Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Lucjusz Sergiusz Katylina

(108 - 62 p.n.e.)

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Sylwetka przygnębionego i zmartwionego Katyliny na obrazie Cyceron demaskujący Katylinę, autorstwa Cesare Maccari.

Lucjusz Sergiusz Katylina urodził się w 108 roku p.n.e. jako Lucius Sergius Catilina. Był rzymskim senatorem w I wieku p.n.e., który przeszedł do historii jako inicjator spisku, nazwanego sprzysiężeniem katyliny. Spisek ten miał na celu obalenie republiki i arystokratycznego Senatu. Zapobiegł mu jednak w ostateczności słynny mówca i polityk Cyceron.

Rodzina

Katylina urodził się w jednym z najstarszych rodów patrycjuszy rzymskich – gens Sergia. Mimo że familia miała wielu przodków o tytule konsula, stopniowo podupadała zarówno społecznie jak i finansowo. Wergiliusz „dał” potem w „Eneidzie” temu rodowi przodka, Sergestusa, który wraz z Eneaszem miał przybyć do Italii. Taki zabieg miał pewno na celu wyciągnięcie familii z kryzysu i podkreślenie jej dawnego znaczenia. Ostatnim konsulem w rodzie był Gnejusz Sergiusz Fidenas Coxo, w 380 roku p.n.e. Właśnie marzenia o odbudowie prestiżu i politycznej roli rodu Sergia doprowadziły Katylinę do decyzji o zawiązaniu spisku.

Służba wojskowa oraz kariera polityczna

Katylina był zdolnym dowódcą o wyróżniającej się karierze wojskowej. Służył w czasie wojny ze sprzymierzeńcami (91-88 p.n.e.) wraz z Gnejuszem Pompejuszem Wielkim i Cyceronem pod dowództwem Gnejusza Pompejusza Strabona w 89 roku p.n.e. W czasie reżimu Gajusza Mariusza, Lucjusza Korneliusza Cynny i Gnejusza Papiriusza Karbo, Katylina nie pełnił żadnej znaczącej roli, jednak miał stabilną i bezpieczną pozycję polityczną. W czasie I wojny domowej (84-81 p.n.e.) poparł Lucjusza Korneliusza Sullę. Uchwalenie proskrypcji ujawniło najgorsze cechy młodego i ambitnego polityka. Miał on rzekomo torturować, okaleczyć i dekapitować swojego szwagra, Marka Mariusza Gratidianusa w grobowcu Katullusa. Potem Katylina miał przenieść głowę zabitego ulicami Rzymu, zanieść ją i rzucić pod nogi Sulli w świątyni Apolla. Oskarżany był także o morderstwo swojej pierwszej żony i syna, co miał uczynić w celu poślubienia bogatej i pięknej Aurelii Orestilli, córki konsula na rok 71 p.n.e. – Gnejusza Aufidiusza Orestesa.

We wczesnych latach 70 p.n.e. służył za granicą, prawdopodobnie z Publiuszem Serwiliuszem Watią Izauryjskim w Cylicji. W 73 roku p.n.e. wytoczono mu sprawę o cudzołóstwo z westalką, Fabią, która była przyrodnią siostrą żony Cycerona, Terentii. Ostatecznie jednak Kwintus Lutacjusz Katulus Kapitoliński, przywódca optymatów, uniewinnił Katylinę.

W 68 roku p.n.e. objął urząd pretora, a przez następne dwa lata sprawował funkcję propretora w prowincji Africa Proconsularis. W 66 roku p.n.e. powrócił do stolicy i zgłosił swoją kandydaturę w wyborach konsularnych. Jednak delegacja z prowincji afrykańskiej przedstawiła zarzuty o jego rzekomych nadużyciach, w związku z czym konsul na rok 66 p.n.e. – Lucius Volcatius Tullus – nie zgodził się na kandydowanie Katyliny w najbliższych wyborach. Katylina stanął przed sądem ostatecznie w 65 roku p.n.e., gdzie otrzymał duże wsparcie ze strony wielu wpływowych polityków, a w tym byłych konsulów. Swoje wsparcie wyraził także aktualny konsul tego roku – Lucius Manlius Torquatus oraz Cyceron. Ostatecznie ułaskawiono go ze stawianych mu zarzutów.

Zaangażowanie w pierwsze spiski

Pod koniec 66 roku p.n.e. Marek Licyniusz Krassus udzielił sekretnego poparcia spiskowi, którego celem było usunięcie w połowie okresu urzędowania konsulów na rok 65 p.n.e., widząc w tym możliwość uzyskania pewnych korzyści. Był on duszą tego spisku pragnąc obalić władzę przebywającego wówczas poza Rzymem Pompejusza Wielkiego. Brali w tym również udział Juliusz Cezar i Gnejusz Kalpurniusz Pizon. Pierwszy według planu miał wyprawić się do Egiptu w celu likwidacji tamtejszego królestwa i zdobycia jego zasobów. Drugi z nich miał jechać objąć w zarząd Hiszpanię. Natomiast sam Krassus miał objąć dyktaturę i restytuować dwóch odwołanych z powodu nadużyć wyborczych i korupcji (ambitus zgodnie z Lex Acilia Calpurnia) konsulów: Publiusza Autroniusza Petusa i Publiusza Korneliusza Sullę – bratanka byłego dyktatora). Cały spisek zasadzał się na zamachu na dwóch nowych konsulów – Lucjusza Aureliusza Kottę i Lucjusza Manliusza Torkwatusa – wybranych niejako w trybie awaryjnym w miejsce Petusa i Sulli. Usunięcie tamtych konsulów, wybranych na rok 65 p.n.e., było pretekstem do przeprowadzenia spisku, co śmiało można nazwać zamachem stanu. Nie udało się, bo Senat w pewien sposób dowiedział się o tych zamiarach (planowanych na dzień objęcia konsulatu tj. na 1 stycznia). Realizację planów przeniesiono na 5 lutego, ale również wtedy skończyło się na niczym, prawdopodobnie dlatego, że Krassus nie zjawił się, w wyniku czego i Cezar nie dał umówionego znaku. Inna relacja mówiąca, że Katylina za wcześnie dał znak, zanim się jeszcze zebrali spiskowcy, ma na celu uniewinnienie Cezara i Krassusa. Osobą napędzającą spisek był cały czas Katylina, który, możliwe, że był inspirowany przez senackie stronnictwo popularów (jednym z ich przywódców był Juliusz Cezar) dążące do osłabienia optymatów (w tym stronnictwie ważną pozycję miał Pompejusz).

Spisek Katyliny – próba dokonania zamachu stanu

Miski propagandowe Katyliny na elekcję konsularną w 62 roku p.n.e. Naczynia te wypełniane były pożywieniem i napojami, i rozdawane ludziom w celu poparcia kandydata.
Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

W 64 roku p.n.e. Katylina zdecydował się ponownie wystartować w wyborach konsularnych na rok 63 p.n.e. Swoją akcję wyborczą oparł na populistycznych hasłach, które głównie trafiać miały do ludzi takich jak on sam – zubożałych arystokratów (obiecywał zniesienie długów) oraz zniechęconych weteranów wojennych Sulli. Doświadczeni żołnierze oczekiwali dofinansowania swoich kies i gotowi byli na ruszenie pod dowództwem „nowego Sulli”. Dług państwowy był największy od lat, co miało zły wpływ także na prowincję w Italii. Ogromna ilość rolników plebejskich utraciła swoje posiadłości i zmuszona została do przeniesienia się do miasta, gdzie „umocniła” miejską biedotę. Populistyczne hasła Katyliny o poprawie bytu zubożałej arystokracji, weteranów i plebejuszów trafiły na podatny grunt. Mimo tego Katylina przegrał wybory.

Jednym z konsulów został Marek Tuliusz Cyceron, przeciwnik popularów. Wówczas to Katylina postanowił osiągnąć celzdobycie władzy – przez zamach stanu. Wiele wskazuje na to, że Katylina chciał wywołać bunty niewolników w kilku regionach Italii, aby zdestabilizować sytuację. Poza tym rebelianci zawarli układ z plemieniem Allobrogów z Galii Narbońskiej, którzy mieli wysłać swych wojowników za Alpy. Jednak podstawą sił Katyliny byli dawni legioniści Sulli mieszkający w Etrurii. Jego współpracownik Gajusz Manliusz rozpoczął formowanie z nich oddziałów w okolicach miasta Faesulae. W tym czasie w Italii prawie nie było wojsk, bo Senat bał się, że wodzowie wykorzystają je do wywierania nacisków na rządzących. Spiskowcy zaplanowali też porwanie dzieci Pompejusza jako zakładników, aby zabezpieczyć się przed jego ewentualną interwencją. Planowano także liczne morderstwa senatorów i osób niechętnych Katylinie i jego poplecznikom. Po zabójstwach Katylina miał dołączyć do armii Manliusza i razem zająć Rzym. Niewykluczone też, że chcieli zorganizować zamach na Cycerona (wykonany miał być przez Gajusza Korneliusza i Lucjusza Vargunteiusa rankiem, dnia 7 listopada 63 roku p.n.e.). Na szczęście dla Cycerona, jego informator – senator Kwintus Curius – poprzez swoją kochankę Fulwię dowiedział się o planach spiskowców i zawczasu poinformował Cycerona. Ten wystawił straż przy drzwiach domu, co wystraszyło morderców i zapobiegło zabójstwu.
W międzyczasie do Rzymu przybyli posłowie Allobrogów. Doszli oni ostatecznie do wniosku, że lepiej pozostać sojusznikami republiki niż zawierać przymierze z niegodnym zaufania awanturnikiem; Galowie potwierdzili, że próbowano ich wciągnąć do spisku.

Następnego dnia Cyceron zwołał Senat w świątyni Jowisza Statora i otoczył go uzbrojonymi strażnikami. Ku swojemu ogromnemu zdziwieniu Katylina, uczestniczący w obradach, na własne uszy usłyszał sławetną mowę Cycerona – „katylinarkę” (łącznie były cztery – In Catilinam I-IV). Samo wystąpienie było mocno ubarwione (mówił o planach podpalenia Rzymu i wymordowania optymatów), ale samo wspomnienie o zamiarach wywołania buntu niewolników wystarczyło by wzbudzić strach i wściekłość wśród Rzymian, pamiętających niedawne powstanie Spartakusa. W czasie wygłaszania pięknego przemówienia Cycerona, zaskoczeni i oburzeni senatorowie odsuwali się od spiskowca pozostawiając go samego na tle siedzisk. Oburzony Katylina, nawoływał senatorów do przypomnienia sobie historii i dokonań jego sławetnego rodu, zarzucając Cyceronowi kłamstwo i pomawianie dobrego imienia jego familii. Na koniec użył mocnych słów i opuścił obrady oraz udał się do swojego domu. Tej samej nocy opuścił Rzym i pod pozorem dobrowolnego wygnania do Massilii (tego żądał Cyceron), udał się do obozowiska spiskowców w Etrurii w celu zrealizowania rewolucyjnych planów.

Z kolei w Rzymie pochwycono pięciu ważnych spiskowców – Lentulusa, Cetegusa, Statiliusza, Gabiniusza i Cepariusza – krtórych zamknięto w więzieniu Tulianum. Niebawem zostali oni straceni, bez procesu, na rozkaz Cycerona; za to wydarzenie w 58 roku p.n.e. wygnano Cyceron na rok z Rzymu, uznająć, że wydał wyrok niezgodnie z prawem.

Cyceron demaskujący Katylinę, Cesare Maccari
Postać zgarbionego Katyliny oraz puste miejsca obok niego jasno ukazują moment obrad.

Katylina będąc w Etrurri postanowił przebić się na północ, ale wkrótce dopadła go wysłana przez Senat armia prokonsula Gajusza Antoniusza. Do starcia doszło pod Pistorią w 62 roku p.n.e. Mimo słabego uzbrojenia i przewagi liczebnej wroga doświadczeni weterani długo stawiali opór. Ich morale podnosił niezwykły symbol – orzeł Mariusza, niesiony przez jego armię podczas zwycięskiej kampanii przeciw Cymbrom (nie wiadomo dokładnie, skąd wziął go Katylina). W końcu po zażartej walce ludzie Katyliny ulegli. Kiedy Katylina dostrzegł że szanse na wygrane są zerowe rzucił się w wir walki. Armia buntowników została pokonana, a jej przywódca zginął. Co ciekawe, kiedy zliczano ciała, wszyscy żołnierze Katyliny mieli rany z przodu, co dowodziło istnemu fanatyzmowi z jakim walczyli zwolennicy awanturnika. Prokonsul, którego wojska okupiły zwycięstwo wielkimi stratami, kazał obciąć głowę Lucjusza Sergiusza. W Rzymie pokazano ją na dowód, że rebelię stłumiono.

Spuścizna

Po śmierci Katyliny, wielu biednych Rzymian postrzegało go z szacunkiem i nie traktowało jako zdrajcę i łotra (jak mówił o nim Cyceron). Jednak inne zdanie miała arystokracja rzymska. Salustiusz w podsumowaniu spisku uznał, że był on ucieleśnieniem wszystkiego, co złe w upadającej republice. Historyk przypisuje Katylinie niezliczone zbrodnie i okrucieństwa, a w tym picie krwi poświęconego dziecka. Późniejsi historycy tacy jak Florus czy Kasjusz Dion, którzy żyli w późniejszych czasach, jedynie przepisywali twierdzenia wcześniejszych dziejopisarzy. Mimo że imię Katyliny po dziś dzień wiąże się ze wszystkim co najgorsze, wielu Rzymian po kres Rzymu postrzegało go z szacunkiem. Sam Cyceron w swoich refleksjach pisze, że Katylina był postacią enigmatyczną, która charakteryzowała się szlachetnymi cechami, jak i okropnymi zbrodniami. Z jednej strony Katylina starał się za wszelką cenę osiągnąć coś niezwykłego i odbudować pozycję swojego rodu. Z drugiej strony był uosobieniem odwagi, stanowczości w dochodzeniu do celu oraz honorowości. Wolał zginąć w walce, niż zostać osądzony przez system, który chciał obalić.

Źródła wykorzystane
  • Beard Mary, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016
  • Krawczuk Aleksander, Gajusz Juliusz Cezar, Warszawa 1972
  • Salustiusz, Sprzysiężenie Katyliny
  • Wolski Józef, Historia Powszechna – Starożytność, Warszawa 2007
  • Ziółkowski Adam, Historia Rzymu, Poznań 2008

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów