową dynastię rzymską – syryjską.
  • 217 n.e. – Makrynus został cesarzem rzymskim w trzy dni po zamordowaniu Karakalli – tym samym doszło do wygaśnięcia rodu Sewera. Makrynus sprytnie oddalił wszelkie podejrzenia co do swego udziału w spisku, demonstrując żałobę po zabitym cesarzu. Adwentus, z racji swego wieku, nie przejawiał ochoty, aby objąć stanowisko cezara, wobec czego wojsko – nie znajdując lepszego kandydata – nowym cesarzem ogłosiło Makrynusa.

12 kwietnia

  • 238 n.e. – współcesarz rzymski Gordian II zginął broniąc Kartaginy przed legionami pod wodzą Capellianusa. Rządzący z nim ojciec Gordian I popełnił po śmierci syna samobójstwo.
  • 467 n.e. – Prokopiusz Antemiusz został obwołany augustem w pobliżu Rzymu. Panował w Cesarstwie Zachodniorzymskim do 472 roku n.e.

13 kwietnia

  • Obchodzono Cerealia (Cereales), święto ku czci bogini Cerery (Ceres), trwające od 12 do 19 kwietnia. Połączone było z igrzyskami (ludi Cereales). Owidiusz wspomina, że w czasie Ceraliów do ogonów lisów przywiązywano małe, palące się pochodnie. Zwierzęta były następnie wypuszczane na arenę Circus Maximus. Nieznane są powody takiego rytuału. Uważa się, że taki zabieg wpływał pozytywnie na wzrost plonów i chronił je przed wszelkimi chorobami. Owidiusz podaje wytłumaczenie tego rytuału w mitycznej historii. Chłopiec z prowincji przyłapał lisa na wykradaniu kurczaków. Zdecydował się go podpalić, nie przewidział jednak, że zwierzę ruszy na pole i spali wszystkie plony poświęcone bogini Ceres. W czasie Ludi Ceriales miały miejsce igrzyska (ludi circenses), zabawy, wyścigi rydwanów, a od 175 roku p.n.e. także występy teatralne (ludi scaenici).
  • 295 p.n.e. – poświęcono świątynię Jowisza Wiktora (Zwycięzcy) na Kwirynale.

14 kwietnia

  • 43 p.n.e. – w bitwie pod Forum Gallorum wojska senackie i Gajusza Oktawiana pokonały Marka Antoniusza. Kilka dni później wiadomość o zwycięstwie sił senackich dotarła do Rzymu. Senat zarządził w dniu 21 kwietnia święto dziękczynne i ogłosił trzech dowódców Triumviri rei publicae constituendae (komisją trzech dla ustanowienia spraw republiki). Według relacji Appiana bitwa ta była frontalnym zderzeniem się legionów.
  • 69 n.e. – w bitwie pod Bedriacum uzurpator Witeliusz odniósł zwycięstwo nad wojskami cesarza rzymskiego Marka Salwiusza Otona. Wstrząśnięty klęską Oton popełnił samobójstwo dwa dni później, wbijając sobie sztylet w pierś. Następnego dnia resztki wojsk Otona pod wodzą Anniusza Gallusa, zdały broń kapitulując przed siłami Witeliusza, który mianował się imperatorem Rzymu.

15 kwietnia

  • 55 p.n.e. – Ptolemeusz XII Neos Dionizos, po obaleniu (dzięki rzymskiej interwencji) swej córki Bereniki IV, przejął ponownie władzę w Egipcie. Armia pod dowództwem prokonsula Syrii, Aulusa Gabiniusza (który dostał od Ptolemeusza 10.000 talentów łapówki) pokonała Archelaosa – męża Bereniki – który zginął w walce, i zdobyła Egipt. Ptolemeusz objął ponownie tron, a pierwszym jego krokiem w drugim okresie sprawowania władzy było zamordowanie rządzącej dotychczas córki Bereniki IV i jej zwolenników.

16 kwietnia

  • 69 n.e. – po przegranej bitwie z wojskami Witeliusza pod Bedriakum, samobójstwo popełnił cesarz Marek Salwiusz Othon (w miejscowości Brikselum). Zrobił to, ponieważ chciał uratować Rzym przed rozlewem krwi w wojnie domowej. Witeliusz ruszył następnie na Rzym, gdzie ogłosił się nowym cesarzem.
  • 73 n.e. – wódz rzymski Flawiusz Silwa po zbiorowym samobójstwie obrońców zajął żydowską twierdzę Masada. Tym samym zakończyło się powstanie żydowskie. Upadek żydowskiej twierdzy Masady tak jest opisany przez historyków: „Eleazar tej nocy przedstawił ludowi, by najpierw swoje żony i dzieci, a następnie samych siebie zabili. Następnego dnia Rzymianie znaleźli 967 trupów z wyjątkiem dwóch kobiet i pięciorga dzieci, ukrytych w pieczarach”.

18 kwietnia

  • 359 n.e. – urodził się cesarz Gracjan, który był orędownikiem odejścia od kultów pogańskich. Był władcą chrześcijańskim. Odmówił przyjęcia tytułu Pontifex Maximus, zniósł subwencje z kasy państwowej na tradycyjne kulty, a w 382 roku n.e. usunął ołtarz bogini Wiktorii z sali posiedzeń senatu.

19 kwietnia

  • 493 p.n.e. – konsul Spuriusz Kasjusz dedykował świątynię bogini Cerery na Awentynie w pobliżu Cyrku Wielkiego. Cerera była odpowiednikiem greckiej Demeter, opiekowała się uprawą zbóż. Budowa świątyni wiązała się z klęskami nieurodzaju i głodu w Rzymie oraz koniecznością sprowadzania zboża z coraz bardziej odległych krain. Świątynia Cerery stała się ośrodkiem polityczno-organizacyjnym plebejuszy. Przechowywano w niej kasę oraz archiwa.
  • 65 n.e. – miał miejsce nieudany spisek przeciwko cesarzowi Neronowi pod wodzą Gajusza Kalpurniusza Pizona. Spisek nie powiódł się, gdy jeden ze spiskowców i jednocześnie najbliższych doradców cesarza, Feniusz Rufus, zdradził towarzyszy. Zdławieniem spisku zajął się otoczony złą sławą prefekt pretorianów, Ofoniusz Tygellinus. Gajusz Pizon zmuszony był popełnić samobójstwo, z życiem pożegnali się również posądzeni o udział w spisku: Trazea Petus, Lukan, Rufus, Seneka Młodszy i Gajusz Petroniusz.
  • 69 n.e. – lud rzymski, nie przerywając igrzysk, na wieść o zwycięstwie Witeliusza i samobójczej śmierci Othona, okrzyknął tego pierwszego cesarzem. Senat przyznał Witeliuszowi wszystkie tytuły i uprawnienia.

21 kwietnia

  • 753 p.n.e. – Romulus i Remus założyli Rzym. Był to także początek rachuby kalendarza rzymskiego Ab Urbe Condita (data tradycyjna).
  • 43 p.n.e. – w bitwie pod Mutiną przeciw Markowi Antoniuszowi poległ konsul Aulus Hirtius – szef sztabu Juliusza Cezara w czasie wojny galijskiej (uzupełnił Pamiętniki o wojnie z Galami) i jeden z jego najbliższych współpracowników.
  • 248 n.e. – obchodzono tysiąclecie założenia Rzymu.

22 kwietnia

  • 238 n.e. – w wyniku rewolty Balbin i Pupien zostali obwołani przez senat, po śmierci Gordiana I, cesarzami Rzymu. Nowe rządy spotkały się jednak z niezadowoleniem ludu rzymskiego, który za prawowitego cesarza uważał wnuka Gordiana I – Gordiana III, mającego wówczas zaledwie 13 lat. Dopiero nadanie chłopcu tytułu cezara uspokoiło sytuację. Po trzech miesiącach panowania obaj zostali zamordowani przez pretorianów niezadowolonych ze zwiększających się wpływów senatu na losy państwa. Władali wspólnie 99 dni.

23 kwietnia

  • Obchodzono Vinalia – festiwale zbiorów wina i ogrodów, które odbywały się na cześć Jowisza i Wenus. Tego dnia miały miejsce tzw. pierwsze Winalia (Vinalia prima, nazywane także Miejske Winalia – Vinalia urbana), które miały charakter dziękczynny za poprzednie, dobre zbiory oraz błagalny o obfite plony w tym roku. Innego dnia – 19 sierpnia miały miejsce tzw. wiejskie Winalia (Vinalia Rustica), które obchodzono przed zbiorami i wyciskaniem winogron. Wenus była patronką tzw. sprofanowanego wina (vinum spurcum), które spożywane było na co dzień. Jowisz z kolei był bóstwem patronującym najlepszemu, świętemu winu (temetum). Na cześć Wenus, bogini której moce pozwalały cieszyć się winem, Rzymianie spożywali najzwyklejsze wino, pochodzące ze zbiorów jesiennych. Na cześć Jowisza z kolei pito święte wino, jak przystało na najbardziej honorowego patrona. W czasie Winaliów zwykłe dziewczyny (vulgares puellae) oraz prostytutki (meretrices) zbierały się pod Świątynią Venus Erycina Colline przez wzgląd na przyzwoitość, aby zaoferować Wenus mirt, miętę i sitowie schowane w bukiecie róż. W zamian kobiety prosiły o urodę, czar i poczucie humoru.
  • 43 p.n.e. – wskutek ran odniesionych w bitwie pod Forum Gallorum przeciw Markowi Antoniuszowi, zmarł konsul Gajusz Wibiusz Pansa Caetronianus. Mimo, że Pansa wspierał Juliusza Cezara, po jego śmierci opowiadał się za utrzymaniem Republiki. W ostatnich swoich godzinach Pansa doradzał młodemu Gajuszowi Oktawianowi, by ten nie wierzył Cyceronowi i senatowi, którzy przy nadarzającej się okazji mieli zwrócić się przeciwko niemu. Pansie wystawiono wspaniały pogrzeb.

25 kwietnia

  • Obchodzono Robigalia dawniejsze święto ku czci bóstw Robigo i Robigusa. Wedle tradycji ustanowione przez Numę Pompiliusza. Robigo był według Rzymian bóstwem, odpowiedzialnym za zabezpieczenie plonów przed tzw. rdzą zbożową, która niszczyła ogromne ilości pól. Podczas Robigaliów orszak wiernych udawał się do świętego gaju, gdzie flamen Quirinalis składał ofiarę z rudego psa i owcy, co miało uchronić plony przed nieurodzajem. Następnie urządzano wyścigi (ludi cursoribus) na cześć Marsa i Robigo. Odbywały się dwa rodzaje wyścigów: młodsi uczestnicy prowadzili dwu-konne rydwany (biga), by bardziej doświadczeni zasiadali w cztero-konnym (quadriga).

26 kwietnia

  • 121 n.e. – urodził się Marek Aureliusz, cesarz rzymski, pisarz, filozof. Czasy rządów Marka Aureliusza (161 – 180 n.e.) przypadły na okres bardzo trudny: nieustających wojen i klęsk żywiołowych (wylew Tybru, głód, rozruchy uliczne, pożary, plaga szarańczy, epidemia dżumy). Głównymi wrogami Rzymu były wówczas plemiona germańskie i Partowie. Marek Aureliusz prowadził skromne, spokojne życie, zgodne z surowymi zasadami stoickimi. Miał głębokie poczucie obowiązku służenia krajowi i obywatelom. Dbał o dobre stosunki z senatem, przeprowadził reformy w dziedzinie administracji i prawa cywilnego.

27 kwietnia

  • 33 p.n.e. – Lucius Marcius Philippusm, przyrodni brat przyszłego cesarza Oktawiana Augusta, odbył triumf po swoich zwycięstwach w Hiszpanii.
  • 395 n.e. – jeszcze przed pogrzebem ojca, Teodozjusza I Wielkiego, cesarz wschodniorzymski Arkadiusz, ożenił się z Aelią Eudoksją. Eudoksja była córką Bautona, zmarłego oficera, z pochodzenia Franka. Eudoksja i Arkadiusz doczekali się pięciorga dzieci (informacje o dzieciach pochodzą z kroniki Ammianusa Marcellinusa). Wywierała ogromny wpływ na rządy męża. Ku jej czci stawiano kolumny, a nawet przemianowano miasto Selymbria (obecne Silivri) na Eudoxiopolis. Zmarła w 404 roku n.e. w wyniku powikłań po poronieniu.

28 kwietnia

  • Rozpoczynało się Ludi Florales. Święto przypominało karnawał, obchodzone ku czci bogini kwiatów i płodności. Zwano je także Floralia. Ludzie tańczyli przybrani barwnymi gilandami. Na stołach układano stosy kwiatów.
  • 238 p.n.e. – w pobliżu Cyrku Wielkiego dedykowano świątynię bogini kwiatów – Flory. Powstały dzięki temu nowe, najpierw trzydniowe, a później sześciodniowe święta ludi Florales. Święta były połączone z igrzyskami i zabawami o bardzo swobodnym charakterze. Odbywały się występy mimów i tancerek, które rozbierały się na żądanie publiczności. Powstała później opowieść, że Flora była prostytutką, która pozostawiła cały swój majątek ludowi rzymskiemu pod warunkiem, że procent z niego przeznaczy się na coroczne urządzanie zabaw w dniu jej urodzin.
  • 12 p.n.e. – dedykowano kaplicę Westy w domu Augusta na Palatynie.
  • 32 n.e. – urodził się cesarz Marek Salwiusz Othon. Pochodził ze znanej etruskiej rodziny. Był przyjacielem cesarza Nerona. Przyjaźń skończyła się w 58 roku n.e., gdy jego żona Poppea Sabina, została kochanką, a później żoną Nerona. Po śmierci Nerona brał udział w wydarzeniach Roku Czterech Cesarzy. Ostatecznie przegrał i przebił się sztyletem, za co zwycięski rywal – Witeliusz urządził Otonowi uroczysty pogrzeb.

29 kwietnia

  • 220 p.n.e. – urodził się Pakuwiusz, rzymski dramaturg, poeta, siostrzeniec Enniusza. Zajmował się także malarstwem. Prawie całe życie spędził w Rzymie. Pisał głównie satyry i tragedie, z których do naszych czasów zachowało się 13 tytułów i nieliczne fragmenty. W swych pracach nawiązywał do tragików greckich, szczególnie do Eurypidesa i Sofoklesa. Cyceron uważał go za jednego z największych rzymskich tragików.

30 kwietnia

  • 65 n.e. – zmarł poeta Lukan, bratanek Seneki Młodszego, wnuk Seneki Starszego. Za udział w spisku Pizona na życie Nerona został zmuszony do samobójstwa.
  • 65 n.e. – Thrasea Paetus, rzymski senator, popełnił samobójstwo po wykryciu jego udziału w spisku Pizona.
  • 311 n.e. – cesarz rzymski Galeriusz wydał edykt tolerancyjny przyznający chrześcijanom wolność religijną. Był to pierwszy w dziejach akt prawny, ustanawiający wolność religijną dla chrześcijan na terenie Cesarstwa Rzymskiego. Na mocy tego aktu prawnego chrześcijanie mogli całkowicie jawnie wyznawać swoją religię. Musieli zostać zwolnieni z więzień bądź kamieniołomów (jeśli trafili tam na fali restrykcji), a obiekty sakralne zagarnięte przez władzę cesarską miały do nich powrócić. Ów edykt był sygnowany przez ówczesnych czterech legalnych Augustów: Galeriusza, Licyniusza, Maksymina Daię, oraz Konstantyna Wielkiego, niemniej głównym architektem pierwszego edyktu tolerancyjnego w dziejach Cesarstwa Rzymskiego był August Galeriusz.
  • 313 n.e. – Licyniusz II pokonał Maximinusa II Daię w bitwie pod Tzirallum.

1 maja

  • 305 n.e. – cesarz rzymski Dioklecjan abdykował i zamieszkał w pałacu w Splicie, abdykował również współcesarz Maksymian. Nowymi augustami zostali dotychczasowi cezarowie Konstancjusz I Chlorus i Galeriusz, ich zastępcami (cezarami) Sewer II i Maximinus II Daia.
  • 373 n.e. – w Aleksandrii zmarł biskup Atanazy. Był pięciokrotnie skazywany na wygnanie przez różnych cesarzy. Jako pierwszy w dziejach hierarcha Kościoła tak zdecydowanie stawiał czoło władzy świeckiej, umiejętnie sterując nastrojami mas w swojej ojczyźnie.
  • 381 n.e. – otwarto Sobór konstantynopolitański I, zwołany przez cesarza Teodozjusza I Wielkiego. Sobór ten rozwiązać miał przede wszystkim problem teologiczny herezji pneumatomachów, polegającej na uznawaniu Ducha Świętego za istotę stworzoną.
  • 408 n.e. – zmarł cesarz Arkadiusz w Konstantynopolu. Brat zmarłego – Honoriusz chciał się udać do Konstantynopola, by objąć opiekę nad małoletnim Teodozjuszem II, Stylichon jednak wymógł, że to on sam tam pojedzie. Spowodowało to pogłoski, że chce uczynić cesarzem Wschodu swego syna Eucheriusza.

4 maja

  • 11 p.n.e. – otwarto teatr Marcellusa. Jest to jedyny teatr w Rzymie, który przetrwał do naszych czasów, zachowując – przynajmniej częściowo – swój wygląd zewnętrzny. Nazwę swoją zawdzięcza Marcellusowi, zięciowi Augusta, który zmarł w roku 23 p.n.e., mając zaledwie 20 lat. Budowla odzwierciedla sposób, w jaki Rzymianie zaadaptowali grecki wynalazek: zewnętrzna ściana wznosi się na trzy kondygnacje, co wynika z faktu, że teatr wzniesiono na płaskim miejscu, a nie w zagłębieniu terenu. Pierwsza kondygnacja zbudowana jest w porządku doryckim, druga w jońskim, a trzecia w korynckim. Pojemność obiektu ocenia się na 10-14 tysięcy widzów.

5 maja

  • 311 n.e. – zmarł w Serdyce w wyniku choroby cesarz Galeriusz. Śmierć dotknęła go niedługo po podpisaniu dekretu o zakazie prześladowania chrześcijan. Był to pierwszy w dziejach akt prawny, ustanawiający wolność religijną dla chrześcijan na terenie Cesarstwa Rzymskiego. Na mocy tego aktu prawnego chrześcijanie mogli całkowicie jawnie wyznawać swoją religię. Musieli zostać zwolnieni z więzień bądź kamieniołomów (jeśli trafili tam na fali restrykcji), a obiekty sakralne zagarnięte przez władzę cesarską miały do nich powrócić.

6 maja

  • 44 p.n.e. – Oktawian August wrócił do Rzymu.

7 maja

  • 351 n.e. – po przybyciu cesarza Gallusa do Antiochii wybuchło powstanie żydowskie. Powodem wystąpienia było antyżydowskie ustawodawstwo skorumpowanej administracji cezara w Antiochii. Na czele buntu stali Izaak z Diocesarei (Izaak z Seforis) oraz niejaki Patricius (zwany Natrona). Po przejęciu kontroli nad miastem powstańcy obwołali Patriciusa królem i mesjaszem. Wtedy powstanie rozszerzyło się na Tyberiadę i Lydda (Diospolis). Na polecenie Gallusa rzymski dowódca (magister equitum) Ursycyn odpowiedział szybko i gorliwie. Miasta Seforis, Tyberiada i Diospolis zostały zniszczone, a tysiące ich mieszkańców zabito, nie oszczędzając nawet dzieci.

8 maja

  • 413 n.e. – cesarz zachodniorzymski Honoriusz wydał edykt przewidujący ulgi podatkowe dla italskich prowincji: Tuscia, Campania, Picenum, Samnium, Apulia, Lucania i Calabria, które zostały splądrowane przez Wizygotów.

9 maja

  • 328 n.e. – Atanazy Wielki został wybrany na biskupa Aleksandrii.
  • 480 n.e. – zamordowany został w Dalmacji były cesarz Juliusz Nepos. Zabity został prawdopodobnie z rozkazu jednego ze swoich poprzedników, Gliceriusza, który abdykował w czerwcu 474 roku n.e.

10 maja

  • 70 n.e. – Rzymianie rozpoczęli oblężenie Jerozolimy w czasie tzw. wojny żydowskiej. Jerozolima posiadająca trzy mury, z czego wewnętrzny był najmocniejszy i najtrwalszy, wydawała się nie do zdobycia. Rzymianie aż cztery miesiące toczyli walki o miasto, by zdobyć je dnia 29 sierpnia. Józef utrzymywał, że 1.100.000 ludzi zostało zabitych podczas oblężenia, z których większością byli Żydzi. 97.000 Żydów zostało schwytanych i zniewolonych, w tym Szymon bar Gior i Jan z Gischali. Wielu uciekło na obszary dookoła Morza Śródziemnego. Według Filostratosa, Tytus podobno odmówił przyjęcia wianku zwycięstwa, jako że nie ma zasługi w zwycięstwie ludzi porzuconych przez ich własnego Boga. Co ciekawe, podczas oblężenia Jerozolimy Rzymianie malowali kule katapult na czarno, aby Żydzi nie mogli śledzić ich lotu. To świadczyłoby o tym, że Rzymianie z katapult strzelali lotem płaskim, koszącym, a nie do góry.
  • 213 lub 214 n.e. – urodził się cesarz Klaudiusz II Gocki. Wśród rzymskich imperatorów Klaudiusz II jest swoistym wyjątkiem. Zapewne o żadnym cesarzu rzymskim nie zachowało się bowiem tyle sprzecznych i fikcyjnych danych dotyczących jego osoby i związków rodzinnych. Przypisywano mu więc, iż był jakoby synem młodocianego imperatora Gordiana III (238-244 n.e.), krewnym późniejszego cesarza Probusa (276-282 n.e.) oraz prastryjem cezara Konstancjusza Chlorusa (ojca Konstantyna Wielkiego). Wywodzono jego pochodzenie od Flawiuszów, a nawet od trojańskiego króla Ilosa. Choć jako miejsce urodzenia konkretnie wymienione jest Sirmium w Panonii Dolnej, według innych wiadomości pochodził z nadmorskiej Dalmacji lub był Dardanem z Górnej Mezji.

11 maja

  • 330 n.e. – poświęcono nową rezydencję cesarską w Konstantynopolu. Uroczystości trwały 14 dni, ceremoniał chrześcijański mieszał się z pogańskim. Tutejszy senat uznano za niższy rangą od rzymskiego.

12 maja

  • 113 n.e. – w Rzymie została poświęcona Kolumna Trajana. Została wzniesiona w 113 roku n.e. w Rzymie na Forum Trajana dla upamiętnienia zwycięstwa nad Dakami. Zaprojektowana prawdopodobnie przez Appolodorosa z Damaszku. Na szczycie kolumny Trajan nakazał umieścić orła. Po jego śmierci, na polecenie Hadriana, orzeł został zastąpiony posągiem Trajana, który został po 392 roku n.e zrzucony z piedestału, przez chrześcijan. Dopiero w 1587 roku na jego miejsce postawiono posąg św. Piotra, który jest do dziś.

14 maja

  • Przeprowadzano obrzędy Argei. Ceremoniał miał miejsce w dniach 16 i 17 marca oraz 14 i 15 maja. W czasach Augusta cel tych obrzędów był niejasny nawet dla samych Rzymian. W maju odbywała się procesja kapłanów pontyfików, westalek i pretorów wokół cyrku, która przechodziła przez 27 stacji (sacella lub sacraria), gdzie na każdej z nich zabierano ze sobą figurę ludzką wykonaną z trzciny i słomy. Po tym jak wszystkie stacje zostały zaliczone procesja udawała się do Pons Sublicius, najstarszego znanego mostu w Rzymie, gdzie zebrane kukły były wrzucane do Tybru. Według Owidiusza rytuał ten ustanowiono, jako formę przypodobania się Saturnowi lub Tiberinusowi. Nie znamy jednak dokładnego powodu powstania ceremonii.

15 maja

  • Obchodzono dzień rzeki Tyber. Tego dnia westalki składały ofiary ku czci Tyber, aby w ten sposób zapewnić stały dopływ wody na pozostały okres upraw.
  • Obchodzono Mercuralia, znane jako Festiwal Merkurego. Merkury był bogiem kupców i handlu. Tego dnia handlarze pokrapiali swoje głowy, statki, towar i biznes wodą pobraną ze studni w Porta Capena. Czynili tak, aby liczyć na przychylność swojego opiekuna w handlu.
  • Przeprowadzano obrzędy Argei. Ceremoniał miał miejsce w dniach 16 i 17 marca oraz 14 i 15 maja. W czasach Augusta cel tych obrzędów był niejasny nawet dla samych Rzymian. W maju odbywała się procesja kapłanów pontyfików, westalek i pretorów wokół cyrku, która przechodziła przez 27 stacji (sacella lub sacraria), gdzie na każdej z nich zabierano ze sobą figurę ludzką wykonaną z trzciny i słomy. Po tym jak wszystkie stacje zostały zaliczone procesja udawała się do Pons Sublicius, najstarszego znanego mostu w Rzymie, gdzie zebrane kukły były wrzucane do Tybru. Według Owidiusza rytuał ten ustanowiono, jako formę przypodobania się Saturnowi. Nie znamy jednak dokładnego powodu powstania ceremonii.
  • 495 p.n.e. – dedykacja świątyni Merkurego przy Cyrku Wielkim. Merkury był opiekunem handlu. Kupcy rzymscy uznali go za swojego patrona, a dzień ten za jego święto. Założenie świątyni świadczy o sile rzymskiego kupiectwa już we wczesnym okresie.
  • 392 n.e. – wódz Franków Arbogast skłonił do samobójstwa (wieszając się w pokoju) lub kazał zamordować, stale upokarzanego, cesarza rzymskiego Walentyniana II w Wiennie nad Rodanem i z czasem uczynił marionetkowym cesarzem Eugeniusa.

16 maja

  • 495 p.n.e. – poświęcono zbudowaną na Circus Maximus świątynię bogowi Merkuremu.
  • 218 n.e. – III legion w obozie pod Emesą obwołał cesarzem rzymskim Heliogabala, domniemanego syna Karakalli. Matka i babka Wariusa Awitusa Bassjanusa (takie posiadał imiona) przekonały stacjonujące na Wschodzie oddziały wojskowe (bogactwem), że jest on w rzeczywistości synem Karakalli. Wojsko ruszyło przeciwko prefektowi pretorianów – Makrynusowi, który nie cieszył się popularnością. Aby wzmocnić swoją legitymizację władzy Heliogabal przyjął imiona Karakalli: Marcus Aurelius Antoninus.

18 maja

19 maja

  • 363 n.e. – miasto Petra w Jordanii zostało zniszczone przez trzęsienie ziemi. Żywioł spowodował wiele zniszczeń i przyczynił się do znacznego wyludnienia miasta.

20 maja

  • 325 n.e. – otwarto Sobór nicejski I, na którym m.in. potępiono arianizm, uchwalono nicejskie wyznanie wiary i rozstrzygnięto spór o datę świąt Wielkanocy.

21 maja

  • Obchodzono festiwal ku czci Vedovusa (inne nazwy: Vediovis, Vedius, Veiovis, Vendius). Vedovus był bogiem śmierci, bagien i ruchów wulkanicznych; niekiedy przyrównywany do króla Di Manes. Uważany za przeciwieństwo samego Jowisza. Na cześć Vedovusa składano ofiarę w postaci kozicy. W sztuce Vedovus ukazywany był jako młody mężczyzna niosący strzały; w towarzystwie kozy. Festiwal ku jego czci obchodzono także 1 stycznia, 7 marca.
  • 120 p.n.e. – urodziła się Aurelia Kotta, matka Juliusza Cezara. Jej mężem był pretor Gajusz Juliusz Cezar Starszy, z którym miała 3 dzieci: Julia Cezaryna Starsza, Julia Cezaryna Młodsza i dobrze nam znany Gajusz Juliusz Cezar. Pliniusz Starszy podaje jakoby na świat przyjść miał Juliusz Cezar poprzez cesarskie cięcie. Przeczy jednak temu fakt, że matka Cezara zmarła w 54 p.n.e. czyli 10 lat przed śmiercią syna, a zgodnie z prawem operację tę stosowano w przypadku, kiedy ciężarna kobieta zmarła. Prawo rzymskie zakazywało pogrzebania ciężarnej kobiety bez wyciągnięcia z jej łona płodu. Nazwa ta wywodzi się od słowa caedere, które oznacza ciąć, pruć.
  • 293 n.e. – cesarz Dioklecjan i jego towarzysz na Zachodzie Maksymian mianowali cezarem Galeriusza. W ten sposób zapoczątkowano tetrarchię.

22 maja

  • 337 n.e. – w Nikomedii zmarł cesarz Konstantyn I Wielki. Zwłoki przywieziono do Konstantynopola i złożono w sarkofagu w kościele Świętych Apostołów. Tam również spoczywali kolejni władcy

23 maja

  • Obchodzono Tubilustrium (również 23 marca). Było to święto muzyków, ku czci Wulkana, odpowiedzialnego za proces wytwarzania trąb, podczas którego święcono trąby i trąbki używane najczęściej podczas ceremonii publicznych i religijnych.

24 maja

  • 15 p.n.e. – urodził się rzymski wódz – Germanik, syn Druzusa i Antonii Młodszej, córki triumwira Marka Antoniusza. Germanik posiadał, według Tacyta. wybitne zalety fizyczne i duchowe, które zapewniały mu uznanie i miłość Rzymian. Był ukochanym bratem Klaudiusza, a także ulubioną postacią ludu rzymskiego. Od najmłodszych lat uczestniczył w kampaniach wojennych. Odniósł wiele zwycięstw, dowodząc armią w Pannonii i Dalmacji. Był uważany za wybitnego wodza, a zarazem był lubiany przez legionistów.

26 maja

  • Początki święta Dnia Matki sięgają czasów starożytnych Greków i Rzymian. Kultem otaczano wtedy matki-boginie, symbole płodności i urodzaju. W Rzymie obchodzono święto Hilaria (w marcu), poświęcone bogini Kybele. Składano wówczas dary bogini w świątyni przez trzy dni. Odbywały się także różnego rodzaju gry, zabawy, igrzyska i maskarady.
  • 17 n.e. – miał miejsce triumfalny pochód Germanika w Rzymie, w związku z jego zasługami w walkach nad Renem. Udało mu się m.in. odzyskać orły legionowe Warusa.

27 maja

  • 47 p.n.e. – Juliusz Cezar dociera do Tarsus (obecna Turcja) w drodze do Pontu, gdzie spotyka się z entuzjastycznym poparciem ludu.
  • 366 n.e. – zmarł samowładca i dowódca Prokopiusz. W czasie bitwy pod Nakolią w Frygii, którą wydał Walensowi, został opuszczony przez swoich oficerów i następnie stracony przez prawowitego władcę. Przy życiu zachowano jego dzieci, a jeden z jego potomków, Antemiusz, miał zostać w przyszłości cesarzem.

29 maja

  • 363 n.e. – zwycięstwo Rzymian w bitwie pod Ktezyfonem, w trakcie wojen rzymsko-perskich (kampania perska Juliana II Apostaty). Rankiem Persowie przypuścili atak, chcąc zepchnąć Rzymian do rzeki. Na legionistów uderzyła ciężkozbrojna jazda, za którą szła piechota. Na końcu szyku znajdowały się słonie bojowe. Doszło do zaciętej bitwy, która trwała wiele godzin. Rzymianom udało się w końcu odeprzeć jazdę perską. Następnie legioniści uderzyli na wojska piechoty perskiej, które pozbawione osłony jazdy rozpoczęły ucieczkę. W pościgu za uchodzącym przeciwnikiem Rzymianie doszli aż pod mury stolicy. Ze względu jednak na wyczerpanie walką, zrezygnowano z próby zdobycia miasta. Gdy tylko Julian dowiedział się o nadciągającej armii perskiej króla Szapura II wydał rozkaz do odwrotu. Obładowani łupami Rzymianie dnia 16 czerwca skierowali się na północ kraju gdzie toczyli potyczki z Persami.

30 maja

  • 70 n.e. – podczas oblężenia Jerozolimy wojska rzymskie przebiły się przez drugi z trzech murów obronnych. Po zdobyciu drugiego muru dowódca rzymski – Tytus zagwarantował amnestię powstańcom, która została jednak odrzucona.

31 maja

  • 455 n.e. – cesarz zachodniorzymski Petroniusz Maksymus zginął gdy podczas ataku Wandalów na Rzym usiłował uciec z miasta. Petroniusz Maksymus opuszczony przez swój dwór usiłował konno wydostać się z miasta. Gdy był już niedaleko miejskiej bramy, został rozpoznany przez tłum uciekających mieszkańców, którzy obwiniając go o sprowokowanie Wandalów obrzucili go kamieniami. Gdy cesarz spadł z konia, został rozszarpany na strzępy przez wrogi tłum. Rządził jedynie przez 2 miesiące.

1 czerwca

  • 387 p.n.e. – dedykowano świątynię boga Marsa za porta Capena. Jej wzniesienie ślubowano podczas wojny z Galami. Później stąd rozpoczynały wymarsz wojska biorące udział w kampanii na południu. Tutaj też zbierał się corocznie pochód obywateli należących do stanu ekwitów, czyli jeźdźców.
  • 384 p.n.e. – dedykowano świątynię Junony Monety. Budowla powstała na północnym wzniesieniu Kapitolu, gdzie niegdyś – według tradycji – stał dom Manliusza Kapitolinusa, a jeszcze wcześniej zapewne zamek (arx) królów. Przydomek Moneta znaczy Ostrzegająca, Doradzająca. Przy świątyni trzymano gęsi, które były świętym ptakiem tej bogini, jako symbol czystości i przywiązania do domu oraz czujności. Później w pobliżu świątyni zbudowano mennicę państwową, w której bito pieniądz srebrny. Z powodu sąsiedztwa ze świątynią zwano mennicę ad Monetam lub po prostu Moneta – i stąd nazwa pieniądza metalowego do dziś używana.
  • 259 p.n.e. – dedykowano świątynię bogini Burzy (Tempestas), której budowę ślubował konsul Scypion podczas nawałnicy u brzegów Korsyki.
  • 193 n.e. – cesarz rzymski Didiusz Julianus został zamordowany przez pretorianów. Według historyka Kasjusza Diona, Didiusz postanowił sięgnąć po cesarską purpurę, kiedy dowiedział się o śmierci Kommodusa. Udał się w tym celu do koszar pretorianów, licząc na ich poparcie w zamian za obietnicę wysokiej premii w wysokości 25 tysięcy sesterców. W koszarach przelicytował prefekta miasta Rzymu Flawiusza Sulpicjana, który również chciał kupić władzę, oferując każdemu żołnierzowi gwardii 20 tysięcy sesterców. Jak się okazało rządził jedynie trzy miesiące.

2 czerwca

  • 455 n.e. – Wandalowie zdobyli niebroniony Rzym, a następnie plądrowali go przez 14 dni. Po spotkaniu z papieżem Leonem I Wielkim, Genzeryk zgodził się na oszczędzenie miejscowej ludności. Podczas długiego pobytu w mieście Wandalowie całkowicie je ograbili, biorąc licznych jeńców, w tym kobiety z rodziny cesarskiej: Eudoksję, Eudokię i Placydię, a także wykwalifikowanych metalurgów, których Genzeryk zamierzał zatrudnić w swych kartagińskich warsztatach. Po splądrowaniu miasta Genzeryk załadował olbrzymie łupy na okręty, kierując się do Kartaginy. Ogołocony z bogactw przez Wandalów (stąd wandalizm) Rzym zaczął podupadać, a życie w Italii zostało zdezorganizowane.

3 czerwca

  • 350 n.e. – uzurpator Nepocjan dokonał próby opanowania Rzymu i ogłosił się cesarzem. Był siostrzeńcem Konstantyna I Wielkiego i kuzynem legalnego cesarza, panującego na wschodzie Konstancjusza II. Przebywając w Rzymie Nepocjan próbował uzyskać od Konstancjusza uznanie jako współcesarza obiecując pokonanie Magnencjusza (uzurpatora w Italii) i powołując się na wpływy w Rzymie i Italii. Mimo braku odpowiedzi dnia 3 czerwca Nepocjan dokonał próby opanowania Rzymu i ogłosił się cesarzem opierając się w dużej mierze na gladiatorach i przestępcach. Przez kilka tygodni w mieście panował chaos. Dnia 30 czerwca do Rzymu wkroczył z wojskiem Magnencjusz. Nepocjan został zabity, a miasto spacyfikowane.

5 czerwca

  • 466 p.n.e. – dedykowano świątynię boga Dius Fidius na Kwirynale – być może tam gdzie teraz się wznosi pałac prezydenta Włoch. Dius Fidius był jedną z postaci Jowisza, stróżem prawdziwości, przysiąg i gwarantem ich dotrzymania. Toteż w mowie potocznej często używano zwrotu medius fidius, co stanowiło odpowiednik naszego „na Boga” lub „słowo daję”.

7 czerwca

  • Obchodzono święto Vesta Asperit. Był to festiwal poświęcony bogini zdrowia, który zaczynał się dnia 7 czerwca a trwał do dnia 15. W tym czasie miały miejsce liczne celebracje na cześć Vesta Asperit, podczas których piekarze i młynarze nie pracowali i dekorowali swoje młyny czy muły pociągowe fiołkami i innymi mniejszymi kwiatkami.
  • 421 n.e. – cesarz wschodniorzymski Teodozjusz II poślubił Atenę Eudokię, córkę Leontiosa – profesora retoryki i filozofii w Atenach. Atenais, wychowana dotychczas w tradycjach dawnej kultury, przyjęła chrzest i otrzymała imię Eudokia. Miałą zainteresowania literackie i teologiczne. Zachowały się jej niektóre poematy.

8 czerwca

  • Miał miejsce festiwal Mens Bony (Dobra Myśl), bogini symbolizującej jasność umysłu i spokój ducha. Jej kult był szczególnie popularny wśród plebejuszy, wyzwoleńców i niewolników. Świątynię ku jej czci postawiono w 217 roku p.n.e. na Kapitolu za radą Ksiąg Sybilińskich. Poświęcono ją w roku 215 p.n.e.
  • 215 p.n.e. – dedykowano na Kapitolu świątynię Mens (Umysłu). Tamże dedykowano także świątynię Wenus Erycina. Budowę obu przybytków ślubowano w 217 rok p.n.e.
  • 62 n.e. – zamordowano cesarzową Oktawię, pierwszą żonę Nerona, córkę cesarza Klaudiusza i jego trzeciej żony Messaliny. Agrypina Młodsza, ostatnia żona Klaudiusza zaproponowała cesarzowi, żeby jej syn ożenił się z jego córką. Małżeństwo to miało charakter czysto polityczny i Neron nigdy nie interesował się swą młodą małżonką. Przez długi czas Neron nie odważył się jednak zaszkodzić Oktawii – zarówno ze względu na jej popularność jak i na fakt, że jedynie jej osoba legitymizowała jego następstwo po Klaudiuszu i była symbolem ciągłości władzy w dynastii panującej. Dopiero, gdy Poppea Sabina zaszła z Neronem w ciążę, zdołała przekonać go, by rozwiódł się z Oktawią (styczeń 62 n.e.) pod pretekstem rzekomego jej cudzołóstwa. Po rozwodzie Oktawia została zesłana na wyspę więzienie – Pandaterię. Wygnanie Oktawii było bardzo niepopularne – oskarżenie o cudzołóstwo powszechnie uważano za fałszywe, a Oktawia cieszyła się dużą popularnością w Rzymie. Zamieszki w Rzymie, w czasie których wysuwano żądania odwołania Oktawii z wygnania, przestraszyły Nerona, który zdecydował się, ulegając interwencji Poppei, na wydanie rozkazu uśmiercenia byłej żony. Została uduszona w gorącej kąpieli, a ściętą głowę odesłano na rozkaz Poppei do Rzymu, gdyż ta chciała się upewnić, że stracono odpowiednią kobietę.
  • 68 n.e. – Galba został cesarzem rzymskim. Najistotniejszy problem, z jakim zetknął się Galba podczas swoich krótkich rządów, związany był z przywróceniem państwowych finansów. Władca podejmował wiele niepopularnych decyzji, spośród których najbardziej niebezpieczną była odmowa wypłacenia pretorianom nagród pieniężnych, jakie były im w jego imieniu obiecane. Cesarz gardził poglądem, jakoby żołnierze powinni otrzymywać łapówki za lojalność. Oburzał pospólstwo swoim skąpstwem i niechęcią wobec przepychu. Zaawansowany wiek stłumił energię władcy, który znalazł się całkowicie pod kontrolą ulubieńców. Trzej z nich – Tytus Winiusz (przyjaciel cezara od czasu piastowania urzędu konsula), Korneliusz Laco (dowódca gwardii pretorianów) oraz wyzwoleniec Galby, Icelus Marcjanusz – mogli kontrolować władcę. Z powodu wielkiego wpływu na cesarza byli oni nazywani trzema pedagogami. Wszystko to wywoływało wzrost niechęci społecznej do Galby, a z czasem doprowadziło do jego morderstwa.
  • 218 n.e. – wojska Heliogabala pod dowództwem Gannysa pokonały cesarza rzymskiego Makrynusa w bitwie pod Antiochią. Pokonany wraz z synem Diadumeniuszem, którego uczynił współwłądcą, zginął podczas ucieczki w Chalcedonie.

9 czerwca

  • 19 p.n.e. – w Rzymie ukończono, pod nadzorem Agrypy, budowę akweduktu Aqua Virgo. Funkcjonuje on do dziś, zasilając sławną fontannę Trevi.
  • 53 n.e. – cesarz rzymski Neron ożenił się ze swą przybraną siostrą Oktawią.
  • 68 n.e. – Neron popełnił samobójstwo. Neron uważał, że wszyscy czyhają na jego życie, dlatego na jego rozkazy zamordowano wiele osób, m.in jego matkę Agrypinę. Zachowanie władcy skłoniło senatorów i dowódców wojskowych do pozbycia się cesarza. Kiedy Senat ogłosił go wrogiem publicznym, Neron opuścił Rzym i 9 czerwca 68 roku n.e. odebrał sobie życie. Jego ostatnie słowa brzmiały: Co za artysta ginie wraz ze mną!
  • 193 n.e. – po przejęciu władzy nad większością imperium rzymskiego Septymiusz Sewer poprowadził triumfalny pochód w Rzymie

11 czerwca

13 czerwca

  • 40 n.e. – urodził się Gnejusz Juliusz Agrykola. Był rzymskim dowódcą pochodzenia rzymsko-galijskiego, który poprowadził rzymskie legiony do podboju Brytanii. O jego życiu i osiągnięciach wiemy głównie za sprawą jego zięcia Tacyta, który opisał jego życie w dziele „Żywot Agrykoli”.
  • 389 n.e. – cesarz Teodozjusz I odbył triumfalny wjazd do Rzymu, choć był zwycięzcą w wojnie domowej. Według rzymskiego zwyczaju, aby móc odbyć triumf zwycięski dowódca musiał pokonać wroga zewnętrznego. Mowę powitalną wygłosił senator Pakatus Drepaniusz.

16 czerwca

  • 363 n.e. – cesarz rzymski Julian Apostata, marzący o podboju Persji, w czasie wojny z tym państwem, nie potrafił odnieść rozstrzygającego zwycięstwa. Ostatecznie musiał spalić swoje statki zaopatrzenia i zarządzić marsz w górę rzeki Tygrys. W czasie odwrotu Rzymianie musieli odpierać szereg ataków Persów.

17 czerwca

  • 362 n.e. – cesarz rzymski Julian Apostata wydał edykt zabraniający chrześcijanom nauczania w szkołach. Młodzież chrześcijańska mogła natomiast do szkół uczęszczać.
  • 386 n.e. – biskup Ambroży poświęcił kościół, zwany dziś Basilica Ambrosiana, w swym obecnym kształcie oczywiście znacznie późniejszy, w miejscu gdzie – jak objawione mu zostało we śnie – znajdowały się szczątki męczenników Gerwazego i Protazego.
  • 397 n.e. – w Konstantynopolu cesarzowa Eudoksja urodziła swoje pierwsze dziecko, Flacyllę. Dziewczynka zmarła w kilka miesięcy później.

19 czerwca

  • Obchodzono święto Minerwy (również 19 marca i 19 września) – był to czas, kiedy Rzymianie składali dary na cześć Minerwy – bogini mądrości, sztuki i rzemiosła.

20 czerwca

  • 278 p.n.e. – posąg Jowisza Summanusa, stojący na szczycie kapitolińskiej świątyni, stracił głowę po tym jak uderzył w niego piorun. Wybudowano mu i poświęcono osobną świątynię przy Cyrku Wielkim.
  • 404 n.e. – Jan Chryzostom został skazany na wygnanie i udał się do Armenii. Papież Innocenty opowiedział się po jego stronie.
  • 451 n.e. – w bitwie na Polach Katalaunijskich Rzymianie i Wizygoci odnieśli zwycięstwo nad Hunami i zatrzymali ich najazd na Europę Zachodnią. Mimo zwycięstwa Rzymianie pozwolili Hunom się wycofać i ich ostatecznie nie zniszczyli. De facto jednak udało się nie dopuścić do marszu Attyli na Rzym.

21 czerwca

  • 70 n.e. – przystąpiono uroczyście do odbudowy Kapitolu, którego część zabudowań (w tym świątynia Jowisza Kapitolińskiego) spłonęła w 69 roku n.e., w czasie wojny domowej Wespazjana i Witeliusza.

