Rozdziały
W przekazach źródłowych można odnaleźć informacje, które potwierdzają jak rozpowszechnione i istotne było dla antycznych Rzymian liczenie na palcach. Przykładem może być Kwintylian, który wspomina, że znajomość liczb jest potrzebna nie tylko mówcom, ale także każdemu, kto umie pisać. Mówca, który nie potrafi przeprowadzić podstawowych obliczeń, okazuje zawahanie i pokazuje nieprawidłowe gesty palcami od razu traci zaufanie.
Innym autorem, wspominającym o przedstawianiu konkretnych liczb za pomocą układu palców, jest Pliniusz Starszy, który w jednym ze swoich tekstów przywołuje kamienny posąg Janusa, który miał za pomocą obu rąk przedstawiać liczbę dni w roku, czyli 365.
Beda Czcigodny – opis starożytnego systemu liczenia na palcach
Dzięki Bedzie Czcigodnemu, który skopiował w początkach średniowiecza z antycznych dokumentów listę rzymskich znaków i opisał je w De Temporum Ratione, wiemy w jaki sposób przedstawiano poszczególne liczby. Na podstawie tych relacji w XV wieku Luca Pacioli sporządził ilustrację obrazującą rzymski sposób liczenia na palcach.
Wiarygodność informacji przekazanych przez Bedę Czcigodnego mogą potwierdzać rzymskie tessery z pierwszych trzech wieków naszej ery, na których awers przedstawiał dłoń w odpowiedniej pozycji, natomiast na rewersie wygrawerowana była pokazywana liczba w zapisie rzymskim. Większość przedstawień na monetach, z wyjątkiem liczby 10 i 30, dokładnie odpowiada przekazom mnicha.
Jak jednak prawdopodobnie przedstawiano poszczególne liczby?
Mówiąc jeden należy zgiąć mały palec lewej dłoni do jej środka. Przy numerze dwa zgina się w ten sam sposób palec serdeczny, natomiast przy trójce dołącza się palec środkowy. Pokazując czwórkę prostuje się na nowo najmniejszy palec, tworząc gest przypominający rogi. W przypadku piątki prostuje się także palec serdeczny, wszystkie palce lewej dłoni, oprócz środkowego, są więc wyprostowane. W przypadku szóstki jako jedyny do środka zgina się palec serdeczny, pozostałe pozostają wyprostowane.
Liczby siedem, osiem i dziewięć pokazuje się niemal identycznie jak liczby jeden, dwa, trzy, z tym że zginane palce (przy siódemce mały palec, przy ósemce mały oraz serdeczny, przy dziewiątce mały, serdeczny i środkowy) nie są skierowane do środka dłoni, a na jej obrzeża między śródręczem a palcami.
Przy liczbach od 10 do 90 używa się przede wszystkim kciuka oraz palca wskazującego.
Mówiąc dwadzieścia, należy czubek kciuka umieścić na środkowym stawie palca wskazującego. Przy liczbie trzydzieści łączy się ze sobą czubki kciuka oraz palca wskazującego w lekkim uścisku. Czterdzieści przedstawia się przez umieszczenie kciuka jego wewnętrzną stroną blisko boku lub tyłu palca wskazującego, trzymając oba te palce wyprostowane. Przy liczbie pięćdziesiąt należy zgiąć pod kątem prostym kciuk, który upodabnia się wówczas do greckiej litery gamma. Pokazując liczbę sześćdziesiąt kciuk pozostaje w tej samej pozycji, natomiast zostaje zakryty przez palec wskazujący. W przypadku liczby siedemdziesiąt kciuk dalej pozostaje w zgięciu, jednak jego paznokieć dotyka środkowego stawu palca wskazującego (ten również w dalszym ciągu pozostaje zgięty), wypełniając dziurę, która powstawała przy pokazywaniu poprzedniej liczby. Przy osiemdziesięciu kciuk prostuje się, natomiast palec wskazujący jest owinięty wokół jego końcówki. Z kolei pokazując liczbę dziewięćdziesiąt czubek zgiętego palca wskazującego powinien znaleźć się w podstawie wyprostowanego kciuka.
Liczby od 100 do 9000 pokazywane są w sposób analogiczny do liczb od 1 do 90, różnicą jest jedynie ręka której się używa. Dla pokazania liczb większych niż 10 tysięcy wykorzystywano także inne części ciała – przykładowo dotykano miejsca, gdzie bije serce aby zobrazować w ten sposób liczbę 300 tysięcy.
Lewa a prawa ręka
Liczby mniejsze niż 100 pokazywano palcami jednej ręki, od 100 – drugiej. W ten sposób za pomocą obu rąk można było liczyć aż do 10 tysięcy. Prawdopodobnie mniejsze liczby przedstawiane były za pomocą lewej dłoni, z kolei te większe przy użyciu prawej. Świadczyć może o tym fragment jednej z satyr Juwenalisa, gdzie wskazał, iż Nestor przekroczywszy setkę liczył swoje lata na prawej ręce
