Wilk był zwierzęciem niezwykle kultowym i ugruntowanym w pamięci starożytnych Rzymian. Często wpływał na historię Rzymu, był zwierzęciem szanowanym, związanym z religijnymi obrzędami, a jego motyw często używany był przez rzymskich pisarzy.
Już słynny mit o założeniu Rzymu, w którym wilczyca odnalazła porzucony na brzegu kosz z bliźniętami Romulusem i Remusem, zabierając ich do swojej kryjówki, karmiąc ich jak własne szczenięta i umożliwiając im przeżycie czyni to zwierzę, które de facto umożliwiło powstanie miasta jego największym symbolem. Na przełomie VI i V wieku p.n.e. powstał słynny posąg wilczej pramatki, zwany później Wilczycą Kapitolińską. Wilk oraz dzięcioł w wymiarze sakralnym były zwierzętami poświęconymi jednemu z najważniejszych rzymskich bogów – Marsowi. Jednak to ten pierwszy odgrywał szczególną rolę, a Rzymianie przypisywali mu siłę i waleczność. Z powodu rangi Marsa wilk należał – obok poświęconego Jowiszowi orła – do najbardziej czczonych przez Rzymian stworzeń, a jego wizerunek często umieszczany był na znakach legionowych.
Związane z wilkiem były słynne uroczystości ku czci Marsa, Kwiryna i Luperkusa, zwane Luperkaliami. Wywodziły się one z pradawnych obrzędów pasterskich, które miały za zadanie zapewnić ochronę stad przed wilkami. Za obrońcę trzód przed nimi miała odpowiadać postać o wilczym imieniu Luperkus, przedstawiana jako pół człowiek, pół kozioł. Pradawny kult Luperkaliów sprawowali Luperkowie – „kapłani wilki”, ubrani tylko w skóry kóz. Same kozy oraz psy składali w ofierze bogom.
Jak głosi tradycja, gdy przed wiekami złożono bóstwom w ofierze zwierzęta, wilki wyrwały ze świętego paleniska kawał zwierzęcego mięsa i ukryły się przed pościgiem w jaskini, z której zaczęły wydobywać się śmiertelne wyziewy, szerzące mór po okolicy. Zadano wówczas wyroczni pytanie jak przebłagać bogów i uśmierzyć ich gniew za niedopilnowanie złożonej im ofiary. Wyrocznia orzekła, że mieszkańcy muszą upodobnić się do wilków i wtedy to uzyskają przebaczenie bogów. Taką oto legendą tłumaczono początki pradawnego obrzędu.
Pradawnym miejscem odbywania Luperkaliów była grota Lupercal na Palatynie. To właśnie miejsce utożsamiano jako legowisko wilczej pramatki, która wykarmiła Romulusa i Remusa. Lupercal cieszył się olbrzymią czcią wśród Rzymian. W 296 roku p.n.e. ród Ogulniuszy ufundował posąg wilczycy z bliźniętami, który stanął w świętej grocie. Według pewnej legendy wilk w historii antycznego Rzymu miał swój chwalebny udział w zwycięskiej przez Rzymian bitwie pod Sentinum stoczonej przeciwko Samnitom i celtyckim Senonom, która zaważyła na wynikach III wojny samnickiej. Wojskami rzymskimi dowodzili konsulowie Quintus Fabius Maximus Rullianus i Publius Decius Mus, który zginął w trakcie boju, poświęcając w samobójczym akcie devotio swoje życie bogom w zamian za zwycięstwo. Rzymska tradycja mówi, że zwycięstwo pod Sentinum zapewnił konsulom Mars i posłany przez niego wilk. Gdy obie strony stanęły na przeciw siebie wpadły pomiędzy nie jeleń i ścigający go wilk. Jeleń skierował się ku Celtom, którzy od razu go zabili, wilk natomiast ruszył w stronę rzymskich szeregów, gdzie pomiędzy żołnierzami zrobiono mu miejsce jako zwierzęciu poświęconemu Marsowi i należącemu do rodu ich pramatki. Według Tytusa Liwiusza – jeden z legionistów miał wtedy krzyknąć: „Tam, gdzie widzisz zwierzę poświęcone Dianie, zarżnięte i leżące, tam nastąpi ucieczka i rzeź. Po tej stronie wilk poświęcony Marsowi, zdrów i cały, przypomniał nam o rasie pochodzącej od Marsa i o naszym założycielu, Romulusie”. Rzymianie odnieśli zwycięstwo i zachowali się wobec wilka z głębokim szacunkiem.
Wilk zajmował miejsce ponadto w literaturze rzymskiej, gdzie autorzy w połączeniu ze światem greckim oraz z mitologią tego świata, przedstawiali go często w postaci wilkołaka. Na kartach „Satyryków” Gajusz Petroniusz (któremu przypisuje się ich autorstwo) opowiada historię niewolnika Nicerosa, który spotyka na swojej drodze niezwykle silnego żołnierza, który jest wilkołakiem. Owidiusz w swoim słynnym dziele „Metamorfozy” kreśli własny obraz Likaona, który zostaje ukarany przez rzymskiego odpowiednika Zeusa-Jowisza poprzez spalenie domu i zamianę w wilka. Pliniusz Starszy w „Historii Naturalnej” opisuje zjawisko przemian w wilki jakie miały dokonywać się na Lykajonie oraz wzmiankuje o konkretnych wilkołakach: przedstawicielach Rodu Anthosa (Anteusze) i Demenetosie.