22 czerwca

  • 168 p.n.e. – w bitwie pod Pydną wojska rzymskie dowodzone przez Lucjusza Emiliusza Paulusa Macedońskiego zniszczyły armię macedońską Perseusza Antygonidy w ciągu jednej godziny. Rzymianie zabili około 20.000 Macedończyków przy stosunkowo niewielkich startach własnych (około 1000 legionistów). Wojska rzymskie wygrały bitwę, jak i całą wojnę – trzecią z kolei. Skutkiem bitwy pod Pydną było podporządkowanie Macedonii Rzymowi.
  • 363 n.e. – kampania Juliana II Apostaty przeciwko Persji: strategiczne zwycięstwo wojsk rzymskich w bitwie pod Marangą.
  • 431 n.e. – rozpoczął się Sobór efeski. Był to trzeci sobór powszechny, zwołany w Efezie przez cesarza Teodozjusza II w celu zakończenia sporu wywołanego przez Nestoriusza dotyczącego rozumienia osoby Jezusa i tytułu Marii z Nazaretu.

23 czerwca

  • 217 p.n.e. – nad Jeziorem Trazymeńskim odbyła się jedna z większych bitew II wojny punickiej, w której armia kartagińska pod wodzą Hannibala rozgromiła armię Republiki Rzymskiej, dowodzonej przez Gajusza Flaminiusza Neposa. Hannibal, swoim zwycięstwem nad Jeziorem Trazymeńskim, udowodnił że jest genialnym dowódcą i poważnym zagrożeniem dla niepodległości Rzymu. Ponieważ rachuba czasu wyprzedzała wówczas kalendarz słoneczny o blisko dwa miesiące, liczyć można, że bitwa rozegrała się, według wyrównanego później kalendarza, tak naprawdę już w kwietniu 217 roku p.n.e.
  • 47 p.n.e. – urodził się Cezarion, syn Gajusza Juliusza Cezara i Kleopatry VII. Był ostatnim przedstawicielem dynastii Ptolemeuszów. Kiedy Oktawian August najechał Egipt w 30 p.n.e., Kleopatra wysłała Cezariona do Berenike, portu nad Morzem Czerwonym, by uciekł do Indii. Jego opiekun, skutkiem zdrady lub tchórzostwa, namówił go, by zawrócił. Oktawian zapytał filozofa Arejosa, czy ma prawo do uśmiercania Cezariona. Filozof parafrazując Homera powiedział: „Nie jest dobrze, gdy za dużo Cezarów na świecie”. Kazał go więc udusić w końcu sierpnia 30 p.n.e.
  • 79 n.e. – zmarł cesarz Wespazjan. Wyróżnił się jako reformator i reorganizator państwowości rzymskiej, umocnił granice cesarstwa. Nie terroryzował senatorów, a zdaniem Kasjusza Diona do senatu miał stosunek właściwy. Był więc w oczach starożytnych wzorem dla późniejszego władcy dynastii Sewerów, Septymiusza Sewera. Nakazał usunąć z Rzymu stoików. Pomysłodawca rzymskiego Koloseum. Jego żoną była Domitilla Starsza – mieli oni 3 dzieci. Tuż przed śmiercią rozkazał, by go podniesiono, mówiąc: „Cesarz Rzymian umiera stojąc”.

24 czerwca

  • 294 p.n.e. – konsul Karwiliusz poświęcił przy szóstym kamieniu milowym za Tybrem świątynię bogini Fors Fortuna (Szczęsnego Przypadku). Do tej budowy wykorzystano część łupów wojennych. Odtąd, co roku tego dnia odbywały się przy świątyni zabawy ludowe. Ze zdobytych broni konsul kazał wykonać ogromny posąg Jowisza na Kapitolu.
  • 79 n.e. – Tytus Flawiusz został cesarzem rzymskim. Po wstąpieniu na tron okazał się władcą łagodnym i wyrozumiałym. Pozytywnie oceniają go historycy w tym Swetoniusz. Nieszczęśliwie to za jego rządów nastąpiły kataklizmy: erupcja Wezuwiusza (79 n.e.), wybuchły pożar oraz zaraza w Rzymie (80 n.e.). Ponadto za jego rządów zakończono budowę Koloseum. Tytus bardzo zgodnie współrządził z Senatem, dlatego doczekał się życzliwych opinii rzymskich historyków. Podobno też nie znosił krwi na arenie i nie pozwolił nigdy, by w jego obliczu dobijano rannych gladiatorów.
  • 474 n.e. – Juliusz Nepos, po obaleniu Gliceriusza, został cesarzem zachodniorzymskim. Był dowódcą wojsk z Dalmacji przydzielonych mu przez cesarza Leona. Skoligacono go z rodziną panującego.

26 czerwca

  • 4 n.e. – pierwszy cesarz rzymski Oktawian August adoptował Tyberiusza i uznał go za następcę tronu. Odtąd Tyberiusz zwał się Tiberius Iulius Caesar, jednocześnie zobowiązując do adopcji bratanka Germanika.
  • 221 n.e. – cesarz rzymski Heliogabal adoptował swego kuzyna Aleksandra Sewera i uznał go za następcę tronu.
  • 363 n.e. – cesarz rzymski Julian Apostata zginął podczas wyprawy wojennej w walce z Persami. Został śmiertelnie raniony włócznią w zamęcie bitewnym. Przy jego łożu do śmierci był przyjaciel, lekarz Orybazjusz. Przydomek Apostata, czyli Odstępca, został mu nadany przez późniejszych pisarzy chrześcijańskich ze względu na odstępstwo od chrześcijaństwa, w którym Julian wychował się, jako dziecko, i powrót do tradycyjnych rzymskich kultów religijnych.

27 czerwca

  • 294 p.n.e. – konsul Marek Atyliusz Regelus poświęcił w pobliżu Palatynu świątynię Jowisza Statora, czyli „dającego wojsku stałość”.
  • 363 n.e. – armia rzymska po śmierci Juliana Apostaty obwołała cesarzem Jowiana – oficera gwardii, mającego 32 lata, chrześcijanina rodem z Singidunum (obecny Belgrad). Jowian zawarł pokój z Persami, oddając im 15 twierdz, wśród nich Singarę i Nisbis w Mezopotamii. Wywołało to powszechne oburzenie, cesarz jednak mógł spokojnie kontynuować odwrót.

29 czerwca

  • 293 p.n.e. – konsul Papiriusz Kursor poświęcił świątynię boga Kwirynusa, której wzniesienie ślubował jego ojciec. Przy tej budowli, mniej więcej 100 lat później, architekt i inżynier Marek Witruwiusz ustawił w Rzymie pierwszy zegar publiczny. W swojej książce De architectura wspomina, że w Rzymie są w użytku przenośne zegary słoneczne – czyli niejako pierwsze zegarki kieszonkowe. Zegary słoneczne były głównymi czasomierzami aż do epoki renesansu.

30 czerwca

  • 350 n.e. – zginął cesarz (uzurpator) Nepocjan. Przebywający w Rzymie Nepocjan, kuzyn legalnego cesarza, panującego na wschodzie Konstancjusza II, próbował uzyskać od niego uznanie jako współcesarza obiecując pokonanie Magnencjusza. Mimo braku odpowiedzi dnia 3 czerwca 350 roku n.e. Nepocjan dokonał próby opanowania Rzymu i ogłosił się cesarzem opierając się w dużej mierze na gladiatorach i przestępcach. Przez kilka tygodni w mieście panował chaos. Dnia 30 czerwca do Rzymu wkroczył z wojskiem Magnencjusz. Nepocjan został zabity, a miasto spacyfikowane.

1 lipca

  • 69 n.e. – Tyberiusz Juliusz Aleksander, prefekt Egiptu w latach 66-69 n.e., jako pierwszy wypowiedział posłuszeństwo cesarzowi Witeliuszowi i złożył przysięgę Wespazjanowi, jako nowemu władcy. Swoim podległym legionom rozkazał uczynić to samo.
  • 251 n.e. – zmarł cesarz Trajan Decjusz. W roku 250 plemiona Karpów zaatakowały Dację, natomiast Goci przekroczyli Dunaj i rozpoczęli plądrowanie terenów dzisiejszej Bułgarii osłabionych po wymarszu legionów Decjusza do Italii. Cesarz najpierw wysłał na te tereny starszego syna Herenniusza. Później udał się sam by walczyć z najazdem. Po pierwszym sukcesie pod Nikopolis armia rzymska została pokonana w bitwie pod Boreą. Po tej porażce Decjusz nie miał wystarczających sił by walczyć z najazdem. Postanowił zbierać wojska i zaatakować Gotów, gdy będą wracać obciążeni łupami za Dunaj. Barbarzyńcom zastąpiono drogę pod Abrittus w czerwcu 251 roku n.e. Po początkowych sukcesach Rzymian, przewagę zyskali Goci. Najpierw zginął syn Decjusza – Herenniusz, przeszyty strzałą. Później część armii rzymskiej wraz z cesarzem została wciągnięta na bagna, gdzie zginął sam Decjusz. Był pierwszym cesarzem w historii Imperium, który z całą pewnością zginął w walce z najeźdźcami.

2 lipca

  • 419 n.e. – urodził się cesarz zachodniorzymski Walentynian III, syn Flawiusza Konstancjusza i Galli Placydii. Za panowania Walentyniana III zachodnie cesarstwo rzymskie straciło znaczną część swoich terytoriów na rzecz plemion germańskich (Wandalowie pod dowództwem Genzeryka, Wizygoci, Swebowie, Frankowie i Sasi). Nieudolne rządy Walentyniana III po śmierci matki doprowadziły państwo do chaosu.

3 lipca

  • 321 n.e. – cesarz rzymski Konstantyn I Wielki wydał edykt zakazujący odbywania procesów sądowych w niedzielę. W pierwszym edykcie z 3 marca tego samego roku wprowadził niedzielny odpoczynek dla wszystkich kategorii pracowników z wyjątkiem rolników.
  • 324 n.e. – miało miejsce zwycięstwo Konstantyna I Wielkiego nad Licyniuszem w bitwie pod Adrianopolem. Obaj cesarze (według Zosimosa) mieli zgromadzić potężne jak na ten okres siły ponad 120.000 ludzi i kilkaset okrętów. Liczba ta wydaje się zawyżona, cesarze dysponowali jednak bardzo licznymi armiami. Według wspomnianego Zosimosa w bitwie poległo 34.000 ludzi Licyniusza, a reszta zbiegła w nieładzie z pola walki. Pokonany wódz wycofał się do Bizancjum, a resztki jego wojsk znalazły schronienie w Azji.

4 lipca

  • 13 p.n.e. – Oktawian August powrócił z Galii do Rzymu.
  • 68 n.e. – urodziła się Salonina Matidia, córka Ulpii Marciany, siostry cesarza Trajana oraz pretora Gajusza Saloniusza Matidiusa Patruinusa. Po śmierci ojca w roku 78 n.e. matka i córka znalazły się pod opieką Trajana i jego żony, Plotyny. Salonina często podróżowała ze swoim wujem i pomagała mu w podejmowaniu decyzji, kiedy objął on urząd cesarski. Podobnie jak swoja matka miała poświęconych szereg inskrypcji i monumentów w całym Imperium. W 112 roku n.e. otrzymała tytuł augusty. Kiedy cesarz Trajan zmarł w roku 117 n.e., jego żona wraz z Saloniną przywiozły prochy władcy do Rzymu.
  • 414 n.e. – w Konstantynopolu Pulcheria, starsza siostra cesarza Teodozjusza, otrzymała tytuł augusty. Osobowość tej młodej dziewczyny coraz silniej zaznaczała się na dworze, choć rzeczywiste rządy sprawował prefekt pretorium Antemiusz.

6 lipca

  • Rozpoczynały się Ludi Apollinares. W czasach republiki święto to łączyło się z ceremoniami religijnymi ku czci Apollina. Po raz pierwszy festiwal miał miejsce w 212 roku p.n.e. na cześć Apolla, boga uzdrawiania (zwłaszcza że był czas wojny punickiej), i trwał jeden dzień – 13 lipca. Z czasem święto wydłużyło się aż do ośmiu dni, gdzie dwa dni przeznaczone były na występy teatralne, dwa na igrzyska w amfiteatrze, a resztę dni na targi i jarmarki. W okresie Cesarstwa Ludi Apollinares były jedynie pretekstem do urządzenia pokazów teatralnych, igrzysk i wyścigów, i by w ten sposób przypodobać się tłumowi. Świętujący Rzymianie zwykli nosić w czasie festiwalu wieńce na głowach.
  • 83 p.n.e. – spłonęła doszczętnie świątynia Jowisza na Kapitolu w Rzymie.

7 lipca

  • 717 p.n.e. – według rzymskich przekazów pierwszy król i założyciel Rzymu, Romulus, zaginął wśród straszliwej burzy, jaka rozpętała się podczas wspólnych obrad ludu i senatu na Polu Marsowym. Głoszono, że to cnoty i zasługi wyniosły króla do nieba, gdzie przebywał jego ojciec, bóg Mars. Pojawiały się także głosy, że to wrogowie korzystając z burzy i ciemności zamordowali władcę i usunęli jego ciało. Wystąpił wówczas jeden z senatorów i pod przysięgą oświadczył, że rankiem objawił mu się sam Romulus, jako bóg Kwirynus, zapowiadając potęgę Rzymu, jako przyszłej stolicy świata. Ponadto Romulus miał żądać dla siebie świątyni.

8 lipca

  • 52 p.n.e. – zdobycie przez legiony Juliusza Cezara małej rybackiej osady Lutetia Parisiorum, na której terenie (początkowo wokół Île de la Cité) powstanie Paryż.

9 lipca

  • 381 n.e. – zakończył się Sobór konstantynopolitański I zwołany przez cesarza Teodozjusza I Wielkiego. Sobór ten rozwiązać miał przede wszystkim problem teologiczny herezji pneumatomachów, polegającej na uznawaniu Ducha Świętego za istotę stworzoną.
  • 455 n.e. – Awitus został wybrany cesarzem rzymskim przez zgromadzenie prowincjonalne w Arelete. Był przedstawicielem rzymskiej arystokracji senatorskiej w Galii, gdzie miał wielkie dobra w Owernii. Utrzymywał dobre stosunki z Wizygotami. Został obalony w wyniku przegranej bitwy z siłami Rycymera i Majoriana pod Placencją. Zwycięzcy oszczędzili go i uczynili go biskupem Placencji, którym pozostał do swej śmierci w 457 roku n.e.

10 lipca

  • 48 p.n.e. – w bitwie pod Dyrrachium Pompejusz był bliski ostatecznego zniszczenia Gajusza Juliusza Cezara. Wiosną 48 roku p.n.e. odciętej od źródeł zaopatrzenia armii Cezara zagroził głód. Nie zmieniły tej sytuacji posiłki przybyłe pod wodzą Marka Antoniusza, zwiększające liczebność armii Cezara do 25–35 tys. żołnierzy. Nie mogąc już dłużej czekać Cezar postanowił stoczyć bitwę i zniszczyć armię Pompejusza. Ostatecznie wojska Cezara uciekły w panice, co Pompejusz uznał za fortel i wstrzymał pościg.
  • 138 n.e. – zmarł mocno schorowany cesarz Hadrian, jego miejsce zajął Antoninus Pius. Uważa się że powodem śmierci były kłopoty z sercem. Pod koniec życia, mocno schorowany Hadrian (chorował między innymi na puchlinę wodną) zaczął podejmować kontrowersyjne decyzje, które głównie godziły w arystokrację. Hadrian został także zaliczony w poczet bogów, jako Divus Hadrianus, a na jego cześć wybudowano świątynię na Placu Marsowym. Wszystko to przy dużym jednak oporze Senatu, który pamiętał niedawne decyzje cesarza.

11 lipca

  • 212 n.e. – cesarz rzymski Karakalla wydał edykt Constitutio Antoniniana, przyznający wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium prawa obywateli rzymskich. Cesarz uzasadniał swoje posunięcie argumentami religijnymi (zyskanie przychylności bogów). Ówczesny historyk Kasjusz Dion przypisywał edyktowi motywacje wyłącznie fiskalne (rozszerzenie podatków obciążających obywateli rzymskich na większość ludności bez zwolnienia jej z dotychczasowych świadczeń).
  • 472 n.e. – został zamordowany cesarz rzymski Antemiusz. Podobno w stroju żebraka, szukając schronienia w kościele, został zabity przez Gundobada, siostrzeńca Rycymera. Pochowano go w dawnej Bazylice św. Piotra.

12 lipca

  • 100 p.n.e. – urodził się jeden z najsłynniejszych i najwybitniejszych wodzów i polityków rzymskich, Gajusz Juliusz Cezar. Po zawrotnej karierze tak militarnej, jak i politycznej zginął z rąk zamachowców w kurii Pompejusza w roku 44 p.n.e. w wieku prawie 56 lat. Jednak zaznaczyć należy, że nie ma 100% pewności, co do daty urodzenia Cezara. Niektórzy badacze uważają, że dnia 12 lipca obchodzono jego urodziny i święto (po tym jak został ubóstwiony), dlatego że jego prawdziwy dzień narodzin nakładał się na Ludi Apollinares.
  • 400 n.e. – około siedmiu tysięcy Gotów zostało wymordowanych. Gajnas uratował się i pustoszył Trację. Nowo mianowany wódz Frawitta, Got z pochodzenia, uniemożliwił mu przeprawę przez Hellespont. Gajnas zginął w potyczce z Hunami.

15 lipca

  • Święto Dioskurów, w czasie którego Rzymianie czcili Kastora i Polluksa, boskie bliźnięta (wg jednej wersji) Zeusa. Kult Dioskurów przeszedł do starożytnego Rzymu poprzez wpływ greckich kolonii na południu Italii i zdobył duże poparcie z racji ich podobieństwa do rodowicie rzymskich bliźniaków, synów Marsa. 15 lipca był podobno dniem, w którym Dioskurowie zstąpili z niebios by pomóc wygrać Rzymianom z ich wrogami i osobiście zanieśli wieści o wygranej do Rzymu.
  • 496 p.n.e. – dyktator Aulus Postumiusz pokonał Latynów w bitwie nad jeziorem Regillus. Według Liwiusza walkę stoczono już w roku 499 p.n.e., ale on sam miał wątpliwości co do tej daty.

17 lipca

  • 180 n.e. – dwunastu mieszkańców Scillium w Północnej Afryce zostało skazanych na egzekucję za wyznawanie chrześcijaństwa (de facto czary – wzięto skrzętnie ukrywane pisma św. Pawła za księgi magiczne). W trakcie procesu okazało się że są chrześcijanami. Namiestnik chciał ich uwolnić byleby tylko przysięgli na geniusza cesarskiego, że nie będą źle mówić i źle czynić (maledicere et malefacere – wyraźna konotacja z magią o która ich oskarżono), ale oni odmówili. Jedna z nich, św. Secunda, odpowiedziała „czym jestem tym jestem i chce nadal pozostać”. Więc zapadł wyrok, ścięto im głowy.

18 lipca

  • 390 p.n.e. – doszło do bitwy nad rzeką Alią (lewy dopływ Tybru), gdzie siły najeżdżających na Italię Galów pokonały z łatwością broniących się Rzymian – wówczas w zalążkach swojej państwowości. Dzień bitwy uchodził zawsze w historii i w kalendarzu rzymskim, jako dies ater – czarny, nieszczęsny, czyli taki, w którym nie można składać ofiar, zawierać małżeństw, dokonywać jakichkolwiek ważnych czynności państwowych i wojskowych. Klęska w tej bitwie doprowadziła do splądrowania Rzymu w trzy dni później, co zostało zapamiętane, jako jedno z największych upokorzeń Imperium Romanum.
  • 362 n.e. – w czasie wojny rzymsko-perskiej cesarz Julian Apostata pojawia się pod Antiochią wraz ze swoją armią liczącą 60 tysięcy ludzi. Spędzić ma tam dziewięć miesięcy, by potem wyruszyć na kampanię wojenną.
  • 452 n.e. – Hunowie niespodziewanie wtargnęli do Italii i zajęli Akwileję, potem Pawię i Mediolan. Akwileja już nigdy nie odzyskała dawnego znaczenia, jej rolę stopniowo zaczęła przejmować Wenecja.

19 lipca

  • 64 n.e. – rozpoczął się w Rzymie legendarny pożar. Rozpoczął się od niedużego zapłonu w dzielnicy kupieckiej, ale szybko wymknął się spod kontroli z powodu kilku niesprzyjających czynników. W całości trwał ponad pięć i pół dnia, podczas których spłonęła większa część miasta. Panujący wówczas cesarz Neron winą za pożar obarczył chrześcijan, a chrześcijanie – Nerona. Prawdziwą przyczyną był prawdopodobnie spontaniczny zapłon wywołany pogodą i dużym zagęszczeniem ludności i budynków.

20 lipca

  • 70 n.e. – w czasie oblężenia Jerozolimy Tytus, syn cesarza Wespazjana przeprowadza szturm na Twierdzę Antonię w północnym Wzgórzu Świątynnym. Legioniści rzymscy toczą walki w wąskich ulicach miasta z Zelotami.

21 lipca

  • 230 n.e. – Poncjan został 18 papieżem w historii.
  • 285 n.e. – cesarz rzymski Dioklecjan powołał Maksymiana na współcesarza.
  • 365 n.e. – potężne trzęsienie ziemi z epicentrum w okolicy Krety i wywołane nim tsunami zniszczyły wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego. Trzęsienie podobno miało siłę 8 w skali Richtera. W wyniku tego kataklizmu życie straciło 5000 mieszkańców Aleksandrii i 45 tysięcy ludzi spoza miasta.

23 lipca

  • Według niektórych antycznych źródeł tego dnia starożytni Rzymianie obchodzili święto ku czci Neptuna, boga mórz – tzw. Neptunalia. Z bliżej nieokreślonych powodów niewiele się zachowało na ich temat, ale jest mowa o jakichś grach/igrzyskach i o budowaniu lepianek/namiotów/chatek, pod którymi lud świętował. Przyczyną tak nikłych wzmianek jest pewnie to, że tak Neptun jak i morza odgrywały relatywnie małą rolę w życiu Rzymian.

25 lipca

  • Miały miejsce Furrinalia, czyli mało znany festiwal ku czci Furriny. Tak jak o obchodach święta, jak i o samej bogini wiadomo dziś bardzo mało – wiadomo jedynie, że Cyceron przyrównywał ją do Furii (choć zapewne jedynie z powodu podobieństwa imienia), a badania etymologiczne zdają się twierdzić, że pierwotnie Furrina była bóstwem kojarzonym z wiosną.
  • 285 n.e. – cesarz rzymski Dioklecjan mianował współcesarzem Maksymiana.
  • 306 n.e. – w Eboracum (dzisiejszy York) obwołano cesarzem Konstantyna I, syna zmarłego Konstancjusza I Chlorusa. Nowy cesarz przystąpił do umacniania swojej pozycji w Brytanii i Galii. Konstantyn długo się jeszcze zmagał z polityczną opozycją zanim ugruntował swoją władzę. Wydał słynny edykt o tolerancji (wobec chrześcijaństwa) i rozbudował starą, grecką kolonię Byzantion do miasta znanego jako Konstantynopol – czyli był de facto założycielem przyszłej stolicy średniowiecznej pozostałości po starym Rzymie.
  • 315 n.e. – w Rzymie poświęcono Łuk Konstantyna Wielkiego.
  • 325 n.e. – zakończył się Sobór nicejski I, na którym m.in. potępiono arianizm, uchwalono nicejskie wyznanie wiary i rozstrzygnięto spór o datę świąt Wielkanocy.

26 lipca

  • 432 n.e. – zmarł papież Celestyn I.

28 lipca

  • 450 n.e. – zmarł cesarz wschodniorzymski Teodozjusz II. Pozostawał pod przemożnym wpływem kobiet – starszej siostry Pulcherii i żony Ateny-Eudokii (matki jego jedynego dziecka – córki Licynii Eudoksji) oraz licznych doradców zwłaszcza prefekta pretorium Antemiusza. Za jego rządów dochodziło do sporów religijnych na tle wyznaniowym (burzenie synagog) oraz na tle teologicznym (nestorianizm). Podejmowano wysiłki dyplomatyczne, mające odwrócić niebezpieczeństwo grożące ze strony Hunów. W latach 412-439 n.e. wzniósł tzw. Mur Teodozjański, na zachód od Muru Konstantyna, który uczynił z Konstantynopola największą i najpotężniejszą warownię ówczesnego świata. Zmarł w wyniku obrażeń odniesionych po upadku z konia. Był ostatnim cesarzem wschodnim tzw. chrześcijańskiego złotego wieku.

29 lipca

  • 238 n.e. – zostali zamordowani współcesarze rzymscy Balbin i Pupien przez pretorianów niezadowolonych ze zwiększających się wpływów senatu na losy państwa. Ich ciała były następnie bezczeszczone i wleczone drogami Rzymu. Na tron Rzymu wstąpił Gordian III.

30 lipca

  • 101 p.n.e. – legiony rzymskie, pod wodzą Gajusza Mariusza i Kwintusa Lutacjusza Katulusa, odniosły zwycięstwo nad germańskimi najeźdźcami (Cymbrami) w bitwie pod Vercellae w Galii Przedalpejskiej. Bitwa została stoczona około południa, wskutek burzy piaskowej walczono w nieładzie. Lepsze wyszkolenie, dyscyplina i organizacja sił rzymskich przesądziły o zwycięstwie. Można przyjąć, iż panujący wówczas ciężki skwar w pewien sposób dodatkowo pomógł Rzymianom, przywykłym – w przeciwieństwie do ludów północy – do wysokich temperatur. Ścigając resztki pobitych Cymbrów żołnierze Mariusza wkroczyli do ufortyfikowanego obozowiska barbarzyńców, podobnie jak po bitwie pod Aquae Sextiae germańskie kobiety masowo popełniały samobójstwa, mordując wcześniej swoje potomstwo. Straty armii rzymskiej były znikome (ok. 1000 zabitych). Cymbrów wedle różnych źródeł zginęło od 90 do 140 tysięcy. Około 60 tysięcy trafiło do rzymskiej niewoli. W Rzymie Mariusz odbył triumf. Jako zbawca republiki został okrzyknięty Trzecim Założycielem Rzymu.

31 lipca

  • 30 p.n.e. – miała miejsce bitwa pod Aleksandrią. Armia Marka Antoniusza w końcu zdezerterowała, co doprowadziło do jego samobójstwa.

1 sierpnia

  • 294 p.n.e. – konsul Lucjusz Postumiusz Megellus poświęcił na Palatynie świątynię bogini Wiktorii (Zwycięstwa), której budowę rozpoczął jako edyl kurulny, wykorzystując do tego ściągnięte grzywny.
  • 258 p.n.e. – dedykowano świątynię bogini Nadziei (Spes), której budowę ślubował konsul Aulus Atyliusz Kalatyn, gdy znalazł się ze swoją armią w trudnej sytuacji podczas walk na Sycylii, a uratowała go wraz z wojskiem tylko odwaga jednego z oficerów.
  • 193 p.n.e. – Marek Porcjusz Katon poświęcił świątynię Wiktorii na Palatynie.
  • 30 p.n.e. – Marek Antoniusz, rzymski wódz i mąż Kleopatry VII popełnił samobójstwo.
  • 10 p.n.e. – urodził się w Lugdunum przyszły cesarz Klaudiusz, syn Druzusa Starszego i Antonii. U współczesnych cesarz Klaudiusz nie budził szacunku i był wyśmiewany z powodu swych licznych ułomności fizycznych, jednak los pozwolił mu później objąć najważniejszy urząd w ówczesnym świecie. Cesarz uważany jest za władcę wykształconego, dbającego o lud i obyczaje, a z drugiej strony za człowieka podejrzliwego, poddającego się wpływom osób drugich i niezdecydowanego. Ciężko jest jednoznacznie ocenić jego całą sylwetkę. Warto dodać, iż był on ostatnim znanym człowiekiem władającym językiem etruskim.
  • 126 n.e. – urodził się cesarz Pertynaks. Po śmierci Kommodusa, ciesząc się poparciem ludu rzymskiego i armii prowincjonalnych, został obwołany cesarzem. Jego wybór chłodno przyjęli senat (nowy cesarz był homo novus) i pretorianie (przyzwyczajeni do swobody i bezkarności). Pertynaks starał się nawiązać do polityki Hadriana, próbując poprzez szereg reform społecznych i ekonomicznych doprowadzić do odrodzenia warstwy średniej ludności cesarstwa. Prowadził skromny i oszczędny tryb życia, ograniczył wydatki na dwór, zwolnił część służby, wystawił na sprzedaż gladiatorski rynsztunek swojego poprzednika. Senatorowie zarzucali mu z tego powodu skąpstwo, ich niezadowolenie wzmogło także wprowadzenie opłat za zwrot majątków zagrabionych przez Kommodusa. Z kolei pretorianie mieli cesarzowi za złe próby przywrócenia dyscypliny -nie pomogła obietnica darów dla gwardii (12 tysięcy sesterców na głowę). Po niespełna trzech miesiącach rządów, pretorianie (prawdopodobnie w porozumieniu z senatem) zamordowali Pertynaksa i urządzili przetarg na urząd cesarza. Tytuł uzyskał Didiusz Julianus płacąc członkom gwardii po 25 tysięcy sesterców.

2 sierpnia

  • 216 p.n.e. – wódz kartagiński Hannibal rozgromił w bitwie pod Kannami liczniejsze wojska rzymskie. Manewr kannaeński, polegający na okrążeniu przeważających liczebnie sił rzymskich, był nowatorskim rozwiązaniem. Taktyczny plan Hannibala stał się na przestrzeni wieków wzorem do naśladowania dla adeptów szkół wojskowych. O jego doskonałości świadczy fakt, że na przestrzeni wieków był wielokrotnie wykorzystywany przez najwybitniejszych wodzów. Bitwa kanneńska była strasznym ciosem dla Republiki Rzymskiej, która aby ratować swoją niepodległość sięgnąć musiała po głębokie zapasy ludzkie.
  • 47 p.n.e. – wojska Gajusza Juliusza Cezara pokonały siły króla Pontu Farnakesa II w bitwie pod Zelą.
  • 461 n.e. – cesarz Majorian został obalony przez wodza rzymskiego Rycymera i ścięty po 5 dniach tortur.

3 sierpnia

  • 379 n.e. – cesarz Gracjan potępił wszystkie herezje. Ich wyznawcy nie mieli prawa posługiwania się tytułami kapłańskimi i odbywania zebrań. Wódz Sapores, specjalny wysłannik cesarza, miał przepędzać na Wschodzie arian z ich kościołów „jak dzikie zwierzęta”.

4 sierpnia

  • 70 n.e. – wojska rzymskie pod wodzą Tytusa Flawiusza zajęły i splądrowały podczas oblężenia miasta Świątynię Jerozolimską. Jedyną pozostałością Świątyni są resztki muru oporowego, powstrzymującego okalające ją mury przed zawaleniem – tzw. mur zachodni, lepiej znany jako Ściana Płaczu. Na pamiątkę traumy związanej ze zburzeniem świątyni w 586 roku p.n.e. i 70 n.e. oraz upadkiem powstania Bar Kochby – Żydzi obchodzą smutne, pokutne i postne święto Tisza be-Aw.
  • 367 n.e. – przyszły cesarz rzymski Gracjan (18 lat) otrzymał tytuł Augusta z rąk swojego ojca Walentyniana.

5 sierpnia

6 sierpnia

  • 439 n.e. – w Rawennie cesarzowa Eudoksja otrzymała tytuł augusty.

7 sierpnia

  • 317 n.e. – urodził się cesarz Konstancjusz II, drugi z trzech synów Konstantyna I Wielkiego i Fausty. Za jego panowania miała miejsca rywalizacja o władzę. Ciężko jest jednoznacznie ocenić postać Konstancjusza II, ze względu na wrogość większości źródeł do niego. Pod względem wojskowym wydaje się, że wykazywał cechy idealnego dowódcy, który potrafił niwelować zagrożenia i rozsądnie manewrować oddziałami. Co zaś się tyczy sfery psychicznej – Ammianus Marcellinus wskazuje, że był sumienny, ale próżny i głupi. Ponadto miał być nieśmiały oraz podejrzliwy, co często prowadziło do wielu morderstw. Konstancjusz w walce o władzę potrafił w końcu pozabijać wielu członków swojej rodziny. Na łożu śmierci ostatecznie na następcę wyznaczył swojego przeciwnika Juliana Apostatę, uznawanego za jednego z najlepszych władców w historii.
  • 461 n.e. – w Dertonie (obecna Liguria, północno-zachodnia Italia), niedaleko rzeki Iria (obecna Staffora) został ścięty cesarz Majorian. Przed zamordowaniem cesarza drogę jego orszakowi dnia 2 sierpnia zastąpił wódz naczelny Rycymer, który wykorzystał niezadowolenie ludności spowodowane nieudaną, a kosztowną wyprawą władcy. Barbarzyńca miał przy sobie siły znacznie przewyższające liczebnie skromne wojska cesarskie. Cesarz dostał się do niewoli. Po 5 dniach znęcania się i upokarzania Rycymer rozkazał go ściąć, rozpuściwszy wcześniej pogłoskę o tym, jakoby były władca zmarł na dyzenterię.

8 sierpnia

  • 449 n.e. – rozpoczął się Sobór efeski II, zwołany przez cesarza Teodozjusza II, w celu zakończenia sporu o naturę Jezusa (monofizytyzm). Wzięło w nim udział około 150 biskupów. Obradami kierowali Teodozjusz II i patriarcha Aleksandrii Dioskur, obaj będący zwolennikami monofizytyzmu.

9 sierpnia

  • 48 p.n.e. – Juliusz Cezar w bitwie pod Farsalos pokonał liczniejszą armię Pompejusza Wielkiego. Cezar po bitwie senatorom pozwolił wrócić do Rzymu, a żołnierzy Pompejusza wcielił do swoich legionów. Zwycięstwo to było przełomem w wojnie domowej i zmusiło Pompejusza do ucieczki do Afryki. Wszystkie prowincje i greckie państwa zależne od Rzymu opowiedziały się teraz po stronie zwycięzcy, który ruszył w ślad za uciekającym Pompejuszem, chcącym odbudować swoją armię i stanąć na czele pozostałych legionów w sojuszniczym Egipcie. Jednak planu nie mógł wprowadzić w życie, gdyż zaraz po wyjściu na ląd został zamordowany na zlecenie młodego faraona Ptolemeusza XIII.
  • 117 n.e. – nagle zmarł cesarz Trajan. Trajan przed śmiercią zdążył przekazać dowodzenie wschodnią armią Publiuszowi Eliuszowi Hadrianowi, synowi jednego ze swoich kuzynów. Po ogłoszeniu śmierci władcy to on otrzymał natychmiast aklamację cesarską w Antiochii, a Senat ją ratyfikował. Nie było żadnego oficjalnego aktu adopcji, ale Plotyna, żona Trajana natychmiast oświadczyła, że na łożu śmierci cesarz formalnie wyznaczył Hadriana na swego następcę.
  • 378 n.e. – Rzymianie ponieśli druzgocącą klęskę w bitwie z Wizygotami pod Adrianopolem, w której poległ cesarz Walens. Goci nie zdołali zdobyć ani Adrianopola, ani Konstantynopola. Natomiast na rozkaz namiestnika Azji wymordowano wszystkich Gotów służących, jako najemnicy w garnizonach miejskich. Na tych wydarzeniach kończy się dzieło historyczne Ammiana Marcellinusa i kronika św. Hieronima.

11 sierpnia

  • 117 n.e. – w wieku 41 lat, po śmierci Trajana, cesarzem został Hadrian. Dzień wcześniej zmarł Trajan, który prawdopodobnie miał wylew w Selinuncie, w Cylicji podczas powrotu z kampanii przeciw Partom. Trajan przed śmiercią zdążył przekazać dowodzenie wschodnią armią Hadrianowi, synowi jednego ze swoich kuzynów. Po ogłoszeniu śmierci władcy to on otrzymał natychmiast aklamację cesarską w Antiochii, a Senat ją ratyfikował. Nie było żadnego oficjalnego aktu adopcji, ale Plotyna, żona Trajana natychmiast oświadczyła, że na łożu śmierci cesarz formalnie wyznaczył Hadriana na swego następcę. Był trzecim z tzw. Pięciu dobrych cesarzy.
  • 353 n.e. – zmarł cesarz (uzurpator) Magnencjusz.
  • 355 n.e. – w Kolonii cesarzem obwołał się Sylwan – oficer germańskiego pochodzenia.

12 sierpnia

  • 30 p.n.e. – odebrała sobie życie Kleopatra VII, ostatnia królowa Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Wcześniej życie odebrał sobie jej kochanek Marek Antoniusz. Kleopatra podejmowała działania na rzecz zachowania niezależności królestwa i zapewnienia swoim dzieciom władzy. Pertraktacje z Oktawianem nie przyniosły jednak pomyślnych rezultatów.

13 sierpnia

  • 264 p.n.e. – po tym jak w Italii konsul Marek Fulwiusz Flakkus zdobył etruskie miasto Wolsinię, mieszkańców przesiedlono niżej, nad sam brzeg jeziora a tysiące posągów zrabowano. Mieszkańcy zdobytego miasta poprosili ponadto o przeniesienie do Rzymu boga Wolsinów Wertumnusa, któremu poświęcono nową świątynię na wzgórzu awentyńskim dnia 13 sierpnia.
  • 408 n.e. – w Ticinum (obecna Pawia), gdzie stała armia, z którą Honoriusz miał wyruszyć do Galii, wybuchły rozruchy, inspirowane przez Olimpiusza. Wymordowano ludzi Stylichona, który wtedy znajdował się w Bolonii. Rozgromiono jego straż przyboczną, złożoną głównie z Hunów. Stylichon, schwytany w Rawennie, został stracony dnia 22 sierpnia.

14 sierpnia

  • 29 p.n.e. – Gajusz Oktawian celebruje swój triumf w Rzymie po zwycięskiej kampanii przeciwko Dalmatom.

15 sierpnia

  • 423 n.e. – w wieku 39 lat zmarł cesarz zachodniorzymski Honoriusz – prawdopodobnie na cukrzycę, zostawiając cesarstwo o wiele słabsze i mniejsze (m.in. zrezygnował z obrony Brytanii). Pochowany został w Rzymie, Bazylice św. Piotra, gdzie spoczywały jego żony, Maria i Termancja.
  • 465 n.e. – prawdopodobnie zmarł cesarz Libiusz Sewer. Szczegóły śmierci Libiusza są niejasne. Większość współczesnych historyków zgadza się, że zmarł z przyczyn naturalnych właśnie dnia 15 sierpnia 465 roku n.e. Był władcą z woli wodza germańskiego Rycymera, który faktycznie rządził Rzymem. Nie został uznamy ani przez cesarza bizantyjskiego, ani przez część swoich poddanych. Jego władztwo obejmowało jedynie Italię, Sycylię i część krajów alpejskich. Cesarstwo było atakowane przez Alanów, Sasów i Wandalów. Jego panowanie było kolejnym krokiem w stronę definitywnego upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego.

17 sierpnia

  • 260 p.n.e. – dedykowano świątynię Janusa, której budowę ślubował Duiliusz. Zachowały się resztki przy późniejszym teatrze Marcellusa.

18 sierpnia

  • Obchodzono Consualia nazywane także Consuales Ludi, które były świętem ku czci Consus, boga opiekującego się ziarnem zgromadzonym w spichlerzach. Podczas consualiów wszystkie konie, osły i muły były ozdabiane wieńcami i zwalniane od pracy. W Circus Maximus odbywały się wówczas wyścigi konne, zaś w jego podziemiach składano ofiary na ołtarzu Consusa, udostępnianym tylko w czasie tego święta. Wedle rzymskich podań właśnie podczas Consualiów miało dojść do porwania Sabinek.
  • 29 p.n.e. – w Rzymie poświęcono Świątynię Cezara.
  • 353 n.e. – samobójstwo popełnił cesarz (uzurpator) Decentius. W roku 350/351 roku został mianowany cezarem przez swojego brata Magnencjusza dla obrony Galii i linii Renu. Klęska w wojnie z Konstancjuszem II doprowadziła go do samobójstwa.
  • 472 n.e. – zmarł wódz germańskiego pochodzenia – Rycymer, który de facto rządził zachodnim cesarstwem.

19 sierpnia

  • Obchodzono Vinalia Rustica. Tego dnia świętowano zbiory winogron, warzyw i czas płodności natury. W czasie święta, ogródki, targi i winnice były poświęcane najstarszej formie Wenus – Venus Obsequens. Celem święta było poproszenie Jowisza, aby ten nie sprowadzał sztormów, gradu, silnych opadów lub powodzi zanim winogrona nie dojrzeją. Ponadto pytano go o to, kiedy będzie najlepszy czas na żniwa. Tego samego dnia czczono Wenus jako boginię wegetacji i ogrodów. Wenus była czczona jako patronka tzw. sprofanowanego wina (vinum spurcum), które spożywane było na co dzień. W czasie święta składano w ofierze młodą owieczkę (agna).
  • 295 p.n.e. – poświęcono świątynię bogini Wenus obok Cyrku Wielkiego.
  • 14 n.e. – w miejscowości Nola w Kampanii w wieku 77 lat, zmarł cesarz Oktawian August. Jego ostatnie słowa: Klaszczcie, obywatele, komedia skończona.
  • 232 n.e. – urodził się cesarz Probus.
  • 282 n.e. – podczas pobytu w rodzinnym mieście Sirmium nad Sawą cesarz Probus rozkazał tamtejszej załodze kopać kanały odwadniające. Żołnierze odwykli od wszelkich prac, wywołali bunt. W wyniku rebelii cesarz został zamordowany. Jego następcą został dotychczasowy prefekt pretorium Karus, który nie zwrócił się do senatu z prośbą o formalne uznanie jego władzy.

20 sierpnia

  • 2 n.e. – w drodze do Hiszpanii, w Marsylii, zmarł Lucjusz Cezar, syn Marka Agrypy, wnuk cesarza Augusta. W 17 roku p.n.e. wraz ze starszym bratem Gajuszem został adoptowany przez Augusta. W 2 roku p.n.e. został uznany za dorosłego, powołany do senatu i uznany za przywódcę młodzieży (Princeps Iuventutis), tak jak poprzednio jego brat. Został pochowany w Mauzoleum Augusta.

22 sierpnia

  • 392 n.e. – Eugenius został cesarzem zachodniorzymskim z woli Arbogasta. Był on retorykiem łacińskim, potem sekretarzem na dworze Walentyniana II. Formalnie chrześcijanin, w rzeczywistości wyznawca dawnych bogów.
  • 408 n.e. – wódz rzymski Stylichon został zamordowany w Rawennie.

23 sierpnia

  • Obchodzono Vulcanalia, święto ku czci Wulkana, boga ognia. W tym czasie czczono także inne bóstwa: Maia, Hora i Ops. Świątynia Wulkana w Rzymie zlokalizowana była na Forum Romanum u podnóża Kapitolu. Przybytek Wulkana znajdował się także na Polu Marsowym. Co ciekawe etruscy kapłani (haruspikowie) zalecali Rzymianom, by świątynia Wulkana powinna być zawsze poza granicami miasta.
  • 153 p.n.e. – w bitwie pod Numancją powstańcy rozbili rzymski legion pod wodzą konsula Quintusa Fulviusza Nobilatora.
  • 30 p.n.e. – po udanej inwazji na Egipt, Oktawian August skazał na śmierć starszego syna Marka Antoniusza – Marka Antoniusza Antyllusa i Cezariona, jedyne dziecko Cezara i Kleopatry VII.
  • 20 p.n.e. – miały miejsce Ludi Volcanalici, w świątyni Wulkana. Oktawian August w ten sposób chciał przypieczętować traktat z Partią i powrót utraconych w 53 roku p.n.e. sztandarów legionowych, które zostały utracone przez Marka Krassusa pod Carrahe.
  • 79 n.e. – Wezuwiusz po raz pierwszy zaczął być aktywny; dnia kiedy miało miejsce święto Wulkana, rzymskiego boga ognia.
  • 93 n.e. – zmarł w wieku 53 lat Juliusz Agrykola, wódz rzymski, namiestnik Brytanii. Zasłynął wyprawami przeciwko Piktom w Kaledonii, która była jedyną częścią Brytanii, która nie została podbita przez Rzym. Zamieszkana przez Kaledończyków, skutecznie opierała się najazdom zarówno Rzymian, jak i kolejnym falom Celtów. W 84 roku n.e. Agrykola pokonał w Grampianach plemiona piktyjskie zjednoczone pod dowództwem Calgacusa, po czym założył liczne posterunki graniczne i forty na przełęczach, rozpoczynając w ten sposób trzydziestoletni wymuszony pokój z Kaledonami. Agrykola następnie został odwołany do Rzymu, gdzie zmarł w osamotnieniu, nie przyjąwszy godności prokonsula w Azji (nie do końca jasne są powody). Istniały pogłoski, ze za śmiercią Agrykoli stał sam cesarz Domicjan – nie jest to jednak potwierdzone.
  • 406 n.e. – gocki król Radagajs został zabity po swojej porażce z rzymskim wodzem Stylichonem. Do rzymskiej armii lub niewoli trafiło blisko 12 tysięcy barbarzyńskich wojowników.
  • 476 n.e. – dowódca germańskich najemników w służbie Rzymu, Odoaker został obwołany przez wojsko „królem Italii” (rex Italiae). Następnie 5 dni później Orestes, naczelnik wojsk rzymskich i ojciec Romulusa Augustulusa – ostatniego cesarza został pojmany i zabity w Placentii. Potem jego syn Romulus został pozbawiony władzy i wygnany. Wydarzenie to jest uznawane za koniec Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Odoaker był arianinem, a za młodu walczył w Galii, potem w Norikum (obecna Austria), gdzie podobno zetknął się z mnichem Sewerynem, później uznanym za świętego.

24 sierpnia

  • 79 n.e. – wybuch Wezuwiusza zniszczył Pompeje i Herkulanum. Popiół wulkaniczny, który zasypał Pompeje, doskonale zakonserwował budowle i przedmioty, co pozwoliło poznać nam dość dokładnie wygląd rzymskiego miasta średniej wielkości i życie jego mieszkańców. Wówczas to zginął Pliniusz Starszy, rzymski pisarz i historyk. Inna propozycja mówi o 24 październiku, jako dniu wybuchu.
  • 383 n.e. – zmarł cesarz Gracjan.
  • 410 n.e. – Goci zdobyli Rzym. Kiedy w roku 408 n.e. doszło do nieporozumień pomiędzy stojącym na czele Gotów Alarykiem a Honoriuszem, który odmówił Gotom wypłaty wcześniej obiecanych pieniędzy, wódz Gotów chcąc ukarać Honoriusza uderzył na Italię docierając w listopadzie pod Rzym. Podczas oblężenia, w mieście zapanował głód. Goci nie podjęli jednak szturmu, godząc się na pertraktacje pokojowe z senatem rzymskim, który obiecał im wysoki haracz. Po odejściu Gotów do Etrurii, Honoriusz na początku 409 r. odrzucił decyzję senacką, ściągając dodatkowe wojska do walki z Gotami. Alaryk ponownie podszedł po mury Rzymu, zajmując port Ostia. Pod koniec roku Goci wymusili na senacie obwołanie nowego cesarza, którym został Pryskus Attalus. Wkrótce Goci podjęli kolejne walki z Honoriuszem, nie odnosząc jednak większych sukcesów. Latem 410 roku n.e. Alaryk zdecydował się zdetronizować Attalusa, z którym poróżnił się w kwestii kampanii w Afryce. Doszło też do negocjacji z Honoriuszem, zostały one jednak zerwane przez Honoriusza. Wzburzony tym faktem Alaryk podszedł po raz trzeci pod Rzym. Po krótkim oblężeniu, na skutek zdrady części mieszkańców, nocą 24 sierpnia 410 roku n.e. Goci wdarli się do miasta. Przez 3 dni grabili wszystko co tylko wpadło im w ręce. Mieszkańców oszczędzano, zmuszano ich jednak siłą do wydawania bogactw. Do niewoli dostała się przyrodnia siostra cesarza Galla Placydia. Zdobycie Rzymu było wielkim szokiem dla mieszkańców Italii, przekonanych o potędze miasta. Po opuszczeniu Rzymu Goci wyruszyli na południe rabując Kampanię. W trakcie marszu, w grudniu 410 roku n.e. Alaryk zmarł, a jego miejsce zajął Ataulf. Przez cały 411 rok n.e. Goci pozostali w Italii doszczętnie ją plądrując.

25 sierpnia

  • Obchodzono Opiconsivia (święto Ops Consivii), święto ku czci Ops, rzymskiej bogini płodności, urodzaju i bogactwa, czczonej także jako opiekunka rolnictwa. Święto symbolizowało koniec zbiorów, a podobne święto miało miejsce dnia 19 grudnia, kiedy to świętowano przechowywanie zboża. Nierzadko święto kojarzono także z Consus, opiekunem ziaren i podziemnych pojemników do przechowywania pożywienia (silosy). W czasie festiwalu, Westalki i Pontifex Maximus, ubrany w białe szaty i niosący praefericulum – wykonaną z brązu misę do składania ofiar, wchodzili do świątyni bóstwa w Regii. W dawnych czasach rzymskich festiwal odbywał się w głównym miejscu magazynowania ziarna w stolicy.
  • 79 n.e. – zginął Pliniusz Starszy, rzymski dowódca, pisarz i filozof. Zginął w czasie wybuchu Wezuwiusza, gdy jako dowódca eskadry rzymskich okrętów spieszył na pomoc ludności. Chciał także przyjrzeć się z bliska skutkom aktywności wulkanu. Tę śmierć w listach do Tacyta opisał Pliniusz Młodszy. Jedynym jego zachowanym dziełem jest Naturalis historia (Historia naturalna), rodzaj encyklopedii w 37 księgach (kosmologia, geografia, botanika, fizjologia, mineralogia, itd.). Jest to kopalnia wiedzy i wyobrażeń czasów rzymskich.
  • 357 n.e. – miała miejsce bitwa pod Argentoratum, w której to zmierzyli się Rzymianie pod dowództwem cezara Juliana Apostaty z Alamanami. W wyniku walk Germanie stracili 6 tysięcy zabitych i 200 jeńców, wśród których znalazł się Chnodomar. Straty Rzymian były dużo mniejsze – 247 zabitych i około tysiąca rannych. Następnego dnia zwycięski cezar rozkazał wypuścić posłów alamańskich oraz przygotować się do forsowania Renu, co przyśpieszyło zawieszenie broni pomiędzy Cesarstwem a Alamanami.
  • 383 n.e. – cesarz rzymski Gracjan został schwytany i zamordowany pod Lugdunum (Lyon) przez żołnierzy Magnusa Maksymusa.
  • 450 n.e. – Marcjan został cesarzem wschodniorzymskim. Był jednym z wodzów w armii Aspara, magistra militum, czyli głównodowodzącego armii bizantyńskiej, pochodzącego z irańskiego ludu Alanów (tylko to stanęło mu na przeszkodzie w uzyskaniu korony). Cesarzem obrano Marcjana, który poślubił siostrę poprzednika, Pulcherię, choć było to fikcyjne małżeństwo.

26 sierpnia

  • 55 p.n.e. – Gajusz Juliusz Cezar wylądował w Brytanii.

27 sierpnia

  • Obchodzono Volturnalia, święto dla ochrony wciąż dojrzewających owoców przed zepsuciem w gorących południowo-wschodnich wiatrach (często występujących w tej porze roku). W czasie święta czczono Volturnusa, boga rzecznego i południowo-wschodniego wiatru.
  • 410 n.e. – wojska Alaryka opuściły zdobyty 24 sierpnia i złupiony Rzym. Po opuszczeniu Rzymu Goci wyruszyli na południe rabując Kampanię. W trakcie marszu, w grudniu 410 roku n.e. Alaryk zmarł, a jego miejsce zajął Ataulf. Przez cały 411 rok n.e. Goci pozostali w Italii doszczętnie ją plądrując.

28 sierpnia

  • 359 n.e. – w Rzymie zmarł tuż po objęciu urzędu prefekta miasta Juniusz Bassus, mając 42 lata, ochrzczony tuż przed śmiercią. Zachował się jego wspaniale zdobiony sarkofag, na którym przedstawiony jest również Chrystus, jako młody człowiek bez brody.
  • 383 n.e. – pod Lyonem ludzie Magnusa Maksymusa dopadli i zabili Gracjana w lektyce jego drugiej żony, Lety.
  • 388 n.e. – stracony w pobliżu Akwilei został cesarz Magnus Maksymus.
  • 430 n.e. – podczas oblężenia Hippony przez Wandalów zmarł, po długotrwałej chorobie z objawami silnej gorączki, św. Augustyn.
  • 475 n.e. – naczelnik wojsk Orestes obalił cesarza zachodniorzymskiego Juliusza Neposa. Ten uciekł do Dalmacji. Przebywając tam nadal uważał się za cesarza.
  • 476 n.e. – Orestes, ojciec cesarza Romulusa Augustulusa, został zamordowany w Placentii (Piacenzie) przez żołnierzy wodza germańskiego Odoakra.

31 sierpnia

  • 12 n.e. – urodził się Gajusz, syn Germanika i Wipsanii Agrypiny, przyszły cesarz Kaligula. Rodzice często pokazywali syna w stroju żołnierskim. Wkładali mu buty (sandały), które nazywały się caligae, stąd też chłopiec otrzymał przydomek Caligula, czyli Bucik, i był traktowany jako maskotka armii. Jego początkowe rządy były rozsądne: kazał umorzyć wszystkie procesy polityczne, odwołał osoby zesłane z przyczyn politycznych, spalił publicznie akta procesu matki i braci oraz rozkazał opublikować dzieła dawnych historyków opozycyjnych. Jednakże w listopadzie 37 roku cesarz zapadł na dosyć poważną chorobę, prawdopodobnie mózgu. Gdy Kaligula powrócił do zdrowia, był już innym człowiekiem – stał się tyranem.
  • 40 n.e. – cesarz Kaligula prowadzący fikcyjne przygotowania do wyprawy na Brytanię powrócił do Rzymu.
  • 161 n.e. – urodził się cesarz Kommodus, syn Marka Aureliusza i Faustyny. Brał udział w wyprawie przeciwko Markomanom, z którymi zawarł pokój zaraz po śmierci ojca, słabo troszczył się o umocnienie granic i rozwój prowincji. Jego rządy były okrutną tyranią Kommodus doprowadził do skazania wielu senatorów. Urządzał krwawe igrzyska, podczas których nawet sam występował jako gladiator. Podobnie jak kilku dawniejszych poprzedników (zwłaszcza Kaligula czy Domicjan) wymagał oddawania sobie boskiej czci. Pod koniec panowania kazał się uznać za nowe wcielenie Herkulesa, jako Hercules Romanus.

1 września

  • Obchodzono święto Jupitera Libera, boga kreatywności i Juno Reginy. Oba bóstwa należały do tzw. “Triady kapitolińskiej”.
  • 463 p.n.e. – wybuchła w Rzymie epidemia, która pustoszyła miasto przez rok.
  • 22 p.n.e. – Oktawian August dedykował na Kapitolu świątynię Jowiszowi Piorunującemu, z wdzięczności za uratowanie go od pioruna podczas wyprawy kantabryjskiej.
  • 312 n.e. – wprowadzono piętnastoletni cykl podatkowy, zwany indykcją (indictio) w miejsce obowiązującego od 287 roku n.e. cyklu pięcioletniego. Ów system liczenia i datowania lat finansowych utrzymał się w Bizancjum i w Europie Zachodniej przez wieki, nawet po upadku cesarstwa.

2 września

  • 44 p.n.e. – w senacie rzymskim Cyceron wygłosił pierwszą filipikę skierowaną przeciwko Markowi Antoniuszowi.
  • 31 p.n.e. – flota Oktawiana Augusta pokonała połączone siły Marka Antoniusza i Kleopatry w bitwie pod Akcjum, w Zatoce Ambrakijskiej. Po porażce Królowa i Antoniusz uciekli do Egiptu, a ich siły lądowe poddały się siłom Oktawiana. Następnie Oktawian niemal bez walki wkroczył do Aleksandrii. W obliczu nieuchronnej klęski Antoniusz i Kleopatra popełnili samobójstwo. Oznaczało to koniec wojen domowych, a Oktawian stał się de facto panem całego państwa rzymskiego.
  • 421 n.e. – zmarł cesarz Konstancjusz III, prawdopodobnie w skutek zapalenia płuc. Był to jeden z najzdolniejszych, prawdziwie rzymskich wodzów i polityków w tym okresie.

3 września

  • 36 p.n.e. – zwycięstwo floty Oktawiana Augusta nad flotą Sekstusa Pompejusza w bitwie morskiej w Zatoce Naulochus. Sekstus Pompejusz był ostatnim znaczniejszym przeciwnikiem militarnym II triumwiratu, utworzonego po śmierci Cezara przez Oktawiana, Marka Antoniusza oraz Marka Aemiliusza Lepidusa. Kontrolował on Sycylię i uniemożliwiał swojemu przeciwnikowi dostawy ziarna do Rzymu. W roku 38 p.n.e. doszło do zawarcia chwilowego porozumienia pomiędzy Triumwirami a Pompejuszem. Ten ostatni nie zrezygnował jednak z blokady. Wówczas to w roku 36 p.n.e. Agrypa na czele swojej floty skierował się przeciwko niemu, po czym pokonał go w bitwie morskiej pod Mylae a następnie w bitwie w Zatoce Naulochus. To ostatnie zwycięstwo wzmocniło politycznie Oktawiana w kręgu triumwirów, któremu udało się jeszcze wyłączyć w polityki Lepidusa. W tej sytuacji jego jedynym przeciwnikiem w walce o władzę pozostał Antoniusz.
  • 301 – założone zostało jedno z najmniejszych państw świata – San Marino. Jest to zarazem najstarsza wciąż istniejąca republika. San Marino założył święty Marinus.

4 września

  • 476 n.e. – ostatni cesarz zachodniorzymski Romulus Augustulus został obalony i wygnany do Neapolu przez Odoakera, który obdarzył go majątkiem ziemskim na północ od dzisiejszego Neapolu, i nakazał wypłacanie corocznej renty w wysokości 6000 solidów (suma ta to w przybliżeniu roczny dochód rzymskiego senatora). Romulus zamieszkał w willi Castellum Lucullanum. Koniec jego panowania i odesłanie insygniów cesarskich do Konstantynopola przez Odoakra uważa się za koniec cesarstwa zachodniorzymskiego. Jego dalsze losy są nieznane. Prawdopodobnie żył jeszcze długo i pobierał rentę zarówno od Odoakra, jak i jego następców, w tym Teodoryka Wielkiego.

5 września

  • Rozpoczynał się najważniejszy festiwal rzymski – Ludi Romani; nazywany także Ludi Magni. Początkowo w czasie święta organizowano igrzyska, wyścigi i widowiska teatralne dla uczczenia boga Jowisza, później jednak znaczenie religijna święta zostały zapomniane. Dnia 13 września (pierwotnie wtedy tylko miało miejsce święto) składano w świątyni Jowisza ofiarę z krowy, zaś cały Senat i urzędnicy miejscy uczestniczyli w uczcie. Posąg Jowisza, Junony i Minerwy ubierano i układano na łożach, aby biesiadowali razem ze śmiertelnikami. Następnie procesja udawała się do Circus Maximus, gdzie miały miejsce igrzyska. Święto ustanowić miał Tarkwiniusz Stary po zdobyciu miasta Apiolae lub jak zaznaczają Dionizjusz z Halikarnasu i Cyceron po zwycięstwie Rzymian nad Latynami w bitwie nad jeziorem Regillus w 496 roku p.n.e. (tzw. votum). Święto obchodzić zaczęto corocznie od 366 p.n.e.
  • Miał miejsce festiwal Jupitera Statora, który obchodzony był także 27 czerwca.

6 września

  • 394 n.e. – w bitwie nad rzeką Frigidus (u podnóża Alp Wschodnich) Teodozjusz I Wielki pokonał wojska uzurpatora Eugeniusza (który zmarł), po raz ostatni jednocząc Cesarstwo Rzymskie. Samobójstwo popełnili Arbogast i Wiriusz Nikomach Flawian. Bitwa była jedną z największych w historii wojen domowych pomiędzy władcami Zachodniej i Wschodniej części Imperium i przyczyniła się do umocnienia wiary chrześcijańskiej w Cesarstwie.

7 września

  • 70 n.e. – Tytus Flawiusz, syn cesarza Wespazjana zdobył i splądrował Jerozolimę w czasie powstania żydowskiego.
  • 355 n.e. – został zamordowany cesarz Klaudiusz Sylwan, kiedy udawał się na nabożeństwo do kaplicy. Był uzurpatorem o pochodzeniu frankijskim, który wystąpił w Galii i rywalizował o pełnię władzy z Konstancjuszem II przez 28 dni.

8 września

  • 394 n.e. – samobójstwo popełnił Arbogast, rzymski wódz pochodzenia frankijskiego, który chciał przejąć władzę w zachodnim cesarstwie. Arbogast po śmierci cesarza Walentyniana II pragnął zachować władzę w zachodnim imperium. Dnia 22 sierpnia 392 osadził na tronie lojalnego wobec siebie profesora retoryki – Eugeniusa. Jednak cesarz wschodniego imperium, Teodozjusz odmówił uznania Eugeniusa za cesarza i ogłosił go uzurpatorem. Prawdopodobnie miała na to wpływ postawa jego żony, a zarazem siostry Walentyniana – Galli, która obwiniała Arbogasta za śmierć brata. Kiedy Arbogast z Eugeniuszem opanowali Italię, Teodozjusz wkroczył zbrojnie. Dnia 8 września 394 roku n.e. doszło do bitwy nad rzeką Frigidus, która skończyła się zwycięstwem Teodozjusza. Arbogast opuszczony przez wszystkich popełnił samobójstwo, a Eugenius został schwytany i ścięty. Teodozjusz stał się ostatnim władcą całego imperium rzymskiego, które po jego śmierci na powrót się rozpadło.

9 września

  • 9 n.e. – prawdopodobnie tego dnia rozpoczęła się trwająca dwa dni (9-11 września) bitwa w lesie Teutoburskim. Władca Cherusków – Arminiusz – pokonał w starciu trzy rzymskie legiony. W czasie trwających 3 dni i 2 noce walk poległy wszystkie 3 rzymskie legiony i wszelkie inne oddziały. Razem zginęło prawdopodobnie od 20.000 do 25.000 żołnierzy wraz z najwyższym dowództwem. Poległ m.in. primipilus XVIII legionu – Maniusz (Marek) Celiusz. Innym znowu wyłupiano oczy i obcinano ręce. Najlepszy los spotykał tych wziętych do niewoli, którzy musieli od teraz wieść nędzne życie sługi barbarzyńcy. Tylko nielicznym udało się wymknąć z pułapki i dotrzeć nad Ren. Po stronie armii Arminiusza było około 7000 ofiar. Klęska w Lesie Teutoburskim była straszliwym ciosem dla samego cesarza. Armia na jakiś czas była zredukowana do 25 legionów, a numerów XVII, XVIII i XIX nigdy później nie użyto. Tyberiusz został natychmiast wysłany nad Ren, a wszelkie dostępne wojska z innych prowincji miały wzmocnić jego siły. Wkrótce w prowincjach Dolnej i Górnej Germanii wzdłuż zachodniego brzegu rzeki znajdowało się osiem legionów i co najmniej tyle samo wojsk pomocniczych. Takie przygotowywania wynikały głównie z obawy przed wielką inwazją germańską. Atak jednak nie nastąpił. Na wieść o klęsce Warusa, Oktawian August miał zawołać: „Kwinktyliuszu Warusie, oddaj legiony!” (Quinctili Vare, legiones redde!).
  • 337 n.e. – synowie zmarłego cesarza Konstantyna I Wielkiego, Konstantyn II, Konstancjusz II i Konstans, podzielili między sobą Cesarstwo Rzymskie.

13 września

  • 509 p.n.e. – konsekracja świątyni Jowisza Kapitolińskiego w Rzymie przez konsula Marka Horacjusza.
  • 64 n.e. – urodziła się Julia Titi, córka cesarza Tytysa Flawiusza.
  • 81 n.e. – zmarł po krótkiej chorobie w Raete cesarz Tytus Flawiusz – najprawdopodobniej była to febra. Nie brak również domysłów, iż to jego brat Domicjan go otruł. Nie ma na to jednak żadnych dowodów. Tytus umarł nie dokończając zdanie: „W jednym tylko zawiniłem…”. Nie wyjawił, co to było. Nastawienie ludzi do Tytusa zmieniły dwie klęski. Za jego panowania nastąpiła erupcja Wezuwiusza w roku 79 n.e. Z kolei w Rzymie w roku 80 n.e. wybuchł groźny pożar i zaraza, co powodowało pogłoski, czy jakoby Tytus nie jest znienawidzony przez bogów. Za jego panowania ukończona została także budowa Koloseum, po 10 latach prac. Tytus bardzo zgodnie współrządził z Senatem, dlatego doczekał się życzliwych opinii rzymskich historyków. Podobno też nie znosił krwi na arenie i nie pozwolił nigdy, by w jego obliczu dobijano rannych gladiatorów. Umiał śpiewać i grać na lirze, układał dobre wiersze, był też zdumiewająco zdolnym stenotypistą. Uznany został za boskiego, divus.

14 września

  • Miała miejsce oficjalna parada jazdy ekwickiej – Equorum Probatio. Była to część Ludi Romani („igrzysk rzymskich”).
  • 81 n.e. – Domicjan, młodszy brat Tytusa, został cesarzem rzymskim.
  • 9 p.n.e. – zmarł Druzus Starszy, wódz rzymski, pasierb Oktawiana Augusta, a brat cesarza Tyberiusza. Druzus był jednym z wybitniejszych ludzi swoich czasów. Jego przyjazne maniery, ujmujący wygląd, a przede wszystkim błyskotliwe talenty militarne zapewniły mu uznanie i przywiązanie legionistów. Był wybitnym wodzem, co wykazał licznymi zwycięstwami odniesionymi nad Germanami. Jawnie okazywana sympatia dla zasad republikańskich zjednała mu uznanie w szerokich kręgach. Uważano, że może się przyczynić do przywrócenia republiki. Podobno od przekroczenia Łaby odwiodło go widzenie, w którym nadnaturalnej wielkości zjawa kobiety przepowiedziała mu zbliżającą się śmierć. W drodze powrotnej uległ wypadkowi, upadek z konia spowodował złamanie nogi. Po 30 dniach zmarł w obecności brata, Tyberiusza, który na wieść o wypadku szybko podążył do obozu. Eskortował potem mary ze zwłokami brata, które zaniesiono do Rzymu. Prochy Druzusa spoczęły w Mauzoleum Augusta.
  • 23 n.e. – zmarł Druzus Młodszy, wódz rzymski.
  • 407 n.e. – Jan Chryzostom zmarł w drodze do dalszego miejsca wygnania u wschodnich wybrzeży Morza Czerwonego. Pozostawił ogromną spuściznę pisarską, głównie kazania i objaśnienia Pisma Świętego. Objętościowo przewyższa ona znacznie dorobek innych pisarzy chrześcijańskich. Szczątki św. Jana Chryzostoma zostały uroczyście przeniesione do Konstantynopola dopiero w roku 428 n.e.

16 września

  • 16 n.e. – urodziła się Julia Druzylla, córka wodza rzymskiego Germanika, siostra cesarza Kaliguli. Była faworyzowana przez Kaligulę, a rozpowszechnione plotki twierdziły, że była również jego kochanką. Nie wiemy, czy bliskie stosunki między rodzeństwem miały rzeczywiście seksualny charakter, czy były to tylko próby dyskredytowania prywatnego życia cesarza. Po nagłej śmierci 10 czerwca 38 r. Julia została pochowana z honorami Augusty, ogłoszona przez senat na żądanie Kaliguli boginią i czczona pod imieniem Pantei. Była pierwszą kobietą w historii Rzymu, która została deifikowana. Swojej urodzonej później córce – Julii, Kaligula dał imię Druzylla – po ulubionej siostrze.
  • 307 n.e. – zmarł cesarz Sewer II. Był on oficerem armii rzymskiej, wiele lat służył w Panonii, obwołany cesarzem 1 maja 305 roku współcesarzem (cezarem) za Konstancjusza Chlorusa. Po śmierci Chlorusa 25 lipca 306 roku razem z Galeriuszem brał udział w nieudanej próbie pozbawienia tronu cesarza Maksencjusza. Poddał się Maksymianowi (ojciec Maksencjusza) w Rawennie, odwieziony do Rzymu i tam później zabity.

17 września

  • 14 n.e. – senat zaliczył Augusta w poczet bogów.
  • 260 n.e. – Makrian II i Fulvius Junius Quietus zostali wybrani na współcesarzy rzymskich.
  • 456 n.e. – Remistus, rzymski dowódca (magister militum) został oblężony wraz siłami gockimi w Rawennie a potem zabity poza miastem.

18 września

  • 14 n.e. – Tyberiusz został cesarzem rzymskim. Jako władca był kontynuatorem polityki Oktawiana Augusta. Ostatni okres życia Tyberiusza wypełniły procesy, wyroki śmierci, zesłania i uwięzienia przeciwników politycznych.
  • 53 n.e. – urodził się cesarz Trajan. Znakomity wódz i administrator, pochodzący z Italiki, który na tron dostał się w wyniku adopcji przez cesarza Nerwę. Za jego panowania cesarstwo rzymskie miało największy zasięg terytorialny, Trajan rozszerzył je o Arabię, Dację, Armenię, tereny nad Eufratem i Tygrysem (prowincje Mezopotamia i Asyria 116). Na zdobytych ziemiach wznosił forty i umacniał fortyfikacje przygraniczne. Rzadko przebywał w Rzymie, sprawując bezpośrednie dowództwo nad wyprawami wojennymi. Trajan przeprowadził reformy wewnętrzne oraz zlecał konstrukcję budowli użyteczności publicznej.
  • 96 n.e. – Domicjan został zasztyletowany w pałacu cesarskim w Rzymie, w wyniku spisku pretorianów, cesarskiego urzędnika i cesarzowej Domicji. Podobno cesarz był bardzo podejrzliwy. Niemal zawsze towarzyszyła mu straż. Umieszczał w swoim pałacu wiele luster, aby mógł widzieć to co dzieje się za jego plecami. W spisku, który doprowadził do zabójstwa Domicjana, brał udział prawdopodobnie Nerwa. Po śmierci Domicjana właśnie on został uznany przez senat następcą; za naciskiem pretorianów. Śmierć Domicjana oznaczała koniec dynastii flawijskiej.
  • 324 n.e. – cesarz Konstantyn I Wielki pokonał Licyniusza pod bitwie pod Chryzopolis.
  • 335 n.e. – Dalmacjusz został cesarzem rzymskim.

19 września

  • Obchodzono święto Minerwy (również 19 marca i 19 czerwca) – był to czas, kiedy Rzymianie składali dary na cześć Minerwy – bogini mądrości, sztuki i rzemiosła.
  • 86 n.e. – urodził się cesarz Antoninus Pius, jeden z tzw. pięciu dobrych cesarzy. W czasie jego panowania wybuchły powstania Żydów, Brytów i w Mauretanii. Wsławił się wzniesieniem Muru Antoninusa. Okres jego panowania, to czas pomyślności i pokoju często zwany Pax Romana. Rozbudował fundusz alimentacyjny (alimenta dla dziewcząt) wprowadzony za Trajana, co miało poprawić stan ludnościowy Imperium. Na rządy jego i jego następcy (Marka Aureliusza) przypada schyłek najlepszego okresu w dziejach cesarstwa rzymskiego.

20 września

  • 66 n.e. – cesarz rzymski Neron utworzył legion I Italica, który istniał jeszcze na początku V wieku n.e., a stacjonował na granicy nad Dunajem. Emblematem legionu był dzik.

21 września

  • 19 p.n.e. – zmarł w Brundyzjum, mając ledwie 51 lat Wergiliusz, rzymski poeta, autor Eneidy – eposu narodowego Rzymian. Prace Wergiliusza zostały lekturami szkolnymi jeszcze za życia autora. Przynajmniej do początków XIX wieku znajdowały się w centrum kanonu literackiego, wywierając olbrzymi wpływ na europejską kulturę, naukę a nawet politykę.
  • 37 n.e. – cesarz rzymski Kaligula został ogłoszony przez senat rzymski Ojcem Ojczyzny.
  • 454 n.e. – cesarz rzymski Walentynian III zamordował Aecjusza Flawiusza podczas audiencji na Palatynie w Rzymie. Współuczestniczył w spisku eunuch Herakliusz oraz, jak się zdaje, senator Petroniusz Maksymus.

23 września

  • 431 p.n.e. – dedykacja świątyni Apollona. Wzniesiono ją na Polu Marsowym, później niejednokrotnie przebudowywano. Do dziś pozostały trzy kolumny tuż obok teatru Marcellusa. Przez cztery wieki byłą jedyną świątynią Apollona w samym Rzymie. Czczono go tutaj głównie, jako boga uzdrowiciela.
  • 138 p.n.e. – dedykowano świątynię Marsa na Polu Marsowym.
  • 63 p.n.e. – urodził się w Rzymie Gajusz Oktawian, późniejszy pierwszy cesarz Oktawian August, używający tytułu princeps. Jego kariera polityczna zaczęła się wraz z informacją o pośmiertnej adopcji przez Juliusza Cezara. Po wygraniu wojny domowej zaczęły się jego długie i rozsądne rządy, które przyniosły państwu rzymskiemu stabilizację oraz czas reform

24 września

  • 15 n.e. – urodził się cesarz Witeliusz, który był władcą w tzw. Roku Czterech Cesarzy. Rządy Witeliusza charakteryzowały się wielką rozrzutnością w dziedzinie życia pałacowego. Bez przerwy biesiadował. Jadł co najmniej trzy razy dziennie: śniadania, obiady, wieczerze i uczty. Często wymiotował, aby móc jeść dalej i więcej. Różnorodność i ilość potraw przewyższała pojęcie zwykłego Rzymianina. Do rekordów należy uczta, na której podano 2000 najwyborniejszych ryb i 7000 sztuk różnego ptactwa. Witeliusz chciał mieszkać jak nikt przed nim. Złoty Dom budowany przez Nerona, pełen ozdób i przepychu, uznał za ubogi. Obliczono, że przez krótki czas jego panowania na osobiste zbytki władcy wydano około 900 000 000 sesterców.

25 września

  • 275 n.e. – Tacyt został ogłoszony przez senat cesarzem rzymskim. Wybór 75-letniego senatora prawdopodobnie z góry uznawany był za tymczasowy, na co wskazuje podeszły wiek elekta. Uważał się za potomka historyka rzymskiego Tacyta, w związku z czym polecił kopiowanie jego dzieł i umieszczanie ich w bibliotekach publicznych. Został albo zamordowany, albo zmarł z powodu gorączki. Panował niecały rok.

26 września

  • Obchodzono święto ku czci Venus Genetrix (Wenus rodzicielki) za sprawą Juliusza Cezara, który twierdził, że zawdzięcza jej łaskę i boską opiekę; ponadto uważano, że dynastia julijska wywodziła się od Wenus. Po raz pierwszy święto miało miejsce w 46 roku p.n.e. w świątyni Venus Genetrix na Forum Cezara.

28 września

  • 48 p.n.e. – Gnejusz Pompejusz został zamordowany z polecenia władcy Egiptu Ptolemeusza XIII. Ptolemeusz głowę Pompejusza odesłał Cezarowi. Podobno Cezar, który w końcu dotarł do Egiptu i odwiedził pokiereszowane szczątki rywala, rozpłakał się i oddał cześć zmarłemu, następnie każąc wybudować mu należyty pomnik. Majątek Pompejusza po jego śmierci wynosił podobno siedemset milionów sesterców.
  • 351 n.e. – cesarz rzymski Konstancjusz II pokonał Magnencjusza w bitwie pod Mursą. Podobno padło tam 50 tysięcy zabitych. Magnencjusz wycofał się do Akwilei.
  • 365 n.e. – uzurpator Prokopiusz, kuzyn cesarza Juliana Apostaty, ogłosił się podczas rozruchów w Konstantynopolu cesarzem rzymskim. Prokopiusz osiągnął sukces dzięki przekupieniu części wyższych oficerów, którym obiecał pokaźne nagrody pieniężne. Duże wsparcie otrzymał także od gockich najemników.

29 września

  • 106 p.n.e. – urodził się Gnejusz Pompejusz, rzymski polityk, dowódca wojskowy, twórca triumwiratu. Swój przydomek „Wielki” otrzymał od współczesnych ze względu na wielkie sukcesy polityczne i militarne oraz zasługi dla Rzymu. Syn Gnejusza Pompejusza Strabona (Gnaeus Pompeius Strabo). Rywal Juliusza Cezara.
  • 61 p.n.e. – Gnejusz Pompejusz w swoje 45 urodziny odbył triumf z okazji pokonania piratów oraz Mitrydatesa VI. Piractwo było od wieków plagą na Morzu Śródziemnym. Piraci porywali wolnych mieszkańców nadmorskich ziem i sprzedawali ich w niewolę, szczególnie młode kobiety i dzieci. Pompejusz ukrócił ich proceder. Senat w 67 roku p.n.e. przyznał Pompejuszowi wyjątkowo rozległe uprawnienia, w tym pełną swobodę w dysponowaniu skarbem państwa oraz bardzo szerokie możliwości na terenie całego Morza Śródziemnego. Z kolei pokonanie Mitrydatesa, zaliczanego do najgroźniejszych przeciwników Rzymu na wschodzie, pozwoliło Rzymowi poszerzyć władanie na wschodzie. Mitrydates był bliski stworzenia mocarstwa jednoczącego w swych granicach ziemie leżące w basenie Morza Czarnego. Zwycięstwo Pompejusza zakończyło ostatecznie zagrożenie ze strony króla Pontu.

1 października

  • 208 n.e. – urodził się w Emesie przyszły cesarz rzymski Aleksander Sewer, nazywany także Aleksjanem Bassianusem. Był ostatnim cesarzem z rodu Sewerów. Nazwisko Sewer przybrał, kiedy w 218 roku n.e. został adoptowany przez swojego 14-letniego kuzyna, cesarza Heliogabala. W czasie swoich 13 lat panowania (222-235 n.e.) Aleksander wykazał się pokojowym i opanowanym charakterem. Pod jego rządami nastał czas prosperity i wewnętrznego ładu. Z czasem jednak do niepopularności cesarza przyczyniała się jego matka – Julia Mammea, znana ze swej żądzy władzy i bogactw. Na domiar złego jego rządy zbiegły się z wieloma zewnętrznymi zagrożeniami. Łagodny z natury cesarz nie miał żadnych doświadczeń militarnych i był wyraźnie niechętny jakimkolwiek wojnom. W celu łagodzenia konfliktów niekiedy decydował się na przekupstwa i rozmowy, jak to było z Germanami. Właśnie ten fakt podkopał autorytet cesarza. Żołnierze legionu XXII Primigenia widząc w nim osobę słabą i niegodną urzędu cesarza zdecydowali się go zabić po ugodzie z barbarzyńcami.

2 października

3 października

  • 42 p.n.e. – miała miejsce pierwsza bitwa pod Filippi, we wschodniej Macedonii. Marek Antoniusz odniósł zwycięstwo nad Kasjuszem (który w przeświadczeniu, że wszystko stracone, zdecydował się popełnić samobójstwo), a Brutus nad Oktawianem. Kilka tygodni później, doszło pod Filippi do kolejnej bitwy – tym razem triumwirowie odnieśli całkowite zwycięstwo. Brutus uznał, że przegrał i nie chcąc wpaść w ręce zwycięzców odebrał sobie życie.
  • 382 n.e. – cesarz rzymski Teodozjusz I Wielki zawarł traktat pokojowy z Gotami, pozwalając im osiedlić się na Bałkanach jako sojusznikom (federaci). W imieniu cesarza wystąpiła dowódca wojsk w Tracji Saturnin, a w imieniu Gotów zapewne Fritigern. Po raz pierwszy w dziejach obcy lud znajdujący się na ziemiach rzymskich został potraktowany, jako podmiot prawa. Goci, jako sprzymierzeńcy zostali zwolnieni od podatków od ziemi, mieli żyć według własnych praw pod władzą swoich naczelników, zobowiązali się zaś w wypadku wojny wystawić oddziały zbrojne dla cesarza, za wynagrodzeniem jednak i pod rozkazami własnych dowódców. Tak rozpoczął się proces powstawania autonomicznych państewek w granicach Imperium. Był to proces się nasilający i nieodwracalny.

5 października

  • 365 n.e. – cesarz Walens, który – podobno pod wpływem swojej żony Dominiki – skłaniał się ku arianom i powrócił do polityki Konstancjusza – skazał na wygnanie biskupa Atanazego. Było to już jego piąte wygnanie.
  • 456 n.e. – Wizygoci władcy Teoderyka II, będący na rozkazach cesarza rzymskiego Awitusa najechali wraz z Burgundami, Frankami oraz Gotami Iberię. Połączona armia pokonała Swebów króla Rechiariusa nad rzeką Urbicus (obecna Orbigo).

6 października

  • Miał miejsce Dies ater – (tzw. „czarny dzień”) dla uczczenia klęski Rzymian pod Arausio, która miała miejsce dnia 6 października 105 roku p.n.e. przeciwko plemionom Cymbrów i Teutonów. Prawie wszyscy Rzymianie biorący udział w bitwie zginęli – około 80 tysięcy żołnierzy.
  • 254 p.n.e. – dedykowano świątynię bogini Fides (Wierności) na Kapitolu. Odbywały się w niej często posiedzenia senatu, gdy przyjmowano poselstwa zagraniczne. Na ścianach umieszczano ryte w spiżu lub marmurze odpisy wielu traktatów z obcymi państwami.
  • 105 p.n.e. – Rzymianie ponieśli klęskę w bitwie pod Arausio. Cymbrowie i Teutonowie pod przywództwem króla Bojoryksa (Boiorix) w trakcie swojej wędrówki wzdłuż Renu dotarli w październiku 105 r. p.n.e. do Arausio. W tym miejscu napotkali dwie rzymskie armie konsularne. Naprzeciw sił germańskich plemion Cymbrów i Teutonów stanęły dwie rzymskie armie pod dowództwem konsula Gnejusza Maliusza Maksymusa i prokonsula Kwintusa Serwiliusza Cepiona. Dokładny przebieg bitwy nie jest znany, wiadomo jedynie, że Cepion nie chciał oddać dowództwa w ręce Maksymusa, uważając go za obywatela niższego stanu. Nieporozumienia doprowadziły do sytuacji, w której dwie rzymskie armie ruszyły przeciw Germanom nie współpracując ze sobą. Według przekazów z pola bitwy udało się zbiec zaledwie 10 legionistom, którzy później poinformowali o klęsce.
  • 69 p.n.e. – Rzymianie pod wodzą Lukullusa pokonali Ormian dowodzonych przez Tigranesa II w bitwie pod Tigranocertą. Niewątpliwie bitwa pod Tigranocertą to jedno z najbardziej spektakularnych zwycięstw rzymskiego oręża w historii. Dobitnie pokazuje że nie liczebność a hart ducha, determinacja i umiejętności dowódcze dają zwycięstwo.
  • 405 n.e. – zmarła cesarzowa Aelia Eudoksja, żona władcy Cesarstwa Wschodniorzymskiego – Arkadiusza.

7 października

  • 186 p.n.e. – według przekazu Tytusa Liwiusza senat rzymski wydał zarządzenie zakazujące czczenia Bachusa, boga wina i zabawy oraz zbierania się jego czcicieli. Zgodnie z przekazem rzymskiego historyka w Rzymie w II wieku p.n.e. zapanował krwawy terror. Konsulowie ze swymi siepaczami szukali wyznawców Bachusa, w samym mieście pojmano 7 tys. ludzi, większość nadzwyczajny trybunał skazał na śmierć. Wśród ofiar prześladowań przeważały kobiety. Zgodnie z obyczajem mieli je zabijać krewni. Jeśli w rodzinie nikt nie chciał się podjąć makabrycznego zadania, nieszczęśnice oddawano w ręce kata opłacanego przez państwo. Wiele z nich popełniło samobójstwo, aby uniknąć haniebnej egzekucji. Do przekazu Liwiusza należy podchodzić krytycznie. Sprawa miała raczej charakter polityczny – powodem jej przeprowadzenia było istnienie organizacji niezależnej od władz Republiki, a nie względy religijne. Jeśli nawet damy wiarę Liwiuszowi to jego relacja nie pozostawia wątpliwości – przedmiotem prześladowań były niewłaściwe obrzędy obcego pochodzenia (externo ritu), których niezgodność z tradycyjnymi rzymskimi obrzędami mogła zaburzyć równowagę między światem ludzi a bogów, czyli pokój z bogami (pax deorum).
  • 13 p.n.e. – urodził się Druzus Młodszy – syn Tyberiusza i Wipsanii Agrypiny. Sprawował urząd konsula w 15 i 21 roku n.e. Od 22 roku n.e. posiadał władzę trybuńską.

8 października

  • 28 p.n.e. – dedykowano wspaniałą świątynię Apollona na Palatynie, do której przeniesiono spisane na nowo Księgi sybilińskie. Przy świątyni powstała biblioteka zwana palatyńską.
  • 314 (lub 316 n.e.) – Konstantyn I Wielki pokonał Licyniusza w bitwie pod Kybalis. Trwająca do wieczora bitwa zakończyła się zwycięstwem wojsk Konstantyna i ucieczką Licyniusza z resztą wojska do Tracji. Straty Licyniusza wyniosły kilkanaście tysięcy ludzi, Konstantyn utracił kilka tysięcy żołnierzy.
  • 451 n.e. – rozpoczął się czwarty sobór powszechny biskupów chrześcijańskich w Chalcedonie. Uczestniczyło w nim blisko 600 biskupów z części wschodniego Imperium. Zachód reprezentowali dwaj legaci Leona I. Był to najliczniejszy sobór starożytności. Sobór uzgodnił wiarę dotyczącą istnienia dwóch natur w Chrystusie, boskiej i ludzkiej, z wiarą w to, że jednocześnie jest On jedną Osobą – unia osobowa. Ponadto sobór ogłosił 30 kanonów dotyczących spraw dyscyplinarnych, między innymi ogłosił Jerozolimę piątym patriarchatem.

9 października

  • 43 p.n.e. – wódz rzymski Lucjusz Munatius Plancus założył Lugdunum (dzisiejszy Lyon). Plancus był oficerem Juliusza Cezara podczas podboju Galii i w wojnie domowej przeciw Pompejuszowi. Kiedy zamordowano Cezara 44 roku p.n.e. Plancus był prokonsulem prowincji Gallia Comata. Plancus jest jedną z niewielu osobistości rzymskich, których grób zachował się do dziś, choć jego ciała dawno już nie ma. Mauzoleum Plancusa, masywny grób w kształcie cylindra znajduje się w miejscowości Gaeta, na nadmorskim wzgórzu w środku jest poświęcona mu stała wystawa. Uznawany jest za osobę, która przetrwała ciężki okres wojen domowych dzięki skutecznemu zmienianiu sojuszy. Według Swetoniusza to Plancus zaproponował Oktawianowi przyjąć tytuł Augusta raczej niż być nazywanym Romulusem – drugim założycielem Rzymu.

10 października

  • 19 n.e. – w Dafne, w pobliżu syryjskiej Antiochii, zmarł Germanik, wódz rzymski. Uważano, że został otruty przez Gnejusza Kalpurniusza Pizona, gubernatora Syrii, na polecenie Tyberiusza zazdrosnego o rosnącą popularność i siłę Germanika. Jest to jednak jedynie domysł, którego potwierdzenia na próżno szukać w wiarygodnych źródłach. Germanik był jednym z najsławniejszych wodzów rzymskich. Zasłynął skutecznymi kampaniami przeprowadzonymi w Germanii. Na przełomie 15 i 16 roku n.e. odbył dwie pomyślne wyprawy przeciwko Germanom pod wodzą Arminiusza. Odnalazł tam i pogrzebał szczątki trzech legionów pozostałe po słynnej masakrze w Lesie Teutoburskim w 9 roku n.e. Kiedy w 14 roku, w wieku siedemdziesięciu sześciu lat zmarł cesarz August, a na tron wstąpił niepopularny wśród ludu Tyberiusz, doszło do zamieszek w wojsku Germanika w Germanii. Żołnierze niechętni władzy Tyberiusza obwołali Germanika cesarzem. Ten jednak odrzucił proponowany tytuł akceptując wolę Augusta i uśmierzając bunt.

11 października

  • Obchodzono Meditrinalia, święto rzymskie o niejasnym znaczeniu, które zapewne podyktowane było chęcią uhonorowania nowych zbiorów winogron. Wówczas to oddawano się spożywaniu wina z nowych roczników, czym chciano zyskać sobie przychylność bogów. Wiadomym jest, że festiwal ten powiązany był z Jowiszem i pełnił ważną rolę w obrządkach rolniczych wczesnego Rzymu.

12 października

  • 19 p.n.e. – Oktawian August uroczyście powrócił do Rzymu. Dzień ten uczyniono corocznym świętem. Ponadto poświęcono ołtarz Fortuna Redux, Bogini Szczęsnego Powrotu.
  • 166 n.e. – współcesarze rzymscy Marek Aureliusz i Lucjusz Werus odbyli w Rzymie triumf po zwycięskiej wojnie z Partami. Armia jednak przywiodła też stamtąd zarazę, która odtąd przez wiele lat pustoszyła Imperium. Potocznie nazwano ją Plagą Antoninów lub Plagą Galena, a rozprzestrzeniła się ona po całym Cesarstwie w latach 165-180 n.e. Uważa się, że była to albo ospa prawdziwa, albo odra. Zaraza odebrała życie zarówno Werusowi (169 n.e.) jak i Aureliuszowi (180 n.e.). Naukowcy określili, że przypuszczalnie w wyniku plagi zginęło 5 milionów ludzi.

13 października

  • Obchodzono Fontinalia. Było to święto źródeł ku czci boga Fonsa, w czasie którego dekorowano fontanny kwiatami i rzucano ich płatkami do wody. W Italii lato było niezwykle duszne stąd też Rzymianie liczyli na opatrzność swojego boga, który ześle regularne deszcze i zapewni obfite plony.
  • 54 n.e. – w nocy z 12 na 13 października, na skutek rozkazu otrucia potrawą z grzybami przez Agrypinę, zmarł cesarz Klaudiusz. Do władzy doszedł jej syn z pierwszego małżeństwa, który został adoptowany przez Klaudiusza – Neron. Nowy władca zapowiedział ograniczenie swojej władzy tylko do spraw wojskowych i przywrócenie pełnych kompetencji senatowi i konsulom.
  • 409 n.e. – Wandalowie i Alanowie przekroczyli Pireneje i weszli do Hiszpanii.

15 października

  • Na cześć boga wojny Marsa odbywał się rytuał Equus October. Rytuał ten kończył sezon prac rolnych oraz kampanii wojskowych. Obrzęd miał miejsce w czasie jednego z trzech wyścigów rydwanów na cześć Marsa (tzw. Equirria). Dwukonne zaprzęgi (bigae) rywalizowały ze sobą na torze na Polu Marsa (Campus Martius). Koń, należący do zwycięskiego rydwanu, a znajdujący się z prawej strony był przebijany włócznią i składany w ofierze. Głowa konia (caput) i ogon (cauda) były odcinane i wykorzystywane osobno w poszczególnych etapach ceremonii. Naukowcy uważają, że wiele aspektów obrzędu przyjęto od Etrusków.
  • 70 p.n.e. – urodził się w wiosce Andes, koło Mantui, w Galii Przedalpejskiej Wergiliusz – wielki rzymski poeta. Autor Eneidy – eposu narodowego Rzymian. Biografia Wergiliusza jest stosunkowo dobrze znana m.in. dzięki biografii pióra Donata pochodzącej z IV wieku n.e.

16 października

  • 456 – Magister militum Rycymer zbuntował się przeciwko cesarzowi Awitusowi i pokonał go w bitwie w pobliżu Placentii (obecna Piacenza). Aby ocalić życie Awitus został biskupem tego miasta. Mimo to poniósł potem śmierć. Pochowano go w Galii. Rycymer został panem zachodniej części Cesarstwa.

18 października

  • 31 n.e. – prefekt rzymskiej gwardii pretoriańskiej Sejan został stracony za planowanie zamachu na cesarza Tyberiusza. Plan się nie powiódł, za sprawą bratowej Tyberiusza – Antonii Młodszej, która w porę ostrzegła swego szwagra przed zagrożeniem.
  • 33 n.e. – zmarła Agrypina Starsza, żona Germanika. Oboje doczekali się 9 dzieci. Po śmierci męża, jej groźny przeciwnik – Sejan oskarżył ją przed Tyberiuszem o dążenie do władzy. Chcieli ją razem wyeliminować z obawy przed osadzeniem na tronie któregoś z jej potomków. Agrypina zmarła na wyspie Pandateria poprzez zagłodzenie się na śmierć, pomimo rozkazu Tyberiusza o karmieniu jej siłą.

19 października

  • 202 p.n.e. – miało miejsce decydujące zwycięstwo wojsk Republiki Rzymskiej nad siłami Kartaginy w bitwie pod Zamą. Przegrana pod Zamą oznaczała koniec silnego państwa kartagińskiego. Dzięki zreformowaniu armii rzymskiej przez Scypiona stała się ona od tamtego momentu niemal nie do pokonania. Rzym stał się największą potęgą basenu Morza Śródziemnego, a nie mając godnych konkurentów rozpoczął ekspansję, by stać się w przyszłości wielkim Imperium Rzymskim.
  • 439 n.e. – wódz Wandalów – Genzeryk zajął Kartaginę, która stała się stolicą jego państwa.

20 października

  • 460 n.e. – zmarła żona cesarza bizantyjskiego Teodozjusza II – Atena Elia Eudokia.

21 października

  • 54 p.n.e. – miało miejsce zwycięstwo Galów nad Rzymianami w bitwie pod Aduatucą. Rzymianie dowodzeni byli przez legatów Kwintusa Tyturiusza Sabinusa oraz Lucjusza Aurunkulejusza Kottę, a armia galijska przez swojego wodza Ambioryksa. W starciu zginął Kotta i większość jego żołnierzy. Niewielkiej części legionistów udało się przedrzeć z powrotem do obozu, gdzie aż do późnej nocy odpierali ataki Galów. Kiedy jednak nad ranem okazało się w jak beznadziejnej są sytuacji wszyscy popełnili samobójstwo. Z piętnastu kohort – ponad 6 000 żołnierzy, którzy stacjonowali w Aduatuka pozostało przy życiu kilku. W czasie krwawych zmagań w dolinie zdołali oni ujść w lasy i dotrzeć do obozu Tytusa Labienusa z informacją o klęsce.

22 października

  • 180 n.e. – odbył się wjazd triumfalny do Rzymu Kommodusa, następcy tronu po śmierci Marka Aureliusza. Kommodus niezwłocznie zawarł pokój z Germanami i opuścił zajęte ziemie (mniej więcej terytorium Czech). Nie była to jednak oznaka pokojowego usposobienia nowego władcy. 19-letni cesarz chciał po prostu, czym prędzej znaleźć się w Rzymie oferującym liczne rozrywki, których nie było w dzikich lasach środkowej Europy. Swą decyzją Kommodus zniweczył wieloletnie wysiłki ojca i poświęcenie tysięcy żołnierzy. Kommodus powróciwszy do Rzymu zajął się tylko sprawami reprezentacyjnymi państwa, faktycznie rządzili jego doradcy. W Rzymie władca imperium mógł do woli korzystać z przyjemności życia. Jego rządy polegały głównie na oglądaniu występów błaznów, aktorów i tancerzy, pojedynków gladiatorów, wyścigów rydwanów. Kommodus brał udział w orgiach, odwiedzał domy publiczne oraz brał udział w polowaniach na dzikie zwierzęta oraz innych hulankach, które zajmowały mu całe dnie. Taki stan rzeczy nie przeszkadzał zbytnio jego doradcom. Ci posiadali wolną rękę co do zarządzania i wierzyli, że Kommodus jest jeszcze po prostu młody i musi dojrzeć.
  • 362 n.e. – pożar strawił wspaniałą świątynię Apollona w Dafne. Ponadto zamknięty został główny kościół chrześcijański.
  • 425 n.e. – Walentynian III został uznany za cezara. Armia wschodnia pod wodzą Ardubara i Aspara wprowadziła go wraz z matką do Italii.

23 października

  • 42 p.n.e. – Marek Antoniusz i Oktawian August pokonali w drugiej bitwie pod Filippi przywódców spisku przeciw Gajuszowi Juliuszowi Cezarowi. Widząc swą klęskę Marek Juniusz Brutus popełnił samobójstwo. Bitwa pod Filippi okazała się praktycznie kresem republiki, mimo że jej koniec faktycznie uznaje się na 27 rok p.n.e. W państwie Senat nie posiadał już żadnej władzy i urząd ten był traktowany raczej honorowo. W imperium główne karty rozdawali triumwirowie. Jak się jednak okazało trzech ambitnych mężów nie mogło razem władać jednym organizmem państwowym.
  • 425 n.e. – 6-letni Walentynian III otrzymał tytuł augusta i został cesarzem zachodniorzymskim. Miał panować 40 lat. Ze względu na małoletność w jego imieniu rządy sprawowała jego matka Galla Placydia. Naczelnym dowódcą obu rodzajów wojsk został Flawiusz Feliks.

24 października

  • 51 n.e. – urodził się Domicjan, cesarz rzymski, drugi syn Wespazjana i ostatni z Flawiuszów. W czasie swoich rządów przyjął tytuł stałego cenzora. Brał udział w wojnach w Brytanii, Germanii i przeciw Dakom. Przyczynił się do rozbudowy systemu obronnego wzdłuż Dunaju i Renu. Dążył do wprowadzenia władzy absolutnej, co wraz z podejrzliwością i skłonnością do przemocy doprowadziło do jego zamordowania.
  • 69 n.e. – w pobliżu Cremony zwolennicy Wespazjana pokonali armię cesarza rzymskiego Witeliusza.

27 października

  • 97 n.e. – cesarz rzymski Nerwa adoptował Trajana, rozpoczynając okres cesarzy adopcyjnych.
  • 312 n.e.- według przekazów tego dnia Konstantyn Wielki miał mieć wizję przed bitwą przy moście Mulwijskim. Konstantyn I podczas modlitwy miał zobaczyć znak w godzinach wieczornych, kiedy słońce zaczynało się skłaniać ku zachodowi. Na własne oczy zobaczyć miał znak triumfalny na niebie w postaci krzyża ze światła, powyżej słońca wraz z napisem mówiącym, iż pod tym znakiem zwycięży.

28 października

  • 306 n.e. – Maksencjusz został cesarzem rzymskim.
  • 312 n.e. – Konstantyn I Wielki pokonał dwukrotnie liczniejsze wojska Maksencjusza w bitwie przy moście Mulwijskim. Maksencjusz, jak wielu jego żołnierzy, utonął w Tybrze. Po tym zwycięstwie Konstantyn stał się samodzielnym władcą cesarstwa na zachodzie.
  • 456 n.e. – Wizygoci pod wodzą króla Teoderyka I zdobyli i spalili Bragę, stolicę Królestwa Swebów (dzisiejsza Portugalia).

29 października

  • 312 n.e. – Konstantyn I Wielki wkracza do Rzymu po zwycięstwie przy moście Mulwijskim i odbywa tzw. adventus, czyli oficjalne powitanie przez mieszkańców miasta swojego władcy po zwycięskiej kampanii. Ciało Maksencjusza zostało wyłowione z Tybru i ścięte.
  • 437 n.e. – cesarz zachodniorzymski Walentynian III (18 letni) ożenił się z Licynią Eudoksją (15 letnia). Cesarz Zachodu odstąpił teściowi (Teodozjusz II) znaczną część prowincji iliryjskich.

30 października

  • 39 p.n.e. – urodziła się Julia Starsza, córka Oktawiana Augusta, żona Tyberiusza. Znana ze skandalicznego prowadzenie się. Wśród jej kochanków byli między innymi Antoniusz Jullus, Tyberiusz Kwinktiusz Krispinus, Tyberiusz Semproniusz Grakchus, Appiusz Klaudiusz Pulcher i Korneliusz Scypion, czyli przedstawiciele najsłynniejszych rodów rzymskich. W roku 2 p.n.e. August zesłał ją na wygnanie na wyspę Pandaterię, gdzie żyła w bardzo surowych warunkach. Dobrowolnie na wygnaniu towarzyszyła jej matka Skrybonia. Później zezwolono Julii na przeniesienie się do Regium. Po wstąpieniu Tyberiusza na tron zaostrzono jej waruki pobytu doprowadzając ją do śmierci.
  • 130 n.e. – zmarł Antinous, grecki kochanek cesarza Hadriana. Ich związek aprobowała cesarzowa Vibia Sabina. W 137 roku n.e. Hadrian założył miasto – Antinoopolis, zaś Antinousa ogłosił herosem, wznosił ogromne świątynie i urządzał igrzyska na jego cześć. Najważniejsza świątynia stała w Mantinei w Arkadii. Kazał wykonywać ogromne ilości rzeźb i portretów. Kult Antinousa przetrwał do czasu upadku Rzymu.

31 października

  • 475 n.e. – Romulus Augustulus został cesarzem zachodniorzymskim na wniosek swojego ojca Orestesa, który wzniecił bunt przeciwko prawowitemu cesarzowi Julianowi Neposowi. Tytuł – czy też drugie imię – Augustus lud przeinaczył ze względu na małoletniość chłopca na Augustulus, czyli Auguścik.

1 listopada

  • 82 p.n.e. – zwycięstwo wojsk Sulli w bitwie przy Bramie Kollińskiej w czasie I wojny domowej.
  • 365 n.e. – Alamanowie przekraczają Ren i najeżdżają Galię. Cesarz Walentynian I zmuszony przez sytuację przenosi się do Paryża i przejmuje dowodzenie nad armią na czas defensywy.

2 listopada

  • 472 n.e. – zmarł cesarz Anicjusz Olibriusz. Został on cesarzem dzięki poparciu cesarza bizantyjskiego Leona I, który wysłał go do Rzymu w celu załagodzenia sporów pomiędzy patrycjuszem Rycymerem a cesarzem Antemiuszem, które jednak zakończyły się usunięciem Antemiusza i obwołaniem cesarzem Olibriusza. Jego żoną była Placydia, młodsza córka cesarza Walentyniana III, był ojcem Juliany Anicji.

3 listopada

  • 361 n.e. – w miejscowości Mobsukrene leżącej w pobliżu małoazjatyckiego miasta Tarsus zmarł śmiercią naturalną cesarz Konstancjusz II. Ammianus Marcellinus podaje, że śmierć miała nastąpić po trzech dniach choroby, prawdopodobnie febry. Na łożu śmierci jako następcę wyznaczył swojego przeciwnika Juliana Apostatę, jak się potem okazało zwolennika powrotu do tradycyjnych wierzeń rzymskich.

4 listopada

  • Rozpoczynały się Ludi Plebeii – igrzyska plebejskie – święto na cześć Jowisza, które trwało do 17 listopada. To święto religijne uświetniało plebejską wolność polityczną – albo wypędzenie ostatniego króla, albo zniesienie dominacji patrycjuszy. W czasie tego święta miała miejsce festa ku czci Jowisza (13 listopada), Epulum lovis – parada jazdy (14 listopada) oraz odbywały się widowiska teatralne (ludi scaenici), wyścigi i igrzyska – ludi circenses (15-17 listopada). Ludi ustanowiono w roku 216 p.n.e., a odbywały się w Circus Flaminius, aż do IV wieku n.e.

6 listopada

  • 15 n.e. – urodziła się Agrypina Młodsza, matka cesarza Nerona. Córka Germanika i Agrypiny Starszej, która została trzecią żoną Klaudiusza. W 54 roku n.e. otruła męża i przejęła władzę, następnie, usunąwszy Brytanika, syna Klaudiusza, wprowadziła na tron Nerona. Wpływy Agrypiny Młodszej stały się niewygodne dla Nerona, z którego rozkazu została ostatecznie zamordowana.
  • 355 n.e. – cesarz Konstancjusz II nadał Julianowi Apostacie tytuł cezara oraz ożenił ze swoją córką Heleną.
  • 360 n.e. – Julian Apostata świętował w Wiennie nad Rodanem piątą rocznicę wyniesienia go do godności cezara.

8 listopada

  • 63 p.n.e. – konsul rzymski Cyceron ujawnił podczas przemówienia w senacie spisek Katyliny. Po tym jak Lucjusz Sergiusz Katylina przegrał walkę o konsulat z Cyceronem postanowił dokonać zamachu stanu i siłą przejąć władzę. Sprzysiężenie przed senatem ujawnił Cyceron.
  • 30 n.e. – urodził się cesarz Nerwa.
  • 392 n.e. – cesarz Teodozjusz zakazał składania jakichkolwiek ofiar i dokonywania wróżb nie tylko w świątyniach i w miejscach publicznych, ale również w domach i na ziemiach prywatnych, które – w razie stwierdzenia, że popełniono takie przestępstwo – ulegały konfiskacie na rzecz skarbu. Urzędnicy, którzy nie dość pilnie przestrzegali zakazu mieli być karani dotkliwymi grzywnami. W ten sposób w Imperium pojawiło się powszechnie panujące donosicielstwo.

11 listopada

  • 308 n.e. – miał miejsce kongres w Carnuntum. Aby utrzymać pokój w Imperium Rzymskim, przywódcy tetrarchii ogłaszają Maksencjusza i Licyniusza Augustami, podczas gdy ich rywal Konstantyn I jest ogłoszony Cezarem Brytanii i Galii.

13 listopada

  • Obchodzono idy listopadowe, w czasie których miał miejsce festiwal ku czci Jowisza (Epulum Jovis). W czasie festiwalu zapraszano triadę bogów (Junonę, Minerwę i Jowisza), którzy towarzyszyli śmiertelnikom pod postacią posągów w czasie uczty. Jeśli świętowano w domu pomniki umieszczano często na ekskluzywnych sofach (pulvinaria) w najważniejszym miejscu przy stole. W czasie kolacji podawano najlepsze dania i wino, aby zdobyć sobie przychylność bogów.
  • Obchodzono święto Feroniae ku czci bogini Feroni opiekującej się polami, lasami, gajami i źródłami.
  • 354 n.e. – urodził się Aureliusz Augustyn w Tagaste. Był to późniejszy teoretyk Kościoła i święty. Jego ojciec, urzędnik miejski i posiadacz ziemski, niemal do śmierci pozostał wierny dawnym bogom, matka zaś, Monika, była gorliwą chrześcijanką.
  • 565 n.e. – zmarł cesarz bizantyjski Justynian I Wielki. Za jego czasów Cesarstwo Bizantyńskie osiągnęło największą świetność w swych dziejach.

16 listopada

  • 42 p.n.e. – urodził się cesarz Tyberiusz, syn Liwii i Klaudiusza Nerona. Po śmierci Gajusza i Lucjusza, synów Julii i Marka Agrypy, został adoptowany przez Augusta (wszedł do rodu Juliuszów) oraz zmuszony do adopcji Germanika, chociaż miał własnego syna. Toczył boje w Panonii (6-9 n.e.), a po klęsce Warusa (9 n.e.) bronił granicy na Renie. Jako władca był kontynuatorem polityki Oktawiana Augusta. Po śmierci princepsa przejął pełnię władzy. Ostatni okres życia Tyberiusza wypełniły procesy, wyroki śmierci, zesłania i uwięzienia przeciwników politycznych. Po wykryciu spisku Sejana, ofiarami padły nie tylko osoby z kręgu senatu, lecz także Agrypina Starsza z synami.

17 listopada

  • 9 n.e. – urodził się cesarz Wespazjan: głównodowodzący rzymskich wojsk w początkowej fazie powstania żydowskiego (66-73 n.e.), protoplasta dynastii flawijskiej oraz inicjator budowy Koloseum.
  • 284 n.e. – żołnierze Dioklecjana zakończyli swój zamach stanu i mianowali go nowym cezarem.
  • 375 n.e. – zmarł cesarz Walentynian I. Władał on zachodnią i wschodnią częścią imperium (rządy we wschodniej części przekazał swojemu bratu – Walensowi). Po kilku latach mianował współcesarzem Gracjana. Krótko po negocjacjach z Kwadami prawdopodobnie doznał udaru mózgu z wściekłości na oferowane przez nich warunki.

18 listopada

  • Rozpoczynały się targi i jarmarki (mercatus), które trwały do 20 listopada. Cyceron wspomina, że Numa Pompiliusz, w półlegendarny król Rzymu, ustanowił mercatus w celu ułatwienia handlu i powiązał go z ludi Cereales. Od tego momentu na rynkach gromadziło się więcej ludzi.
  • 401 n.e. – Wizygoci, dowodzeni przez Alaryka, przekroczyli Alpy i najechali północną Italię. W samym Rzymie przystąpiono do umacniania murów miejskich. Wojska Alaryka przystąpiły do oblężenia Mediolanu, w którym schronił się cesarz Honoriusz. Przybyły z pomocą Stylichon stoczył z Wizygotami bitwę pod Polencją dnia 6 kwietnia 402 roku n.e. Po tym starciu Alaryk zobowiązał się opuścić granice Italii.

19 listopada

  • 461 n.e. – Libiusz Sewer został cesarzem zachodniorzymskim z woli wodza germańskiego Rycymera, który faktycznie rządził Rzymem. Libiusz nie został uznany ani przez cesarza bizantyjskiego, ani przez część swoich poddanych. Jego władztwo obejmowało jedynie Italię, Sycylię i część krajów alpejskich.

20 listopada

  • 270 n.e. – urodził się cesarz Maksymin II Daja. Tytuł cezara otrzymał w 305 roku n.e. (zarządzał Syrią i Egiptem). Po mianowaniu Licyniusza w 308 roku n.e. domagał się tytułu Augusta, który otrzymał. Po śmierci Galeriusza w 311 roku n.e. przejął dowództwo nad prowincjami w Azji. Konflikt z Licyniuszem i Konstantynem doprowadził do buntu (wraz z Maksencjuszem w Italii). Ostatecznie zerwał sojusz z Licyniuszem w 313 roku n.e. Pokonany 30 kwietnia uciekł do Nikomedii, zmarł w Tarsie w sierpniu tego samego roku (być może został otruty).
  • 284 n.e. – Dioklecjan został cesarzem rzymskim po tym jak w czasie odwrotu po śmierci cesarza Karusa, jego syn i następca Numerian zmarł w niejasnych okolicznościach lub został zamordowany. Cesarz Numerian był przez niemal całą drogę, od Emesy w Syrii do Nikomedii niesiony w lektyce. W okolicach Nikomedii żołnierze uchylili zasłony lektyki i znaleźli rozkładające się ciało cesarza. Po odkryciu tego faktu Dioklecjan zamordował prefekta pretorianów Apra i został obwołany przez wojsko cesarzem.

21 listopada

  • 235 n.e. – papieżem zostaje Anteros (Grek). Jego dwumiesięczny pontyfikat przypadł na czas prześladowań chrześcijan zarządzonych przez cesarza Maksymina Traka. Nakazał on, aby relikwie męczenników były zebrane i przechowywane w scrinium kościelnym.

22 listopada

  • 365 n.e. – umiera antypapież Feliks II, który został w 355 roku n.e. ustanowiony i konsekrowany przez biskupów ariańskich na papieża w miejsce Liberiusza.
  • 375 n.e. – oficerowie okrzyknęli w Aquincum (obecny Budapeszt) cesarzem młodszego syna z drugiego małżeństwa Walentyniana – Walentyniana II. Obejmując urząd miał ledwie 4 lata. Jego matka Justyna była poprzednio żoną uzurpatora Magnencjusza. Ponieważ starszy syn Walentyniana – Gracjan był już Augustem, dokonano podziału Zachodu: Gracjan miał władać Hiszpanią, Galią i Brytanią, a Walentynian II Ilirią, Italią i Afryką. Wobec małoletniości Walentyniana rządy sprawował wódz Merobaudes, niegdyś oficer Juliana Apostaty.

23 listopada

24 listopada

  • Rozpoczynały się Brumalia, trwające miesiąc święto na cześć Bachusa lub Saturna (grecki bóg Kronos). Nazwa święta pochodzi od słowa: bruma, czyli „najkrótszy dzień”. Uważa się, że jego obchody rozpoczął pierwszy król Rzymu – Romulus. Legendarny władca miał podobno zabawiać senatorów, wojsko i służbę przez cały miesiąc. W tym celu zapraszał kolejne osobistości na zabawy, w zależności od tego, którego dnia byli przypisani na listach. Zachęcał do podobnych działań senatorów, którzy mieli otaczać opieką swoich podwładnych. W czasie Brumaliów składano w ofierze bogini Demeter i Kronosowi świnię (hodowcy), a Dionizosowi kozę (rolnicy uprawiający winorośl). Koza uważana była za wroga wina w tym celu wyrabiano z jej skóry worek pełen powietrza i skakano po nim. Zwykli mieszkańcy Rzymu z kolei składali dary Ceres (wino, oliwę z oliwek, miód i zboże) kapłanom bogini. W czasie festiwalu panował wesoły nastrój, a świętujący bawili się przy winie. Rzymianie skupiający się na wojsku, rolnictwie i polowaniu, listopadowe krótkie dni uważali za okres odpoczynku od codziennych zadań. Podczas tego święta wróżono przepowiednie na resztę zimy. Święto obchodzono aż do VI wieku n.e., kiedy do uznano je za pogańskie i nie godne.
  • 62 n.e. – zmarł satyryk Persjusz. Nauki pobierał w Rzymie. Interesował się poezją i filozofią, a wielki wpływ miał na niego stoik Anneusz Kornutus. Satyry Persjusza mają niewielki związek z otaczającym go życiem. Poeta czyni przedmiotem swych utworów problemy filozoficzno-moralne (filozofia stoicka).
  • 380 n.e. – cesarz Teodozjusz I triumfalnie zakończył swoją wojnę z Gotami. Na polach bitewnych spędził aż dwa sezony, przez co swoje wejście do miasta Konstantynopola zwieńczył tryumfalnym pochodem, zwanym z łaciny adventus.

25 listopada

26 listopada

27 listopada

  • 8 p.n.e. – zmarł Horacy, rzymski poeta. Twórczość Horacego uważana jest za szczytowe osiągnięcie klasycyzmu epoki Augusta i wywarła ona znaczący wpływ na poezję europejską.
  • 176 n.e. – Marek Aureliusz ustanowił swojego syna Kommodusa współcesarzem, zrywając w ten sposób z systemem adopcji następców. Po tym jak Kommodus objął samodzielne rządy uwypukliło się jego niezrównoważenie. Jego panowanie należało do jednych z bardziej okrutnych w historii całego Rzymu. W trakcie sprawowania władzy korzystał z usług tajnej policji i tym samym nie dawał Senatowi żadnej możliwości manifestowania swojego sprzeciwu dla jego rządów. Tym, co za panowania Kommodusa szerzyło się wyjątkowo mocno były spiski oraz różnorakie knowania.
  • 397 n.e. – Rufin, prefekt pretorium na Wschodzie i faktyczny władca Cesarstwa Wschodniorzymskiego (rządził w imieniu małoletniego Arkadiusza) został zamordowany przez Gajnasa – gockiego dowódcę, działającego w porozumieniu ze Stylichonem i Eutropiuszem. Głowę i rękę Rufina obnoszono triumfalnie w Konstantynopolu. Odtąd w mieście największe wpływy miał eunuch Eutropiusz.
  • 450 n.e. – w Rzymie zmarła cesarzowa Galla Placydia. Pochowana została w Rzymie, choć w Rawennie znajduje się jej domniemane mauzoleum.

28 listopada

  • 67 n.e. – na igrzyskach istmijskich w Koryncie cesarz Neron prowadził zaprzęg dziesięcio-konny, z którego wypadł. Mimo porażki otrzymał wieniec zwycięzcy. W dowód wdzięczności ze środka stadionu ogłosił wolność dla całej Grecji, zwalniając jej mieszkańców z podatków na rzecz Rzymu. Ponadto obdarzył sędziów greckich obywatelstwem rzymskim oraz dużą ilością pieniędzy. (Swetoniusz, Neron, 24)

30 listopada

  • 69 n.e. – ukrzyżowano św. Andrzeja Apostoła. Apostoł zmarł po trzydniowej męce. Został przywiązany do desek zbitych w kształt litery „x”. Ciała Apostoła nie przybito do krzyża, lecz tylko przywiązano, aby wydłużyć jego agonię.

1 grudnia

  • 355 n.e. – Julian Apostata wyruszył do Galii. Tymczasem granica Renu, atakowana przez Germanów, faktycznie przestała istnieć. Julian wiódł ze sobą garstkę żołnierzy, którzy – jak powiadał – umieli jedynie się modlić, oficerowie zaś mieli w istocie nie tyle mu pomagać, ile czuwać nad jego lojalnością.

3 grudnia

  • Obchodzono święto Bona Dea („Dobrej Bogini”). Było to rzymskie święto na cześć rzymskiego bóstwa agrarnego, Bona Dea, córki Faunusa. Święto to czciły tylko kobiety, ze względu na charakter samej Bony Dea – bogini będącej jednocześnie dziewiczą i odpowiadającą za płodność kobiet.
  • 311 n.e. – zmarł cesarz Dioklecjan, który dążył do wprowadzenia monarchii absolutnej. Przeprowadził on reformy mające na celu wzmocnienia państwa (wprowadził współrządy czterech władców – tzw. tetrarchia, państwo podzielił na cztery części, podwoił liczebność armii, opodatkował ludność Imperium). Należy wspomnieć także, że za jego rządów nasiliły się prześladowania chrześcijan.

6 grudnia

  • 393 n.e. – Eutolomiusz Tatian, prefekt pretorium Wschodu w latach 388-392 n.e., zdjęty z tego urzędu skutkiem intryg Rufina, został zmuszony do obecności przy wykonywaniu wyroku śmierci na swoim synu Prokulusie, prefekcie Konstantynopola również w latach 388-392 n.e. Sam Tatian, skazany na śmierć, potem ułaskawiony, podobno zmarł w kilka lat później, jako ślepy żebrak.

7 grudnia

  • 43 p.n.e. – zmarł Cyceron, rzymski polityk (stronnik optymatów), mówca, filozof. Był popularyzatorem filozofii greckiej. Zasłynął ze stłumienia spisku Katyliny. Zamordowany wraz z bratem Kwintusem na polecenie Marka Antoniusza, który zemścił się w ten sposób za wygłoszone przeciw niemu Filipiki. Według historyka Liwiusza, Cyceron na chwilę przed tym jak żołnierz uciął mu głowę, miał powiedzieć podniosłe słowa: „Umrę za ojczyznę, którą tak często ratowałem”.

8 grudnia

  • Obchodzono święto Tiberinusa.
  • 65 p.n.e. – urodził się Horacy, rzymski poeta. Twórczość Horacego uważana jest za szczytowe osiągnięcie klasycyzmu epoki Augusta i wywarła ona znaczący wpływ na poezję europejską.

9 grudnia

  • 480 n.e. – Odoaker, pierwszy król Italii, po śmierci Neposa włączył Dalmację do rządzonego przez siebie państwa. Następnie podjął współpracę z rzymskim senatem i ugruntował swoją pozycję w regionie. Jednak jedynie na niecałe 10 lat. Odoaker prowadził także skuteczne kampanie przeciwko plemionom Rugiów, które z czasem zaniepokoiły cesarza Zenona. Ten wykorzystując pretekst skargi syna zabitego przez Odoakra króla Rugiów zachęcił króla Ostrogotów Teodoryka do zaatakowania Italii. Wojska Odoakra przegrały bitwę nad rzeką Isonzo w 489 roku, w wyniku czego Teodoryk opanował północne Włochy. Odoaker bronił się jeszcze do marca 493 w dobrze ufortyfikowanej Rawennie. W wyniku zawartego ostatecznie porozumienia obaj wodzowie mieli sprawować władzę wspólnie. Po kilku dniach Odoaker został jednak razem z żoną, bratem Onuflem i synem Telą zamordowany przez swego rywala podczas uroczystej uczty.

11 grudnia

  • 17 p.n.e. – urodził się Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus, wódz i konsul rzymski. Był wnukiem Marka Antoniusza, mężem Agrypiny Młodzej i ojcem przyszłego cesarza Nerona.
  • 361 n.e. – Julian Apostata, po śmierci Konstancjusza, wkroczył do Konstantynopola i potwierdził władzę nad całym Imperium Rzymskim. Pomimo faktu, że oficjalnie nie wyznawał religii chrześcijańskiej, wziął udział w ceremonii pogrzebowej byłego imperatora w kościele Świętych Apostołów. Jak sam potem pisał: „Człowiek ten był moim przyjacielem i krewnym. Kiedy zaś zamiast przyjaźni wybrał nienawiść, bogowie rozstrzygnęli konflikt”.
  • 384 n.e. – zmarł papież antyczny Damazy I. Za jego pontyfikatu miało miejsce kilka ważnych wydarzeń, w tym stworzenie Wulgaty, klasycznego przekładu łacińskiego Biblii wprost z hebrajskiego, oraz ogłoszenie chrześcijaństwa religią państwową Imperium Romanum. Jego następcą został Syrycjusz.

13 grudnia

  • 268 p.n.e. – poświęcono świątynię bogini Tellus (Ziemi). Jej zbudowanie ślubowano, kiedy podczas walk z Picentami zatrzęsła się ziemia.

15 grudnia

  • Miały miejsce Consualia, festiwal miał miejsce dwukrotnie: 21 sierpnia i 15 grudnia. Tego dnia Rzymianie czcili Consusa, boga opiekującego się ziarnem zgromadzonym w spichlerzach albo Neptunusa Equestrisa. Według Plutarcha Neptunus Equestris i Consus były to różne nazwy na tego samego boga. Co roku odsłaniano ołtarz poświęcony bóstwu, i który został pogrzebany w Circus Maximus. Pierwszym, który według tradycji odnalazł ołtarz był Romulus. Podczas consualiów wszystkie konie, osły i muły były ozdabiane wieńcami i zwalniane od pracy. W Circus Maximus odbywały się wówczas wyścigi konne, zaś w jego podziemiach składano ofiary na ołtarzu Consusa, udostępnianym tylko w czasie tego święta. Wedle rzymskich podań właśnie podczas Consualiów miało dojść do porwania Sabinek. Święto miało charakter rolniczy oraz archaiczny i symbolizowało koniec zbiorów.
  • 37 n.e. – urodził się przyszły cesarz rzymski Neron, syn Agrypiny Młodszej i Gnejusza Domicjusza Ahenobarba. Neron, otoczony dobrymi współpracownikami i sprawnymi administratorami, sprawował początkowo roztropne rządy. Chęć usamodzielnienia się i specyficzne poglądy na pozycję cesarza doprowadziły Nerona do konfliktu z matką, zakończonego jej zamordowaniem w 59 roku n.e. Ta śmierć rozpoczęła długi szereg zbrodni dokonanych z inspiracji Nerona: śmierć prefekta pretorianów Burrusa, śmierć Oktawii, będącej przeszkodą w małżeństwie z Poppeą czy odsunięcie mentora Nerona, Seneki Młodszego w 62 roku n.e.
  • 130 n.e. – urodził się cesarz Lucjusz Werus. Był bratem adopcyjnym Marka Aureliusza, w latach 161–169 n.e. jako cesarz rzymski pod imionami współrządził imperium razem z Aureliuszem.

16 grudnia

  • 401 n.e. – zmarł papież Anastazy I. Był on Rzymianinem, który troszczył się za swojej kadencji o rozwój kościoła w Afryce, choć konsekwentnie podtrzymywał walkę z donatyzmem. Był to ruch zapoczątkowany przez biskupa Donata z Kartaginy w następstwie prześladowań chrześcijan za cesarza Dioklecjana w latach 303-305 n.e.

17 grudnia

  • 497 p.n.e. – miało miejsce pierwsze święto Saturnaliów. Było to doroczne święto ku czci boga rolnictwa Saturna. Obchodzone było od 17 do 23 grudnia. Było to święto pojednania i równości. Najważniejszym obrzędem tego dnia było to, że panowie i niewolnicy zamieniali się na jeden dzień rolami. Ponadto zawieszano prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej. Saturnowi składano ofiary, a orszaki weselących się ludzi zmierzały przez całe miasto na uczty i zabawy. Ojców rodzin obdarzano podarkami – głównie woskowymi świecami i glinianymi figurkami (jako symbol ofiar z ludzi składanych Saturnowi we wcześniejszych czasach). Festiwal miał wesoły charakter. Dzień ten upamiętniał postawienie w Rzymie świątyni Saturnowi, odpowiednikowi greckiego Kronosa. Miało to w oryginale miejsce 17 grudnia, jednak przez lata święto się przedłużało, aż w końcu trwało aż do 23 grudnia, kończąc się tuż przed Sol Invictus. Z czasem święto zostało wydłużone do 25 grudnia.

18 grudnia

  • 218 p.n.e. – wojska Hannibala zwyciężyły wojska Republiki Rzymskiej w bitwie nad rzeką Trebią – małą liguryjską rzeczką. Na placu bitwy poległo lub dostało się do niewoli około 20 tysięcy Rzymian, czyli połowa armii konsula Tytusa Semproniusza Longusa. Straty Kartagińczyków były nieznaczne. Zwycięstwo otworzyło Hannibalowi drogę do południowej Italii, a jak się miało okazać kolejnych zwycięstw.

19 grudnia

  • 324 n.e. – cezar wschodu, Licyniusz zrezygnował z tronu rzymskiego. Zrobił on to wskutek niepomyślnego przebiegu wojny z konkurentem do tytułu, Konstantynem, cudem uchodząc z życiem.
  • 401 roku n.e. – zmarł papież Anastazjusz I. Jego najsłynniejszym dokonaniem było zakazanie czytania ksiąg Orygenesa, gdy tylko te zostały przełożone na łacinę.

20 grudnia

  • 69 n.e. – Wespazjan, ostatni żyjący pretendent do tytułu cezara, wkroczył oficjalnie do Rzymu, czym zakończył ten kuriozalny dla Imperium Romanum rok – rok czterech cesarzy. Witeliusz z kolei, przegrany w walce o tron, został schwytany w swoim pałacu i zabity przez motłoch. Wespazjan został nowy cesarzem Imperium i dał początek nowej dynastii – flawijskiej.

21 grudnia

  • 69 n.e. – zmarł Tytus Flawiusz Sabinus (II), prefekt Rzymu, który był starszym bratem Wespazjana oraz stryjem Tytusa i Domicjana.
  • 69 n.e. – cesarz Witeliusz został schwytany i zamordowany. Jak podaje Swetoniusz, a za nim Aureliusz Wiktor, sam Witeliusz został torturowany, następnie z pętlą na szyi w poniżający sposób zawleczony do Schodów Gemońskich, a w końcu zmasakrowane ciało na haku wrzucono do Tybru. Rządy Witeliusza charakteryzowały się wielką rozrzutnością w dziedzinie życia pałacowego.
  • 72 n.e. – zmarł w Indiach Tomasz Apostoł, zwany też Judą Tomaszem bądź niewiernym Tomaszem. Zasłynął najbardziej z odległych misji, podobno aż do Indii i Chin, a także ze swojej niewierności. Gdy po raz pierwszy ujrzał zmartwychwstałego Chrystusa, nie chciał w to uwierzyć, dopóki osobiście nie wsadził palca w ranę w jego boku. W Indiach miał zginąć z ręki lokalnych konserwatywnych kapłanów.

22 grudnia

  • 244 n.e. – urodził się cesarz Dioklecjan. Jego rządy rozpoczynają epokę późnego Cesarstwa Rzymskiego – dominatu. Dioklecjan przekształcił państwo rzymskie w monarchię absolutną, ustanawiając despotyczny system rządów, pozbawiając senat jednocześnie jakiegokolwiek wpływu na władzę. Dla usprawnienia rządów wprowadzono system tzw. tetrarchii, który polegał na równoczesnym panowaniu czterech podmiotów władzy: dwóch augustów i dwóch władców niższej rangi z tytułem cezara. Dioklecjan przeszedł do historii także, jako jeden z cesarzy, którzy prowadzili masowe prześladowania chrześcijan.

23 grudnia

  • Obchodzono Larentalia, święto na cześć bogini Accy Larentii, przybranej matki bliźniaków Romulusa i Remusa i żony Faustulusa, pasterza, który znalazł braci w norze wilczycy. Oboje wyżywili i wychowali chłopców w swoim domostwie. Dnia 23 grudnia kapłan Kwiryna składał ofiary Manom w wąwozie Velabrum między Palatynem i Kapitolem, gdzie miał się znajdować rzekomy grób Accy Larentii. Inna część społeczeństwa rzymskiego tego dnia z kolei składała honory Larom, duszom zmarłych, czczonym jako bóstwa opiekuńcze domu i szczęścia domowego, chroniące od nieszczęść. Larentalia było to jedno ze świąt zapowiadających koniec starego i początek nowego roku.

24 grudnia

  • 3 p.n.e. – urodził się cesarz Galba, który panował od 8 czerwca 68 roku do 15 stycznia 69 roku, do swojej śmierci. Jego panowanie, po śmierci Nerona, zapoczątkowało wydarzenia nazywane potocznie rokiem czterech cesarzy. Najistotniejszy problem, z jakim zetknął się Galba podczas swoich krótkich rządów, związany był z przywróceniem państwowych finansów. Władca podejmował wiele niepopularnych decyzji, spośród których najbardziej niebezpieczną była odmowa wypłacenia pretorianom nagród pieniężnych, jakie były im w jego imieniu obiecane. Cesarz gardził poglądem, jakoby żołnierze powinni otrzymywać łapówki za lojalność. Oburzał pospólstwo swoim skąpstwem i niechęcią wobec przepychu. Podczas późnego etapu swoich rządów na prowincji Galba był niedołężny i apatyczny, ale było to spowodowane zarówno upływem czasu, jak i chęcią, by nie przyciągać na siebie uwagi Nerona. Jak pisze Tacyt: „wszyscy ogłosiliby go godnym cesarstwa, gdyby nigdy nie był cesarzem” (omnium consensu capax imperii nisi imperasset).

25 grudnia

  • Obchodzono Dies Natalis Solis Invicti („Narodziny Niepokonanego Słońca”). Sol Invictus było starożytnym kultem, wywodzącym się z Persji, jednak czczonym głównie w Rzymie, skąd też otrzymało swoją nazwę. Kult wprowadził cesarz Aurelian w 274 roku n.e. Było ono poświęcone Mitrze, utożsamianemu z rzymskim bogiem Solem, czyli Słońcem. Święto upamiętniało jego narodziny w górach Zagros. Rzymianie w ten dzień obdarowywali się nawzajem podarkami i składali sobie życzenia, całowali się pod jemiołą. Chrześcijanie pod koniec IV wieku n.e. chcąc umocnić swoją wiarę na ziemiach Imperium zaczęli obchodzić tego samego dnia narodziny Chrystusa.
  • 274 n.e. – w czasie rozpoczęcia święta Sol Invictus, rzeczonemu bogu dedykowano świątynię na Polu Marsowym. Aktu konsekracji świątyni dokonał sam cezar Aurelian. Cesarz uznawał Sol Invictus za swoje bóstwo opiekuńcze, a jego kult miał się stać religią państwową. Był zresztą bardzo popularny w Rzymie. Świadczy o tym fakt, że chrześcijanie do dziś święcą właśnie tego dnia narodziny Chrystusa. Ewangelie nie wspominają, w którym miesiącu i dniu Chrystus przyszedł na świat. W Rzymie Kościół dokonał w IV wieku n.e. chrystianizacji pogańskiego święta, symbolizującego zarazem zwycięstwo Słońca nad mrokiem.
  • 333 n.e. – cesarz Konstantyn I Wielki mianował swojego najmłodszego syna Konstansa na cezara.
  • 350 n.e. – Wetranion abdykował w Naissos i sowicie wynagrodzony osiadł w Bitynii. Obwołanie się przezeń cesarzem było, jak można się domyślać, uzgodnione z Konstancjuszem. Chodziło o to, by uprzedzić ewentualne przejście armii Dunaju na stronę Magnencjusza. Magnencjusz uczynił swego brata Decencjusza cesarzem i powierzył mu zadanie walki z Alamanami, których Konstancjusz podburzył przeciw niemu.
  • 352 n.e. – pierwsze obchody święta Bożego Narodzenia w Cesarstwie Rzymskim.
  • 439 n.e. – podczas pobytu pary cesarskiej w Rzymie senat uroczyście potwierdził Kodeks Teodozjański. Mocy prawnej nabrał on od 1 stycznia roku 339 n.e.

26 grudnia

  • 268 n.e. – zmarł papież Dionizy.
  • 418 n.e. – zmarł papież Zozym.

28 grudnia

  • 457 n.e. – cesarzem Cesarstwa Zachodniorzymskiego został Majorian, który następnie uznany został przez cesarza wschodniorzymskiego Leona I. Majorian był cesarzem zachodniorzymskim w latach 457-461 n.e. Uważany jest za ostatniego niemarionetkowego władcę zachodniej części Cesarstwa. Zdołał przywrócić władzę nad większością Iberii i Galii. Jeden z niewielu cesarzy zachodniorzymskich, którzy podjęli energiczne i zdecydowane działania mogące ocalić Rzym przed upadkiem. Zachowało się wiele źródeł a propos życia i panowania Majoriana. Stąd też są one lepiej znane niż jakiegokolwiek innego władcy Cesarstwa Zachodniorzymskiego tego okresu.

30 grudnia

  • 39 n.e. – urodził się cesarz Tytus, syn Wespazjana. Wsławił się głównie walką u boku ojca w czasie rewolty w Palestynie, po czym gdy ojciec wybył do Rzymu zdobyć tron cesarski, Tytus pozostał i w roku 70 n.e. zakończył rewoltę, zdobywając Jerozolimę i niszcząc Świątynię Jerozolimską. To wydarzenie rozpoczęło słynną diasporę, za co też ufundowano mu łuk triumfalny w Rzymie. Po śmierci ojca, jako starszy brat Domicjana, przejął władzę. Sprawował rządy dość pokojowo, dokańczając budowę Koloseum i pomagając nielicznym przeżyłym katastrofę w Pompejach. Za jego panowania stolicę trapiły kataklizmy: wybuchł groźny pożar i zaraza (80 n.e.). Umarł, nie dokończywszy zdania: W jednym tylko zawiniłem. Nie wyjawił, co to było.
  • 274 n.e. – zmarł papież Feliks I.

31 grudnia

  • 192 n.e. – w noc noworoczną został zamordowany cesarz Kommodus. Do spiskowców należeli jego pokojowy Eclectus i konkubina Marcja. Zabójstwo było końcem panowania dynastii Antoninów i początkiem wojny domowej w Imperium Rzymskim.
  • 335 n.e. – zmarł papież Sylwester I.
  • 406 n.e. – Wandalowie, Swebowie i Alanowie przekroczyli Ren i rozpoczęli inwazję na Galię. Alanowie przetoczyli się przez kraj jak szarańcza, natomiast Swebowie przekroczyli Pireneje i osiedlili się w Iberii, a Wandalowie ruszyli aż do odległej Afryki. Zniszczenie jakie pozostawiła za sobą inwazja samych Wandalów były tak ogromne, że do historii i do języka przeszli jako synonim bezmyślnych niszczycieli.

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów