Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Oktawian August

(23 września 63 p.n.e. - 19 sierpnia 14 n.e.)

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Oktawian August
Imiona

Gaius Iulius Caesar Octavianus

Panował jako

Imperator Caesar Augustus

Czas panowania

16 stycznia 27 p.n.e. – 19 sierpnia 14 n.e.

Urodzony

23 września 63 p.n.e

Zmarły

19 sierpnia 14 n.e.

Moneta Augusta

Oktawian August urodził się 23 września 63 roku p.n.e. w Rzymie, pod nazwiskiem Gajusz Oktawian (Gaius Octavius). Był pierwszym cesarzem rzymskim, używającym tytułu princeps. Jego długie i rozsądne rządy przyniosły państwu rzymskiemu stabilizację oraz czas reform.

Oktawian pochodził ze starej i zamożnej rodziny Oktawiuszów, należącej do stanu ekwitów, osiadłej w mieście Velitrae. Był synem Gajusza Oktawiusza, byłego pretora i namiestnika Macedonii oraz Atii Starszej, siostrzenicy Gajusza Juliusza Cezara. Miał przybraną siostrę – Oktawię Starszą, córkę Oktawiusza z pierwszego małżeństwa z Ancharią oraz rodzoną siostrę – Oktawię Młodszą.

Młodość

Od najmłodszych lat młody Oktawian zapewnione miał dobre wykształcenie i opiekę. Uczono go łaciny i greki oraz dobrego wysławiania się w obu językach. W wieku 4 lat stracił ojca, który zmarł w trakcie drogi do Rzymu w celu objęcia konsulatu. Matka wyszła powtórnie za mąż za Lucjusza Marcjusza Filipa w 57 roku p.n.e., kiedy Oktawian miał 6 lat. Oboje rodzice taktowali młodzieńca bardzo surowo, jednocześnie będąc dla niego ogromnym wsparciem. Dbali o jego prawidłowy rozwój, dobierając mu wybitnych nauczycieli.

W wieku 12 lat zmarła jego babka, Julia – siostra Cezara. W czasie jej pogrzebu młody Oktawian wygłosił na Forum pochwałę jej cnót i zasług, co spotkało się z podziwem dla jego oracji.

Kiedy wybuchła wojna domowa w 49 roku p.n.e. pomiędzy Cezarem a Pompejuszem, Oktawian na polecenie rodziców wyjechał z Rzymu do dawnego domu ojcowskiego w Velitrae. Istniała bowiem obawa, że wrogowie Cezara mogli chcieć mścić się na członkach jego rodziny. Do Rzymu powrócił po kilku miesiącach wojny domowej, kiedy to Italia znajdowała się już pod wpływami ludzi Cezara.

Zaraz po przybyciu do stolicy, w wieku 15 lat, dnia 18 października, na Forum przywdział białą togę męską, co oznaczało jego wstąpienie w grono dorosłych. Jako że w trakcie bitwy pod Farsalos zginął Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus, członek kolegium kapłańskiego, na jego miejsce wprowadzono młodego Oktawiana w 47 roku p.n.e.
W 46 roku p.n.e. w trakcie triumfu Cezara młody Oktawian został obdarowany odznaczeniami wojskowymi. Wtedy też wielki wódz zwrócił uwagę na swojego krewnego, widząc w nim zdolnego młodzieńca.

Nieoczekiwanie Cezar powierzył Oktawianowi zaszczytne zadanie zorganizowania igrzysk greckich. Młodzieniec poświęcił się niezmiernie, chcąc jak najlepiej wykonać prośbę wuja. Jego niezwykłe poświęcenie doprowadziło jednak do osłabienia organizmu i choroby. W tym czasie Cezar nieustannie doglądał swojego ulubieńca, trzymając przy jego łóżku najlepszych lekarzy Rzymu. Kiedy Oktawian był jeszcze chory, Cezar wyruszył do Hiszpanii, gdzie planował rozprawić się z synami Pompejusza gromadzącymi siły przeciw niemu. Wódz planował zabrać Oktawiana ze sobą, wiedząc że służba wojskowa jest ważnym szczeblem kariery w Rzymie.

Marek Wipsaniusz Agrypa był to wybitny rzymski polityk i dowódca wojskowy. Minister i przyjaciel cesarza Oktawiana Augusta. Potwierdzeniem bliskich więzi jakie ich łączyły było oddanie mu ręki córki Augusta – Julii.
Autor: Sergey Sosnovskiy (CC BY-SA 4.0).

Ostatecznie zgodzono się, aby Oktawian zaraz po wyzdrowieniu dołączył do Cezara w Hiszpanii. W podróż wyruszył w towarzystwie służących oraz najlepszych przyjaciół, m.in. Marka Wipsaniusza Agrypy, z którym znał się od najmłodszych lat. Okazało się, że droga nie była prosta i nie pozbawiona niebezpieczeństw, bowiem u brzegów Hiszpanii zatonął ich okręt. Gdy szczęśliwie stanął w Terrakonie, wyruszył w stronę wuja, który znajdował się koło miasta Kulpia. Cezar nie mógł się nadziwić Oktawianowi, który wraz z garstką przyjaciół dotarł do niego przez niebezpieczne ziemie, pełne bandytów i wrogich wojsk.

Następnie wspólnie wyjechali do Nowej Kartaginy, gdzie 18-letni Oktawian uczył się zarządzania prowincją. Na Półwyspie Iberyjskim obaj pozostali do czerwca 45 roku p.n.e., by potem powrócić do Rzymu. Zaraz po przybyciu do stolicy, we wrześniu, Cezar miał podobno zdecydować o usynowieniu Oktawiana i uznać go za spadkobiercę.
Oktawian po przybyciu do domu, został zaliczony na mocy senatu do patrycjuszów oraz kontynuował studia, wcześniej przerwane przez wyjazd do Hiszpanii. Kształcił się pod okiem dwóch uczonych Greków: filzofa Arejosa z Aleksandrii oraz retora Apollodorosa z Pergamonu.

Późną jesienią 45 roku p.n.e. Cezar polecił Oktawianowi i jego przyjaciołom, w tym Agrypie przenieść się do greckiego miasta Apollonia i kontynuować wspólnie naukę, a przede wszystkim poznawać aspekty militarne i polityczne.

W międzyczasie Cezar postanowił mianować Oktawiana na stanowisko magister equitum, urzędnika zastępującego dyktatora na czas jego nieobecności oraz jego najbliższego współpracownika na 43 rok p.n.e. Kiedy 15 marca 44 roku p.n.e. Cezar został zamordowany, Oktawian porzucił studia i wyruszył do Rzymu, aby dowiedzieć się, jakie ma poparcie polityczne i militarne. Opuścił statek w Lupiae, niedaleko Brundisium. Kiedy dowiedział się, że został usynowiony przez Cezara oraz uznany za głównego spadkobiercę (2/3 majątku) na mocy testamentu, przyjął nowe imię, Gaius Julius Caesar dodając człon rodziny Octavianus. Od teraz Oktawian funkcjonował w życiu politycznym jako Gaius Julius Caesar Octavianus, syn wielkiego wodza Juliusza Cezara.

Śmierć Cezara, Jean-Léon Gérôme
Dnia 15 marca 44 roku p.n.e. przybrany ojciec Oktawiana, Juliusz Cezar został zamordowany przez spiskowców pod przywództwem Marka Juniusza Brutusa i Gajusza Kasjusza Longinusa.

Wojna z zabójcami Cezara

Po zabójstwie Cezara Marek Juniusz Brutus i Gajusz Kasjusz Longinus, główni inicjatorzy zamachu musieli uciekać na Wschód, aby tam zorganizować siłę zbrojną przeciwko konsulowi Markowi Antoniuszowi, który zaskarbił sobie wpływy stronników Cezara.

W tym czasie nieoczekiwanie na scenie politycznej pojawił się sam Oktawian, który w Brundisium zdobył sobie poparcie wojsk Cezara tam stacjonujących, wcześniej mających wziąć udział w wojnie z Partią. Ponadto zażądał, aby wydano mu część pieniędzy zgromadzonych w mieście na czas wojny. Za ich pomocą był w stanie uzyskać sobie przychylność wielu innych weteranów z legionów Cezara. W trakcie marszu na Rzym, w Kampanii na jego stronę przeszło wielu innych żołnierzy. Pod swoją komendą młody i niedoświadczony Oktawian miał już 3000 lojalnych weteranów, którym płacił 500 denarów.

Tak Swetoniusz przedstawia decyzje Oktawiana po zamordowaniu Cezara:

Uważając za swój pierwszy obowiązek pomścić zabójstwo swego dziada wujecznego i utrzymać w mocy jego zarządzenia, wnet po powrocie z Apolonii usiłował niespodzianie i przemocą dostać w swe ręce Brutusa i Kasjusza, lecz ponieważ przewidzieli niebezpieczeństwo i w porę umknęli, postanowił ich ścigać prawnie i mimo nieobecności pozwać przed sąd jako winnych zabójstwa. Sam zaś wydał igrzyska na cześć zwycięstw Cezara, gdyż urzędnicy do tego zobowiązani nie mieli odwagi ich urządzić.

Swetoniusz, Oktawian August, 10

W Rzymie Oktawian pojawił się 6 maja 44 roku p.n.e. i rozpoczął przepychanki z Antoniuszem o miano głównego sukcesora Cezara. Popierał go Cyceron wygłaszając płomienne mowy przeciwko Antoniuszowi, dzięki czemu otrzymał on urząd pretora. Na początku Antoniusz był nastawiony niechętnie do Oktawiana, sprawiając mu rozmaite trudności. Widmo wojny domowej w Rzymie znów było realne. Oktawian wchodząc siłą do Rzymu przeforsował swój wybór na konsula, a następnie mimo wszystko podjął współpracę z Markiem Antoniuszem.

Z czasem Oktawian zaczął jednak przeciągać na swoją stronę coraz większą rzeszę sympatyków Cezara. Za pomocą pieniędzy ze spadku oraz pobranych ze skarbca w Brundisium, udało mu się przekupić dwa legiony Antoniusza. Tym sposobem pod swoimi rozkazami miał ogromną, prywatną armię, gotową do poświęceń. Antoniusz widząc zagrożenie w Rzymie ze strony młodego przybranego syna Cezara opuścił stolicę i udał się na wojnę do Galii Przedalpejskiej.

Posąg Oktawiana z Prima Porta.
Autor: Till Niermann | Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Antoniusz obległ siły Brutusa pod Mutiną i mimo wezwania senatu do odstąpienia od oblężenia nie zmienił zdania. Senat rzymski nie posiadając żadnej armii zaczął poszukiwać sprzymierzeńca. Wybór padł na młodego Oktawiana, który pod swoją komendą miał już znaczne siły. Jak na zwolennika Cezara miał dobre opinie wśród senatorów, a zwłaszcza u Cycerona. Senat postanowił więc powierzyć Oktawianowi imperium, które dawało mu legalne prawo dowodzenia nad jego żołnierzami oraz wysłać do Galii, wraz z konsulami na rok 43 p.n.e.: Aulusem Hircjuszem i Gajuszem Wibiuszem Pansą, w celu przerwania oblężenia. W kwietniu 43 roku p.n.e. siły Antoniusza zostały pokonane w bitwach pod Forum Gallorum oraz Mutiną i zmuszone do odwrotu do Galii Narbońskiej. W trakcie starć zginęli obaj konsulowie, w wyniku czego ich armie znalazły się pod rozkazami Oktawiana.

Mimo zwycięstw i próśb senatu do dalszych działań ofensywnych, Oktawian zrezygnował z dalszych walk. W czerwcu zażądał od senatu stanowiska konsula w miejsce Hiracjusza i Pansy oraz cofnięcia decyzji o uznaniu Antoniusza za wroga publicznego. Na wieść o niezgodzie senatu, młody wódz na czele ośmiu legionów wkroczył do Rzymu. Tam 19 sierpnia 43 roku p.n.e. otrzymał urząd konsula wraz z Kwintusem Pediuszem. W międzyczasie Antoniusz zawarł porozumienie z innym zwolennikiem Cezara, Markiem Emiliuszem Lepidusem.

Umacnianie pozycji

Wspólne interesy oraz dobre kontakty między trojgiem „cezarionów” doprowadziły do zawarcia tzw. II triumwiratu 27 listopada 43 roku p.n.e. w Bononii. Różnicę pomiędzy pierwszym triumwiratem z 60 roku p.n.e., a drugim stanowił fakt, że przymierze Oktawiana zostało zaakceptowane przez Senat. Najważniejszym postanowieniem triumwirów był podział imperium. I tak Marek Antoniusz uzyskał władzę nad Galią Przedalpejską i Zaalpejską, Marek Emiliusz Lepidus nad Hiszpanią i Galią Narbońską, a Oktawian nad Afryką, Sardynią i Sycylią. Każdy z nich uzyskał ponadto władzę równą konsularnej na okres lat 5. Oktawian, dla zachowania równowagi, zrzekł się niedawno uzyskanego urzędu konsula.
Ponadto ogłoszono listę proskrybowanych, na której znalazło się 300 senatorów i 2000 ekwitów. W zamian za współpracę z triumwirami, gratyfikację uzyskiwał każdy obywatel, który zdołał zabić osobę zamieszczoną na liście, po czym udowodnił to przed urzędem.
Dla umocnienia sojuszu tego samego roku, Oktawian poślubił Klodię Pulchrę – pasierbicę Antoniusza – z którą rozwiódł się dwa lata później w 41 roku p.n.e. Oktawian odesłał dziewczynę matce, oświadczając, iż pozostała dziewicą, co zbytnio nie dziwiło biorąc pod uwagę fakt, iż miała w momencie rozwodu ledwie 13 lat, a Oktawian słynął z delikatności.

Statua Via Labicana Augustus przedstawiająca Oktawiana jako Pontifex Maximus.
Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Od kiedy 1 lutego 42 roku p.n.e. Cezar został zaliczony w poczet bogów, jako Divus Iulius, młody Oktawian mógł się tytułować Divi filiis, czyli „Syn Boży”. Na początku tego samego roku Antoniusz oraz Oktawian wysłali morzem 28 legionów do Grecji, „twierdzy” Brutusa i Kasjusza. Tam też w dwóch bitwach pod Filippi w Macedonii, w październiku 42 roku p.n.e. połączone wojska Antoniusza i Oktawiana odniosły zwycięstwo. Ich rywale nie widząc szansy na pokonanie oponentów w wojnie, zdecydowali się popełnić samobójstwo. Ich losy podzieliła większość przeciwników Cezara; jedynie nielicznym udało się zbiec na Sycylię, znajdując schronienie u Sekstusa Pompejusza.
Niespodziewane wieści płynące z Rzymu, jakoby Lepidus zawarł sojusz z Sekstusem, doprowadziły do ustanowienia nowego podziału imperium, na niekorzyść dla Lepidusa. Odebraną mu Hiszpanię przydzielono Oktawianowi, natomiast on sam mógł zatrzymać Afrykę, o ile udałoby mu się oczyścić z zarzutów zdrady, czego zresztą dokonał.

Po zwycięstwie nad zabójcami Cezara, Oktawian wrócił do Italii, podczas gdy Marek Antoniusz udał się na wschód i stworzył sojusz z królową Egiptu, Kleopatrą VII. Oktawian zawitał do Italii z początkiem roku 41 p.n.e. Od samego początku sprawy nie układały się po jego myśli. Ciągłe ataki Sekstusa, który uniemożliwiał dostawy zboża z Afryki, tylko pogłębiały niezadowolenie społeczeństwa. Nadarzającą się okazję postanowił wykorzystać brat Marka Antoniusza, Lucjusz. Przeciwko Oktawianowi podburzał jego własne oddziały, a uzbrojone bandy rabowały i kradły. Niekorzystne informacje docierały również z Galii, gdzie stacjonowały siły liczące około 15 legionów, których dowódcy okazywali posłuszeństwo jedynie Antoniuszowi. Oktawian nie czekając na dalszy rozwój niekorzystnych wydarzeń opuścił Rzym, by przygotować się do rozprawy z Lucjuszem. Jego absencja nie trwała długo, a na pierwsze informacje o zbliżających się wojskach Oktawiana, Lucjusz uciekł w kierunku Peruzji. Spór zakończył się dopiero z początkiem lutego 40 roku p.n.e., kiedy to mieszkańcy oblężonej Peruzji zdecydowali się oddać na łaskę Oktawiana. Jedynie rada miejska została uwięziona, a następnie ścięta przy ołtarzu boskiego Juliusza. Sam Lucjusz stał się namiestnikiem Hiszpanii. Spośród wielu senatorów, ukrywających się za murami miasta, na śmierć skazano jedynie kilku, ale miasto zostało wydane na łup zwycięzców.

Gdy tylko Marek Antoniusz dowiedział się o problemach Oktawiana z Lucjuszem, pospiesznie udał się do Italii, gdzie obległ Brundizjum. Gdy wydawało się już, że na nowo rozpęta się wojna domowa, wodzowie wrogich armii zdecydowali się po raz kolejny na rozmowy. Po kilku dniach zakończyły się porozumieniem, na mocy którego Oktawian zatrzymał prowincje zachodnie, Antoniusz cały wschód, natomiast Lepidus Afrykę. Italia uzyskała status prowincji neutralnej, z której zarówno Oktawian jak i Antoniusz mogli przeprowadzać zaciąg do swoich armii. Sojusz scementowano ogłoszeniem zaręczyn pomiędzy Antoniuszem i rodzoną siostrą Oktawiana, Oktawią.

Zaistniałe problemy w Italii związane z Sekstusem Pompejuszem doprowadziły do spotkania na przylądku Misenum w Zatoce Neapolitańskiej latem 39 roku p.n.e. Sekstusa, Oktawiana i Antoniusza, na którym po raz kolejny dokonano podziału państwa. Sekstusowi na 5-letnie namiestnictwo przyznano Sardynię, Sycylię, Korsykę i Peloponez, z tym jednakże zastrzeżeniem, że po upływie tego okresu, Sekstusowi należał się urząd konsula oraz 70 milionów sesterców, jako rekompensata za majątek utracony przez jego ojca. Dla umocnienia sojuszu, wcześniej w 40 roku p.n.e. Oktawian ożenił się ze Skrybonią, z którą miał córkę, Julię. Skrybonia była kuzynką władcy Sycylii, Pompejusza Młodszego i znacznie górowała wiekiem nad Oktawianem (wcześniej była już żoną dwukrotnie). Oktawian poprzez ten związek chciał zapewnić dostawy zboża do Rzymu. Relacje obojga układały się fatalnie. Skrybonia była niesamowicie zazdrosna o Oktawiana, który miał skłonność do zabaw. Znana jest historia jakoby Oktawian zorganizował wystawną ucztę dla swoich przyjaciół. Biesiadników miało być dwunastu na wzór bogów Olimpu. Sam Oktawian przyjął postać Apollina, a wydarzenie obiło się echem po Rzymie – dodajmy negatywnie, gdyż panował niedostatek1.

Popiersie z bazaltu ukazujące Liwię Druzyllę. Żona cesarza Augusta miała duży wpływ na decyzje w państwie i samego partnera.

W 39 roku p.n.e. doszło jednak do rozwodu na wniosek Oktawiana, który potrzebował politycznych koneksji Liwiuszów i Klaudiuszy. W tym celu poślubił Liwię. Jego wybór wyjątkowo udany – Liwia miała niewiele ponad dwadzieścia lat i była wyjątkowo urodziwa. Ponoć Oktawian zakochał się w niej bez pamięci i niezwykle cenił sobie jej inteligencję. Ich małżeństwo trwało ponad pięćdziesiąt lat i cechowało się wzajemną lojalnością i szacunkiem. Było jednak bezdzietne; jedyne ich dziecko urodziło się martwe. Warto nadmienić, że mimo głoszonych oficjalnie zasad moralności August nie zawsze dochowywał wierności żonie. Odnotowano kilka nazwisk jego kochanek, które jak się okazuje pochodziły z najlepszych rodów rzymskich. Wśród nich była Terencja, żona samego Mecenasa – przyjaciela i współpracownika Oktawiana. Co interesujące utrzymywała intymne relacje za zgodą męża. Antoniusz raz miał zarzucić Oktawianowi, że ten utrzymuje relacje z kilkoma kobietami jednocześnie, co miało dowodzić jego uwielbieniu dla seksu grupowego.

Pomijając jednak aspekty miłosne, wróćmy do polityki. Układ pomiędzy Pompejuszem Młodszym a triumwirami nie trwał długo i to za sprawą samego Oktawiana, który nie dość że nie oddał Sekstusowi Sardynii to jeszcze ją sam zawłaszczył. Doszło tym samym do wznowienia działań wojennych latem 38 roku p.n.e. Dwie pierwsze bitwy pod Kume i w Cieśninie Messańskiej zakończyły się klęską Oktawiana. Porażki nie podłamały wszakże Oktawiana, który wystawił nową flotę. W 37 roku p.n.e. zawezwane przez Oktawiana posiłki Marka Wipsaniusza Agrypy, który dotychczas przebywał w Galii, stawiły się w Rzymie. Mniej więcej w tym samym czasie do Italii dotarły posiłki Antoniusza. Wkrótce doszło do spotkania Oktawiana z Antoniuszem w Tarencie, gdzie dwaj mężowie zdecydowali się na rozwiązanie sojuszu z Sekstusem i zapewnili o wzajemnej pomocy w prowadzonych przez nich walkach.

Ofensywa Oktawiana rozpoczęła się w lipcu roku 36 p.n.e. pod Tauromenium, gdzie stracił niemal całą flotę, a sam ledwo uszedł z życiem. Straty wszakże szybko uzupełniono i kolejna bitwa stoczona 3 września 36 r. p.n.e. w zatoce Naulochus, zakończyła się wielką klęską Sekstusa, który pod osłoną nocy uciekł do Messany. Sycylia znalazła się pod kontrolą Lepidusa i Oktawiana, by ostatecznie wpaść w ręce Oktawiana.

Wojna domowa

W 36 roku p.n.e. Oktawian przeciągnął na swoją stronę wojska Lepidusa, który został pozbawiony wszelkich wpływów, i który stracił wszystkie urzędy z wyjątkiem stanowiska najwyższego kapłana (Pontifex Maximus). Na scenie pozostało już tylko dwóch triumwirów.
W tym czasie na wschodzie Marek Antoniusz prowadził nieudaną wojnę z Partami. Nieudane zmagania na wschodzie zostały w pełni zrekompensowane jednak przez sukcesy Oktawiana, który w 35 roku p.n.e. podbił Panonię, by w następnym roku z powodzeniem zakończyć misję w Dalmacji. Ponadto Antoniusz poślubił królową Egiptu Kleopatrę VII i rozwiódł się z siostrą Oktawiana, Oktawią. Od tej pory triumwirowie ze sobą zerwali i zaczęli prowadzić coraz bardziej agresywną politykę.
Oktawian mając ogromne wpływy w Rzymie przekonał westalki do wydania mu testamentu Antoniusza, z którego wynikało, że zapisał niektóre prowincje wschodnie dzieciom swoim i Kleopatry, w tym także Cezarionowi, synowi Kleopatry i Juliusza Cezara. Ponadto Senat pod koniec 32 roku p.n.e. oficjalnie pozbawił Antoniusza władzy konsularnej oraz wypowiedział wojnę reżimowi Kleopatry. Fakty te doprowadziły do wybuchu kolejnej wojny domowej.

Oktawianowi udało się zebrać około 250 okrętów, a także 8 legionów i 12.000 jazdy. Siły Antoniusza wyglądały przy tym zdecydowanie okazalej. Flota wojenna Antoniusza liczyła 500 okrętów, które były znacznie większe od będących w dyspozycji Oktawiana. Ponadto podlegało mu łącznie 30 legionów, ale do bezpośredniej dyspozycji w Grecji, którą obrał na swoją kwaterę główną miał ich jedynie 19, które uzupełniał 12-tysięczny oddział jazdy.

Bitwa pod Akcjum, Lorenzo A. Castro

Jako pierwszy działania rozpoczął Oktawian. Szybko zajął Korkyrę, a następnie wylądował na wybrzeżach Epiru. Na takie posunięcie Oktawiana, Antoniusz prawie w ogóle nie zareagował. Ponadto wielu żołnierzy Antoniusza zdezerterowało do obozu Oktawiana.

Decydujące rozstrzygnięcie między wodzami przypadło na dzień 2 września 31 roku p.n.e. w bitwie morskiej pod Akcjum. Siłami Oktawiana kierował Marek Agrypa. Ostatecznie zwyciężył Oktawian, mimo przewagi wroga. Po wygranej bitwie pod Akjcum udał się on do Aten, skąd w 30 roku p.n.e. był zmuszony na krótko powrócić do Italii, aby uśmierzyć bunty żołnierzy Antoniusza, a następnie podążyć w stronę Aleksandrii. Antoniusz i Kleopatra zaraz po bitwie uciekli do Aleksandrii, gdzie planowali kontynuować działania wojenne. Kiedy jednak pod Aleksandrią pojawiły się wojska Oktawiana, a siły Antoniusza zaczęły się poddawać, Marek i Kleopatra popełnili samobójstwo, nie widząc szansy ucieczki.

Pozostawało pytanie co z młodym synem Cezara – Cezarionem. Oktawian zapytał filozofa Arejosa, czy ma prawo do uśmiercania Cezariona. Filozof parafrazując Homera powiedział: „Nie jest dobrze, gdy za dużo Cezarów na świecie”. Kazał go więc udusić w końcu sierpnia 30 roku p.n.e. Pozostałe dzieci Antoniusza i Kleopatry oddał pod opiekę Oktawii. Tego samego roku Egipt stał się rzymską prowincją, a Oktawian przejął całą władzę nad Imperium Rzymskim.

Pierwszy cesarz

Do stolicy Oktawian powrócił wraz z Agrypą w 29 roku p.n.e., odbywając wspaniały wjazd triumfalny. Przed zwycięzcą wojny domowej i najsilniejszym człowiekiem w państwie stał teraz trudny wybór. Musiał wybrać albo republikę i oddać swoją faktyczną władzę nieudolnemu senatowi, albo samemu przejąć władzę, co jednak spotkałoby się z wyraźnym sprzeciwem ludu. W tym celu utrzymując wszelkie pozory republiki zaczął przekształcać państwo i wprowadzać reformy, które stopniowo i po cichu przekazywały mu coraz większe uprawnienia.
W państwie wszystko funkcjonowało jak za czasów republiki, tzn. obradował Senat i wybierano urzędników, z tą tylko różnicą, że wszystkich kandydatów musiał zaakceptować Oktawian. W 28 roku p.n.e. Oktawian otrzymał tytuł Princeps senatus, czyli „główny senator” oraz wprowadził nowy cenzus polityczny, na mocy którego w senacie zasiadali wyłącznie jego stronnicy. Sam Oktawian nie miał już praw do zarządzania prowincjami oraz armią, która była mu lojalna. Mimo wszystko Senat powierzył mu prawo dziesięcioletniego zarządzania w prowincjach, które spowite były chaosem po wojnie domowej, czyli: Hiszpanię, Egipt, Galię, Syrię, Cypr oraz Cylicję. Ponadto pod jego rozkazami były wszystkie legiony znajdujące się w tych regionach.

W tym momencie doszło do oficjalnego podziału na prowincje:

  • senatorskie – prowincje wewnętrzne, zespolone z Rzymem (Azja, Afryka, Iliria, Macedonia). Nie stacjonowało w nich wojsko (tylko jeden legion w Afryce), zarządzane były przez prokonsulów i propretorów.
  • cesarskie – niedawno zdobyte (znajdujące się pod kontrolą Oktawiana) wymagające stałej armii. Zarządzane były przez legatów oraz prokuratorów.
Świątynia Augusta i Liwii w Vienne (Francja) z końca I wieku p.n.e.
Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Rokiem przełomowym był 27 p.n.e., kiedy to 16 stycznia Senat rzymski po raz pierwszy w historii, przyznał Oktawianowi na wniosek Plankusa tytuł Augustusa oraz Princepsa. W ten sposób został pierwszym cesarzem rzymskim, jakkolwiek przy zachowaniu wszelkich pozorów ciągłości ustroju republikańskiego, np. sprawował wielokrotnie urząd konsula (w latach 31 – 23 p.n.e). Oktawian z tym rokiem zaczął używać także oficjalnej tytulatury: Imperator Caesar Divi filius Augustus, która łączyła go zarówno z Juliuszem Cezarem jak i tradycją zwycięstwa.
Tego samego roku Oktawian oficjalnie zwrócił senatowi demokratyczną władzę, która oczywiście tak naprawdę spoczywała w jego rękach. August otrzymał prawo noszenia corona civica, która spoczywała jedynie na głowach zwycięskich generałów odbywających triumf. Miał już pełną władzę nad wszystkim, a 27 rok p.n.e. przyjęło się uważać za koniec republiki.

W 23 roku p.n.e. Oktawian uzyskał tzw. imperium maius proconsulare, czyli władzę nad wszystkimi prokonsulami. Ponadto otrzymał dożywotnio prawa trybuna ludowego (tribunicia potestas), które gwarantowały mu nietykalność i możliwość reprezentowania woli ludu. Oficjalnie także został uznany patrycjuszem oraz otrzymał imperium, które skupiało w jego rękach wszystkie legiony, prefektów i konsulów. Oprócz tego jako jedyny miał prawo odbywania triumfów, nawet jeśli sam osobiście nie poprowadził armii do boju.
Do pełni władzy brakowało mu tylko najwyższego tytułu religijnego w Rzymie, czyli najwyższego kapłana –pontifexa maximusa. Uzyskał go dopiero po śmierci Marka Lepidusa dnia 6 marca 12 roku p.n.e.

Ten dziwny ustrój mógł na pierwszy rzut oka przypominać republikę, gdyż dalej obradował Senat. Różnicą była tylko postać cesarza, który sprawował konsulat, był trybunem ludowym, czyli był nietykalny, był głównym kapłanem i co najważniejsze miał zwierzchność nad siłami zbrojnymi. Do wszelkich zaszczytów Augusta należy dodać także ten nadany mu przez Senat dnia 5 lutego 2 roku p.n.e., kiedy to uznany został „ojcem ojczyzny” (pater patriae).

Niezbyt mu przychylny Tacyt pisał:

Skoro żołnierze przynęcił darami, lud rozdawnictwem zboża, a wszystkich słodyczą pokoju, powoli zaczął się wzbijać i zagarniać w swoje ręce przywileje senatu, urzędników i praw. Nikt mu w tym nie stawiał oporu, gdyż najbutniejsi padli w bojach albo wskutek proskrypcji.

Tacyt, Roczniki

Panowanie

Rządy Oktawiana to także czas poszerzania granic Imperium Romanum i tzw. Pax Romana, czyli stanu pokoju istniejącego wewnątrz i na zewnątrz państwa po 100 latach ciągłych wojen.
Po bitwie pod Akcjum, Egipt został w 30 roku p.n.e. uznany za królestwo osobiste Augusta, które zostało włączone do państwa rzymskiego. August jako namiestników obsadzał tam kolejno: Korneliusza Gallusa, Eliusza Gallusa i Gajusza Petroniusza, a region traktowany był jako domena prywatna cesarza.
W północnej Afryce za wasala Rzymian uznał się władca Mauretanii (dzisiejsze Maroko) Juba II, a tereny Kartaginy zostały poszerzone na wschód i południe.

Mauzoleum Augusta zostało przez niego zbudowane w 29 roku p.n.e. na Polu Marsowym w Rzymie, jako miejsce pochówku cesarza oraz jego rodziny.

W Hiszpanii z niepowodzeniem toczono walki z Asturiami, dlatego przekupiono ich wodza – Korokotta. W latach 26 – 24 p.n.e. August toczył z tymi plemionami wojnę, lecz rozbił je doszczętnie Agrypa. Pod koniec panowania Oktawiana zdobyto północną Hiszpanię, tym samym podporządkowując cały półwysep Rzymowi.

W 15 p.n.e. utworzono w dzisiejszych południowych Niemczech i Austrii prowincje Noricum i Recję. Następnie tereny te podbijał Tyberiusz, lecz zmuszony był przerwać z powodu wybuchu powstania iliro-panońskiego. Po jego stłumieniu władzę w Germanii zachodniej otrzymał Warus, który wpadł w zasadzkę w 9 roku n.e., a jego legiony zostały doszczętnie rozbite. On sam popełnił samobójstwo i w konsekwencji Rzym musiał z terenów nadłabskich zrezygnować. W Galii Druzus podbił w latach 12 p.n.e. – 9 p.n.e. tereny aż do rzeki Łaby zdecydowanie poszerzając granice imperium na północy.

Na wschodzie w walkach o Mezję (dzisiejszą Serbię i Bułgarię) odznaczył się Krassus, wnuk byłego triumwira, zachodnią jej część przyłączając do imperium, a wschodnią do Tracji, która była wasalem Rzymu. Ponadto zdobyto Dalmację i Panonię.

W Azji Mniejszej Oktawian podbił środkową Galację, zmuszając do wasalstwa Kapadocję oraz częściowo Armenię. Do Rzymu przyłączono Cylicję, Syrię, a Palestyna została wasalem pod władzą Heroda Wielkiego.

W rządzeniu towarzyszyli Augustowi zaufani współpracownicy. Najważniejszą osobistością obok Oktawiana był jego przyjaciel z dzieciństwa i wierny kompan w czasie wojny domowej – Marek Agrypa, który był faktycznym współrządcą. Wysoką pozycję miał także Gajusz Mecenas, znakomity dyplomata, a zarazem nieoficjalny minister kultury. August przy ich pomocy oraz pomocy wielu innych prowadził rozsądną politykę.
Oktawian za swoich rządów przeprowadził gruntowną modernizację państwa. Princeps uporządkował sprawy wewnętrzne, utworzył sprawną administrację składającą się z wykwalifikowanych urzędników, zreorganizował finanse (wydzielenie skarbu cesarskiego zwanego fiscus). Reforma finansowa zakładała także utworzenie funduszy celowych, takich jak:

  • Aerarium – skarbiec senacki
  • Aerarium militare – skarbiec wojskowy
  • Patrimonium Caesaris – majątek prywatny cesarza

Ponadto zastąpiono dziesięcinę bezpośrednim opodatkowaniem pieniężnym – stipendium. Cesarz zdecydował się także usunąć Zgromadzenie Ludowe. Aż do śmierci poświęcał się usprawnianiu rzymskiego Imperium.

W zakresie armii z kolei August przeprowadził następujące reformy:

  • Legiony – wojsko zawodowe (20 lat służby), liczące pod koniec życia Augusta 150 tysięcy żołnierzy, ze stałym wyposażeniem weteranów, do którego rzadko byli wcielani ludzie z prowincji.
  • Auxilia – wojska z prowincji, oddziały posiłkowe, głównie oparte na jeździe. Żołnierze po odbyciu służby otrzymywali obywatelstwo rzymskie. Oficerami byli ekwici.
  • Pretorianie – gwardia cesarska z praefecti praetorio jako dowódcy (wyłącznie ekwici), którzy zajmowali najwyższe po cesarzu miejsce w państwie.
  • Cohortes urbanae – kohorty miejskie, paramilitarne oddziały o charakterze policji miejskiej w Rzymie, na czele których stał prefekt miasta (praefectus urbi)

Oktawian wykazał się także w zakresie kultury. W czasie swego panowania doprowadził do umocnienia roli rodziny w państwie. Senatorów i ekwitów za bezżeństwo i bezdzietność karano odebraniem prawa dziedziczenia. Rodzinom wielodzietnym nadawano liczne przywileje. Dodatkowo wprowadzono ustawy przeciwko cudzołóstwu, rozpuście i zbytkowi.

Był opiekunem sztuk pięknych i otaczał się ludźmi sztuki (Mecenas, Wergiliusz,  Horacy). W literaturze rzymskiej okres panowania Oktawiana nazywa się „złotym wiekiem”. W 17 p.n.e. Oktawian zorganizował wspaniałe obchody stulecia (Ludi Saeculares).

Wergiliusz czytający Eneidę Augustowi, Oktawii i Liwii, Jean-Baptiste Wicar

Wykazał się także w zakresie retoryki i literatury tworząc liczne, własne teksty, które niestety nie przetrwały do naszych czasów.

Dorobek literacki

  • co najmniej kilkanaście mów, w tym kilka pogrzebowych;
  • pismo filozoficzne „Zachęta do filozofii” (Hortationes ad philosophiam);
  • pismo polemiczne „Odpowiedź dla Brutusa o Katonie” (Rescripta Bruto de Catone);
  • biografia Druzusa (Drusi vita);
  • zbiory listów do rodziny, przyjaciół, senatu, miast;
  • kilkadziesiąt edyktów cesarskich;
  • 13 ksiąg pamiętników zatytułowanych Commentarii de vita sua;
  • sprawozdanie o stanie państwa (Breviarium totius imperii);
  • skrócony wykaz własnych dokonań (Index rerum a se gestarum), znany też jako „Dokonania boskiego Augusta” (Res gestae divi Augusti);
  • zbiór okolicznościowych fraszek;
  • poemat heksametryczny pt. „Sycylia” (Sicilia);
  • tragedia „Ajas” (Aiax)

Prawie nic z tego nie zachowało się do naszych czasów, znamy jedynie garść fragmentów, zwłaszcza korespondencji i pamiętników.

Z twórczości Augusta wymienionej powyżej zachowało się w całości tylko jedno pismo, za to niemal w oryginale. Jest to Index rerum a se gestarum, którego tekst (wraz z greckim przekładem) odnaleziono wyryty na zewnętrznej ścianie świątyni Augusta i Romy w Ancyrze (obecnie Ankara). Jest on znany szerzej jako tak zwane Monumentum Ancyranum.

Co do tragedii „Ajas”, jej losy znamy dzięki przekazanemu przez Swetoniusza bon motowi Augusta. Jak wiadomo, bohater grecki imieniem Ajas zakończył życie rzucając się na własny miecz; z drugiej natomiast strony używanych w starożytności kart papirusowych nie dawało się podrzeć, gdyż były zbyt mocne, nieudane teksty zmywano więc z nich mokrą gąbką. Wiadomo było, że August rozpoczął z wielkim zapałem pracę nad tragedią, więc po jakimś czasie ktoś z przyjaciół zapytał, co porabia Ajas. Na to August: „Mój Ajas rzucił się na gąbkę”.

Budownictwo

Warto wspomnieć także o jego działalności w budownictwie. Rzym podzielił na 14 regionów. Zorganizował straż pożarną (vigles) i poprowadził nowe akwedukty. Wzniósł dwa teatry i jeden amfiteatr. Odbudował świątynie, wzniósł sanktuaria bóstw „opiekunów rodu julijskiego” i jego samego, m.in. Wenus Rodzicielki na Forum Juliusza, Marsa Mściciela na Forum Augusta, Victorii, Apolla na Palatynie, Romulusa – założyciela Rzymu oraz Eneasza – praprzodka Juliuszów. Usunął natomiast bóstwa wschodnie i zakazał ich kultu.
Za jego panowania powstała pierwsza wielka łaźnia publiczna i pierwsza otwarta biblioteka. Na Polu Marsowym urosło ogromne mauzoleum, grobowiec cesarza i rodziny. Wtedy także oddano do użytku Panteon, świątynię wszystkich bogów.

August nie mając żadnego męskiego potomka zaczął rozważać różne kandydatury. Najpierw myślał o Marku Marcellusie, swoim siostrzeńcu, który zmarł jednak niespodziewanie w dwa lata po ślubie z córką Oktawiana, Julią. Kolejnym kandydatem był Marek Agrypa, który również zmarł. Ostatecznie wybór padł na syna Liwii z poprzedniego małżeństwa, Tyberiusza. Cesarz 26 czerwca 4 roku n.e. formalnie przyjął go do swojego rodu i wyznaczył na następcę.
W roku 14 n.e. 77-letni August nagle poczuł się źle. W wyniku osłabienia organizmu musiał przerwać podróż po Italii. Zatrzymał się w mieście Nola w Kampanii. Jego stan pogarszał się z dnia na dzień. Organizm w końcu nie wytrzymał walki. Swetoniusz tak opisuje jego śmierć:

Nagle skonał w chwili, gdy całował Liwie, z tymi słowami na ustach: „Liwio 302, pamiętaj o naszym związku, żyj i bądź zdrowa!” Przypadł mu w udziale zgon lekki i taki, jakiego zawsze pragnął. Ilekroć mianowicie usłyszał, że ktoś zmarł szybko i bezboleśnie. August wyrażał życzenie, aby jemu i jego najbliższym przypadła w udziale podobna euthanasia (używał wprost tej nazwy).

Swetoniusz, Oktawian August, 99

Śmierć

Zmarł 19 sierpnia 14 roku n.e. nie odczuwając bólu, jako człowiek który wyciągnął państwo z kryzysu polityczno-ekonomicznego oraz odbudował i wprowadził Imperium Rzymskie w nowe czasy. Został zaliczony w poczet bogów jako Divus Augustus.

Małżeństwa i potomstwo

  • 43 – 41 p.n.e.Klodia Pulchra (rozwód);
  • 40 – 39 p.n.e.Skrybonia (rozwód);
  • 39 p.n.e. – 14 n.e.Liwia Druzylla (do śmierci Oktawiana).
Przypisy
  1. Koper Sławomir, Życie prywatne i erotyczne w starożytnej Grecji i Rzymie, Warszawa 1998, s. 200.
Źródła wykorzystane
  • Bringmann Klaus, Historia Republiki Rzymskiej: Od początków do czasów Augusta, 2010
  • Chełminiak Wiesław, Polityk prawie doskonały, "Rzeczpospolita", 19-20 lipca 2014
  • Krawczuk Aleksander, Cesarz August, Warszawa 1973
  • Krawczuk Aleksander, Poczet cesarzy rzymskich, Warszawa 2004
  • Southern Pat, Oktawian August, Warszawa 2003

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów