Rozdziały
Via Appia (Droga Appijska), nazywana także Via Appia Antica, była to jedna z najstarszych rzymskich dróg, której liczne fragmenty możemy podziwiać po dziś dzień. Łączna długość drogi Appijskiej to ponad 530 km, co dowodzi jak rozwiniętym państwem było Imperium Rzymskie.
W czasach rzymskich via Appia nazywana była „królową dróg” (regina viarum)1. Jej bieg rozpoczynał się w Rzymie przy Circus Maximus, następnie prowadził w kierunku południowym, w okolice Kapui niedaleko Neapolu, by stamtąd iść na wschód i kończyć się w Brundyzjum (obecne Brindisi) nad Adriatykiem. Tam też, za czasów cesarstwa, via Appia łączyła się z Via Traiana – traktem będącym przedłużeniem drogi Appijskiej z Beneventum do Brundyzjum poprzez Canusium, Butuntum i Barium. W Beneventum trasę wieńczył łuk.
Via Appia możnaby porównać z obecnie powstającymi autostradami. Jest to także piewsza rzymska droga tak dobrze poświadczona źródłowo.
Budowa via Appia
Budowę drogi Appijskiej rozpoczął w roku 312 p.n.e. ówczesny cenzor Appiusz Klaudiusz Caecus, zwolennik ekspansji Rzymu na południe. W rękach Rzymian była górna Kampania, i aby sprostać Samnitom (górskiemu, walecznemu ludowi) Rzym chciał się umocnić poprzez podbicie reszty regionu. Droga Appijska powstała głównie dla celów wojskowych – miała pozwolić żołnierzom na szybkie przemieszczanie się oraz zapewnić stały dopływ nowych rekrutów w wojnie z Samnitami na południu. W dużej mierze dzięki szybkiemu uzupełnieniu zapasów i strat Rzymianie byli w stanie pokonać wroga w II wojnie samnickiej (327-304 p.n.e.). W 264 roku p.n.e. drogę Appijską poprowadzono do Brundyzjum, nad Adriatyk.
Innym powodem poważnego obciążenia skarbu państwa dla budowy tak długiej drogi była chęć umacniania handlu i powiązań między regionami, a zwłaszcza silniejsze zintegrowanie Kampanii z Rzymem.
Via Appia nie była pierwszą drogą rzymską, jednak z pewnością najbardziej okazałą, jedną z najstarszych i pierwszą umocnioną na bazie tłucznia i bruku (munita). Co więcej, był to pierwszy trakt rzymski, który otrzymał nazwę od budowniczego, a nie tak jak dotychczas ze względu na pełnioną rolę – np. Via Salaria (droga, którą sprowadzano sól).
Budowa głównej części drogi rozpoczęła się i zakończyła w roku 312 p.n.e. Była to wyrównana zbita droga gruntowa, na której leżała warstwa (1) małych kamieni i żwiru, a potem (2) dużych kamieni połączonych zaprawą z wapna cementowego. Historyk binzatyński Prokopiusz twierdził, że wierzchnia warstwa była tak spasowana, że można to było uznać za jeden wspólny element, niżeli złączone fragmenty. Nawierzchnia była ponoć niezwykle równa – na przestrzeni dziejów cement spomiędzy kamieni uległ erozji i stąd też obecnie nawierzchnia jest bardzo nierówna. Droga w środkowej części była lekko wypukła, a po bokach były specjalne rowy odpływowe, co zapewniało prawidłowy odpływ wody deszczowej.
Pierwszy brukowany odcinek powstał za sprawą braci: Kwintusa i Gnejusza Ogulnius – edylów kurulnych – którzy w roku 296 p.n.e. zarządzili wybrukowanie drogi Appijskiej do świątyni Marsa. Było to około 100 metrów za pierwszym kamieniem milowym2. Mimo że droga Appijska swój bieg rozpoczynała przy Cyrku Wielkim, to jej odległość mierzono od bramy muru serwiańskiego – Porta Capena. Finalnie via Appia została w całości wybrukowana pod koniec II wieku p.n.e.
Jak prowadziła droga Appijska?
Via Appia swój bieg rozpoczynała przy Cyrku Wielkim i wychodziła z miasta poprzez bramę muru serwiańskiego – Porta Capena – i kierowała przez przedmieścia. Następnie trasa biegła prosto przez Góry Albańskie, co powodowało że droga była niekiedy stroma, a potem przez byłe Błota Pontyjskie (Paludes Pontinae). Przez śmierdzące bagna (próbowano je osuszyć, m.in. za Klaudiusza, jednak udało się to dopiero w XX wieku) prowadził 31 km kamienny odcinek, który wymagał ciągłych napraw. Z czasem powstała droga zastępcza – kanał powstały na zlecenie Marka Korneliusza Cathegusa w roku 162 p.n.e. – która była bardziej preferowana przez podróżujących, na czas pokonywania bagien.
Następnie, od miasta Tarracina, via Appia szła nabrzeżem i skręcała lekko na północ do Kapui. Tam też kończyła swój bieg wczesna forma drogi Appijskiej, której całkowita długość wynosiła 212 km. Na początku przy drodze nie znajdowały się żadne kamienie milowe, gdyż zaczęto je stawiać w czasach późniejszych.
Zwycięska dla Rzymu trzecia wojna samnicka (298-290 p.n.e.) spowodowała podporządkowanie Samnitów rzymskiej władzy i powstanie 13 nowych kolonii w Kampanii i Samnium. Wraz z rozrostem rzymskiej strefy wpływów zdecydowano się wydłużyć via Appia o kolejne 56 km, by potem osiągnąć Venusia,
W latach 282-272 p.n.e. miało miejsce starcie wojsk rzymskich z Pyrrusem i Tarentem. Po ciężkich bojach i wielkich trudach zaopatrzeniowych (olbrzymią rolę odegrała via Appia) udało się Rzymianom pokonać króla Epiru i podporządkować greckie miasto. Dzięki zwycięstwu droga Appijska została wydłużona do Brundyzjum w 264 roku p.n.e.
Później, za panowania Trajana, powstała wspomniana Via Traiana. Ten trakt był wydłużał drogę Appijską z Brundyzjum do Beneventum.
Mimo że via Appia była wielokrotnie przebudowywana lub rozbudowywana, na zawsze pozostawiono jej nazwę od imienia pierwszego budowniczego – Appiusza Klaudiusza.
Budowle przy drodze Appijskiej
Jako, że prawo rzymskie zabraniało chowania zmarłych w mieście, Rzymianie decydowali się na grzebanie zmarłych i stawianie im pomników w jak najbliższej możliwej odległości. Tym samym przy drodze zlokalizowanych było mnóstwo grobowców, zwłaszcza przy pierwszych kamieniach milowych.
Wyróżnić można chociażby grób Scypionów, który powstał w roku około 280 p.n.e. Znajduje się w nim 9 sarkofagów; niestety brakuje słynnego członka rodu, zwycięzcy spod Zamy – Scypiona Afrykańskiego Starszego. Został on pochowany w mieście Liternum (w Kampanii), miejscu śmierci.
Niedaleko grobowca Scypionów znajduje się kolumbarium Pomponiusza Hylasa z końca I wieku p.n.e. Kolumbaria charakteryzowały się tym, że w dużej części znajdowały się pod ziemią, co umożliwiało chowanie prochów wielu osób na małej przestrzeni. Była to jedna z wcześniejszych konstrukcji tego typu, która była szczególnie popularna za panowania Oktawiana Augusta (27 p.n.e. – 14 n.e.).
Bardzo okazałym grobowcem, znajdującym się przy via Appia, było mauzoleum Cecylii Metelii. Obiekt o podstawie 11 metrów szerokości, datowany jest na I wiek p.n.e. Kobieta pochodziła ze szlachetnego rodu Metellusów, a jej mężem był syn wielkiego trumwira – Marek Krassus. Innym istotnym grobowcem był Casal Rotondo, na drodze do Brundyzjum.
Poza grobowcami i mauzoleami – wraz z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa – przy drodze pojawiać się zaczęły katakumby, m.in.: św. Kaliksta, św. Sebastiana, św. Pretekstata.
Przy via Appia znajdują się także pozostałości Willi Maksencjusza, która pierwotnie była jedynie willą, jednak za Maksencjusza rozbudowana została o mauzoleum i cyrk. Arena była na tyle duża, że mogło się na niej ścigać nawet 12 rydwanów, a na trybunach zasiąść mogło nawet 10 tysięcy ludzi.
Inne obiekty za piątą milą od miasta to np.: rzymskie termy Capo di Bove, kościół Domine Quo Vadis, willa Quintilii z nimfeum, teatrem i łaźniami, świątynia Herkulesa, willa Publiusza Klodiusza Pulchera czy willa Pompejusza
Na drodze Appijskiej natknąć się można także na pozostałości kilku rzymskich mostów: Ponte di Tre Ponti, Ponte di Vigna Capoccio, Viadotta di Valle Ariccia, Ponte Alto czy Ponte Antico.
Słynne wydarzenia ze starożytności
- W 73 roku p.n.e. doszło do wybuchu powstania niewolniczego pod wodzą Spartakusa. Przez dwa lata rzymskie legiony nie były w stanie pokonać dobrze dowodzonej armii niewolników. Dopiero w roku 71 p.n.e. na południu Italii, osaczony Spartakus poniósł decydującą porażkę i stracił życie. Rzymskie władze zszokowane „bezczelnością” i oporem niewolników zdecydowały się wymierzyć karę pozostałym przy życiu buntownikom. Według przekazów historyków rzymskich, przy via Appia – na odcinku 200 km, między Kapuą a Rzymem – ukrzyżowano około 6000 niewolników. Miało to być ostrzeżenie dla innych, chcących przeciwstawić się rzymskiemu panowaniu.
- W styczniu roku 52 p.n.e., na wysokości starożytnego miasta Bovillae (19 km od Rzymu), doszło do starcia między zwolennikami rywalizujących ze sobą polityków – Klodiusza Pulchra (popular) i Tytusa Anniusza Milona (optymata). W jej wyniku zginął uwielbiany przez tłumy trybun Pulcher, którego pogrzeb stał się olbrzymią manifestacją w Rzymie.
Obecnie
Wiele fragmentów drogi Appijskiej jest użytkowanych po dziś, nawet przez samochody – jak w mieście Velletri. Co ciekawe, po dziś dzień via Appia jest najdłuższą prostą drogą w Europie, liczącą 62 km.
