Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Wynalazki i osiągnięcia rzymskie

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Via Appia
Via Appia była to jedna z najstarszych rzymskich dróg, której liczne fragmenty możemy podziwiać po dziś dzień. Łączna długość drogi Appijskiej to ponad 530 km, co dowodzi jak rozwiniętym państwem było Imperium Rzymskie.

Rzym starożytny był państwem bardzo dobrze rozwiniętym cywilizacyjnie. Do jego zdobyczy i osiągnięć kultury, które najlepiej się rozwinęły zaliczamy: budownictwo, filozofię, literaturę, religię, sztukę, retorykę, historiografię czy naukę. Wynalazki i osiągnięcia rzymskie odegrały ważną rolę w rozwoju późniejszej kultury europejskiej.

Heron z Aleksandrii był greckim matematykiem i inżynierem, żyjącym i pracującym w Aleksandrii, rzymskim Egipcie.

Na początku należy wspomnieć o najważniejszych osiągnięciach Rzymian – oczywiście w moim odczuciu. Za czasów Herona z Aleksandrii (ok. 10 – ok. 70 rok n.e.) skonstruowano pierwszą pompę strażacką. Następnie po pożarze Rzymu w 64 roku n.e. cesarz Neron zorganizował Vigiles, czyli oddziały strażackie. Rzymianie udoskonalili prawodawstwo, byli twórcami pierwszego wyczerpującego systemu prawnego, a współczesne terminy prawnicze pochodzą z okresu ich kultury. Stosowano i upowszechniono numerację rzymską. Za czasów Juliusza Cezara przeprowadzono reformę kalendarza, który został nazwany od jego imienia juliańskim. Nowość polegała na wprowadzeniu co 4 lata roku przestępnego, który był dłuższy o 1 dzień. Kalendarz ten obowiązywał w Europie do końca XVI wieku, a w niektórych państwach nawet do XX wieku. Z kultury rzymskiej przejęliśmy alfabet łaciński.

Budownictwo

Rzymianie byli wielkimi budowniczymi, a także wielkimi wynalazcami. Pierwszym ważnym osiągnięciem okazało się ulepszenie betonu (cementu naturalnego), który w użyciu był już w państwie asyryjskim. Pierwszy raz Rzymianie użyli betonu w 150 roku p.n.e. Ten wynalazek starożytności był zapomniany przez cały okres średniowiecza. Beton rzymski charakteryzował się niezwykłą trwałością i wodoodpornością. Wiele zabytków starożytnego Rzymu w całym basenie Morza Śródziemnego zostało wykonanych z betonu. Niektóre z nich przetrwały do dnia dzisiejszego. Najwspanialszym przykładem jest kopuła Panteonu z lanego betonu, o średnicy 43,3 m, ważąca ok. 5 tys. ton powstała w latach 118-125. Inne to m.in. Termy Karakalli, mosty i akwedukty.

Cement rzymski

Rzymianie produkowali cement z mieszaniny wapna i skał wulkanicznych. Gatunek stosowany do struktur podwodnych składał się z wapna i popiołu wulkanicznego, a tak uzyskaną zaprawę mieszano z tufem i umieszczano w drewnianych formach. Po zanurzeniu w wodzie dochodziło do natychmiastowej gorącej reakcji. Wapno ulegało uwodnieniu i reagowało z popiołem. Powstawał wyjątkowo odporny cement.

Szczęśliwie dla nas, przetrwały opisy używanego popiołu. Witruwiusz, inżynier pierwszego cesarza Oktawiana Augusta, a później Pliniusz Starszy przekazali, że najlepszy cement do zastosowań w morzu wytwarzano z popiołów wulkanicznych z okolic Zatoki Neapolitańskiej. Szczególnie ceniono ten, który znajduje się w pobliżu współczesnego miasta Pozzuoli, zwany pucolana. Obecnie wiemy, że popiół tego typu i zbudowane z niego skały wulkaniczne występują w wielu miejscach na świecie. Z najnowszych badań wynika, że to dzięki szczególnemu sposobowi w jaki aluminium zastępuje związki krzemu Rzymianom udało się uzyskać niezwykle wytrzymały cement.

Dzięki ulepszeniu betonu Rzymianie mogli wznosić wysokie mury z kamienia lub cegły, a z czasem budować z betonu wspomniane akwedukty. Akwedukt (aquaeductus, od aqua – woda, ductus – prowadzenie) były to budowle doprowadzające wodę, do miasta ze źródła położonego odpowiednio wysoko (zazwyczaj górskiego z uwagi na czystość i niską temperaturę wody), rurami lub przewodem otwartym, w której woda płynie pod działaniem siły ciążenia. Akwedukty stosowano już w II tysiącleciu p.n.e.- istniały one np. w Knossos (Kreta, około 2000 p.n.e.), w Gezer (Palestyna, około 1900 p.n.e.), w Mykenach (Grecja, około 1200 rok p.n.e.). Większość tych akweduktów prowadzono pod ziemią, tunelami, aby – niezauważone przez nieprzyjaciela – zapewniały twierdzom zaopatrzenie w wodę podczas oblężeń. Ale prawdziwy rozkwit akweduktów nastąpił w imperium rzymskim. Pierwszy akwedukt rzymski zbudował w 312 roku p.n.e. Appius Klaudiusz, a w I wieku n.e. Rzym zaopatrywany był w wodę przez akwedukty o łącznej długości około 420 km. Dzięki cementowi można było budować stałe mosty na dużych rzekach np. Dunaju. Rzymianie budowali mosty łukowe, jako materiału budulcowego używali kamienia, cegły i drewna.

Via Appia jest to najstarsza droga rzymska, zwana przez Rzymian regina viarum, czyli „królową dróg”. Rozpoczyna się w Rzymie przy Circo Massimo i biegnie (obecnie z przerwami) na południe aż w okolice Kapui pod Neapolem, gdzie skręca na wschód i ciągnie się aż do miasta Brindisi na wybrzeżu Adriatyku, łącząc się tam z Via Traiana; współcześnie z Via Adriatica.
Autor: Livioandronico2013 | Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International

W dziedzinie architektury wprowadzono także nowe rozwiązania architektoniczne i elementy, jak sklepienie beczkowe i kopuły.
Budowano termy, czyli centra sportowo – rekreacyjne, gdzie mieściły się łaźnie parowe i wodne. Były tam baseny kąpielowe, baseny pływackie, wanny oraz prysznice. Udoskonalono system urządzeń kanalizacyjnych, za pomocą którego odprowadzano ścieki i nieczystości poza obręb miasta. Wybudowano po raz pierwszy publiczne szalety.

Rzymianie budowali także doskonałe drogi. Rzymskie drogi miały grubą warstwę kamiennej nawierzchni, zapewniającą stabilność i wytrzymałość na obciążenie. Dążyły do linii prostych i dlatego często były górzyste. Drogi rzymskie były przez wiele stuleci głównymi arteriami europejskiego transportu – nawet dziś wiele dróg przebiega po ich trasach.

Rzymianie stosowali także machiny wojenne (Grecy także), aby wygrywać bitwy. Grecka katapulta potrafiła miotać kamieniami. Rzymianie stworzyli zaś nowy rodzaj katapulty, tzw. balistę, która w odróżnieniu od katapulty wystrzeliwała strzały a nie kamienie. Strzały wystrzeliwane były za pomocą dwóch ruchomych ramion umieszczonych końcami w wiązkach zwiniętych powrozów z jelit zwierzęcych lub końskiego włosia.

Filozofia

Na przełomie III i II wieku p.n.e. toczyła się zacięta walka między stronnikami starorzymskich obyczajów a zwolennikami żywiołowo przenikającej do Italii kultury greckiej. Aczkolwiek wpływ jej nie objął początkowo całego społeczeństwa rzymskiego, to jednak jej znaczenie w kołach rzymskiej arystokracji stale wzrastało.

Ważnym osiągnięciem Rzymian z pewnością była filozofia. Wprawdzie Rzymianom starej daty odpowiadał bardziej system filozofii stoickiej, która podkreślała rolę obywatela w stosunku do państwa, jednak w okresie wojen domowych (I wiek p.n.e.) ideał filozofii epikurejskiej, życia wolnego od obowiązków, znalazł wielu zwolenników. Zalety tej filozofii opiewał jeden z najwybitniejszych poetów rzymskich, Tytus Lukrecjusz Karus. W poemacie „O naturze wszechrzeczy” dał on obraz filozofii, która miała człowiekowi znużonemu współczesnością ukazać szczęśliwsze perspektywy, wolność od strachu, od zabobonu. Jednakże poza tym jednym wyjątkiem Rzymianie nie stworzyli żadnego oryginalnego systemu filozoficznego, ograniczając się do uzgodnienia różnych poglądów zapożyczonych z istniejących szkół filozoficznych i przyjęcia z nich tylko tych, które wydawały się im najsłuszniejsze. Kierunek ten zwał się eklektyzmem, a jego najwybitniejszym reprezentantem był Cyceron, słynny mówca i teoretyk wymowy.
Najbardziej znanymi filozofami byli: Lucjusz Anneusz Seneka, Epiktet, Dion z Prusy i cesarz Marek Aureliusz.

Literatura

Marek Porcjusz Katon zwalczał wszelkie wpływy greckie, będąc zwolennikiem tradycyjnych cnót rzymskich i republikańskich rządów.
Brigdeman Art Library

Innym, choć nie mniej ważnym osiągnięciem cywilizacyjnym była literatura. Zajęci nieustannymi wojnami Rzymianie nie zwracali większej uwagi na pisarstwo. Jedynie dla potrzeb kultowych powstały pieśni (carmina) i litanie na cześć bogów (indigitamenta). Jednak pod wpływem Greków sytuacja ta zaczęła ulegać zmianie. Pierwsi twórcy z pochodzenia nie byli Rzymianami. Pierwszym pisarzem był Andronikus, który przetłumaczył „Odyseję” na język łaciński. Jego dziełem były również przetłumaczone greckie komedie i tragedie. Dzięki niemu, pisarstwem zainteresowali się dwaj pisarze: Newiusz, który w III wieku p.n.e. napisał poemat o pierwszej wojnie punickiej oraz Enniusz – autor pierwszej epopei narodowej pt. „Roczniki” (Annales).

Rzymianie chcieli udowodnić wyższość nad Grekami nie tylko militarną ale i kulturową. Zmusiło to paru prozaików do zainteresowania się literaturą. Głównym reprezentantem prozaików był Marek Porcjusz Katon, czynny również na arenie politycznej. Był on autorem kilku dzieł o charakterze praktycznym, bardziej odpowiadającym rzymskiemu sposobowi myślenia. Katon, świetny rolnik, w dziele „O uprawie roli” (De agri cultura), najstarszym zachowanym dokumencie prozy łacińskiej, podał metody najkorzystniejszej uprawy roli w średnim majątku ziemskim.

Dzięki zamiłowaniu do igrzysk przejętych od Etrusków rozbudziła się twórczość sceniczna wzorowana początkowo na literaturze greckiej. Najczęstszą formą na jakiej wzorowali się Rzymianie była komedia, która została wzniesiona na wyżyny przez Tytusa Makcjusza Plauta. Przerabiał on komedie greckie dodając im zabarwień realiów rzymskich. Z drugiej strony bujnie rozwijał się tragizm. Na uznanie zasługują tu poeci tacy jak: Enniusz, Marek Pakwiusz i Lucjusz Akcjusz. W swoich sztukach opracowywali oni nie tylko tematy rodzime lecz czerpali również wzory z twórczości greckiej.

Religia

Kolejnym osiągnięciem była religia. W II wieku p.n.e. religia rzymska uległa daleko idącej hellenizacji. Panteon bogów olimpijskich przeszczepiony został na teren Rzymu, a bogów rzymskich utożsamiono z greckimi. Jednak w życiu publicznym, dawne kulty i obrzędy zostały zachowane. Oprócz oficjalnych kultów bogów uznawanych przez państwo do Rzymu trafiały również kulty propagandowe np. boga Dionizosa. Dużą popularnością wśród niewolników cieszył się kult małoazjatyckiej Kybeli, zwanej też Wielką Macierzą Bogów. Italia przeżyła prawdziwą inwazję kultów wschodnich o charakterze orgiastycznym.

Sztuka

Rzymskim osiągnięciem była także sztuka. Dziedzina sztuki jest bardzo rozległa. Jednak wszystkie jej pierwiastki uległy całkowitej zmianie w III wieku p.n.e. w Rzymie.

W świątyniach rzymskich od początku republiki umieszczano posągi bogów, dzieła mistrzów etruskich. Wiele posągów znajdujących się w Rzymie zostało przywiezionych z Grecji, Sycylii czy Wschodu hellenistycznego gdzie zostały zrabowane. Duży wpływ na piętno tej twórczości miały cechy społeczeństwa rzymskiego, które odznaczały się realizmem. Przejawiał się on zwłaszcza w rzeźbach postaci, które miały charakterystyczne rysy twarzy. Pobożność nie pozwalała Rzymianom na przedstawienie bogów czy urzędników, reprezentantów ludu,  nago.

Rozwinęło się również malarstwo, głównie dekoracyjne. Posługiwało się ono głównie motywami historycznymi, o czym świadczą np. malowidła z III wieku p.n.e. znalezione w grobowcu na Eskwilinie. Dzięki następującej rozbudowie Rzymu pobudzona została twórczość artystyczna zwłaszcza rzeźbiarstwo, które osiągnęło poziom dorównujący sztuce greckiej. Wszystko było ozdabiane rzeźbami: rynki, place a nawet monumentalne budowle. Za to w malarstwie przejawiał się motyw roślinności.

Na uwagę zasługuje również rzemiosło wykonywane w szlachetnych kamieniach. Najsłynniejszym rzemiosłem była gemma Augustea, przedstawiająca Augusta z rodziną. W Rzymie nie brak też wysoce artystycznych naczyń ze srebra, np. ze skarbu z Boskoreale pod Pompeją, czy nawet naczyń glinianych dorównujących wazom greckim, np. z Arrrecjum w Etrurii.

Retoryka

Rozwój retoryki w Rzymie wywołany był, tak samo jak w Atenach, przez stosunki cechujące miasto-państwo. Retoryka potrzebna była mówcom w senacie, na forum, na zebraniach czy w sądzie, dlatego była on niezbędna w wychowaniu rzymskim. Synowie wybitnych polityków od małego towarzyszyli swym ojcom czy też innym krewnym na wszelkiego rodzaju zgromadzeniach i procesach. Do wyżyn kunsztu wzniósł wymowę Kwintus Hortensjusz Hortalus, ale wszystkich mówców usunął w cień Marek Tulisz Cyceron. Czynny jako adwokat, później zaangażowany politycznie po stronie obozu Senatu, Cyceron wywarł ogromny wpływ na umysłowość społeczeństwa rzymskiego u schyłku republiki. On to zapoznał Rzymian z dorobkiem filozoficznym Greków, publikując liczne traktaty z tego zakresu, np. „Rozmowy tuskulańskie” czy „O najwyższym dobru i złu”. Szczególną zasługą Cycerona było takie wydoskonalenie prozy łacińskiej, że według opinii starożytnych słowa nawet do nich nie można by dodać.

Powszechnie przyjmowane określenie retoryki jako ars bene dicendi („sztuki pięknego mówienia”) pochodzi z I wieku n.e. a jego autorem był Kwintylian. W Kształceniu mówcy przeanalizował on ponad dwadzieścia wcześniejszych definicji. Określenie Kwintylina było przytaczane w starożytnych pracach pisanych po łacinie. W podręcznikach średniowiecznych i nowożytnych ars („sztuka”) była często w definicjach zastępowana określeniami scientia(„nauka”), doctrina („doktryna”) lub disciplina („umiejętność”).

Teoretycy retoryki byli zgodni, że jej istotę stanowi przekonywanie, nazywane między innymi perswazją, nakłanianiem, oczarowaniem itp. Według Kwintyliana najczęściej retorykę określano jako moc przekonywania.

Zaznaczyć należy jednak, że retoryka była prawdziwa tylko w okresie wczesnego cesarstwa. Później stała się sztuczna. Przed wystąpieniem cała przemowa była przygotowywana dla popisu jednego z mówców. Wspomina o tym Tacyt, historyk żyjący na przełomie I i II wieku n.e., w swoim dziele Dialogus de retoribus („Dialog o mówcach”). Jako główną przyczynę podaje spadek jakości kształcenia. Politycy doby pryncypatu nie zdobywali już doświadczenia przez obserwację życia politycznego, lecz w szkołach gdzie uczyli się wraz z rówieśnikami, a nie indywidualnie. Ponadto mowy przygotowano na oderwane od politycznej rzeczywistości tematy np. z mitologii. Inną przyczyną była także zmiana systemu politycznego. Gdy większość władzy spoczywała w ręku jednego człowieka nie było potrzeby starać się o głosy ludu, a tym samym zbędne były zdolności krasomówcze. Stąd też sztuka wymowy usunęła się w domenę całkowicie popisową i zaczęła traktować o rzeczach błahych. Poza tym w państwie zapanował względny porządek. Z kolei w czasach kryzysu, gdy w państwie dochodziło do spisków, nadużyć i korupcji, istniała sposobność do wzniesienia się na prawdziwe oratorskie wyżyny1.

Historiografia

Historiografia rzymska zaczęła się formować dopiero z końcem III wieku p.n.e., kiedy Rzym po zwycięskich wojnach z Kartaginą stał się potęgą śródziemnomorską. Wcześniej istniały tylko krótkie zapiski pisane przez kapłanów. Pierwsze pisma powstawały w języku Greckim. Dopiero w II wieku p.n.e. pod wpływem wiary we własną potęgę i budzącej się samo wiedzy Rzymianie zaczęli pisać po łacinie. Pisarzami, którzy zapoczątkowali tę najstarszą literaturę byli dwaj panowie: Fabiusz Piktor i Markus Porcjusz Katon („Orgines”). Niestety w późniejszym okresie historycy piszący swe dzieła bardzo często odbiegali od prawdy dla wywyższenia Rzymu. Jednak starali się Oni zabarwiać swe dzieła elementami retorycznymi aby zainteresować tokiem opowiadania czytelników.

Historykiem, który miał największą pozycję wśród pisarzy był Tytus Liwiusz, pochodzący z Padwy. Jego dzieło pt. „Dzieje od założenia miasta Rzymu” (Ab urbe condita), jest uznawane za klasyczny twór retorycznej prozy rzymskiej. Drugą osobą, która zasłynęła w tej dziedzinie pisarstwa był sam Juliusz Cezar. Jego dwa dzieła („O wojnie galickiej” i „O wojnie domowej”) nie mają sobie równych ani w historiografii greckiej, ani rzymskiej.

Nauka

Tytus Liwiusz był z wykształcenia nauczycielem retoryki. Około roku 30 roku p.n.e. przeniósł się z Padwy do Rzymu. Mimo pochodzenia z zamożnej rodziny nie zajął się zwykłą dla Rzymian działalnością polityczną, nie sprawował urzędów, nie zasiadał w Senacie. Całe życie zajmował się nauczaniem retoryki i pisaniem.

Ostatnim według mnie osiągnięciem Rzymian jest nauka. Wraz z pogłębieniem wiedzy na świat coraz większe znaczenie zyskiwała w Rzymie nauka. Uprawiano ją jednak wyłącznie w celach praktycznych, zgodnie z zasadniczą postawą Rzymian, podporządkowując ją potrzebą rzymskiego życia. I tak matematyka stała się nauką pomocną w miernictwie czy architekturze, geografia miała wyłącznie charakter opisowy, astronomia służyła do uporządkowania kalendarza. Szczególnie rozwinęły się badania nad starożytnościami rzymskimi. Człowiekiem, który położył największe zasługi w tej dziedzinie, był Marek Terencjusz Warron. Napisał on encyklopedię obejmującą gramatykę, retorykę, matematykę, astrologię, muzykę, medycynę, zatytułowaną: „Dziewięć ksiąg nauk” (Disciplinarum libri IX).

Wzrost dobrobytu i długotrwały pokój spowodował rozwój oświaty z głównymi ośrodkami w miastach. Jedynie bowiem tutaj istniały prywatne szkoły, w których pobierała naukę młodzież średniozamożna, gdyż tylko bogaci mogli sobie pozwolić na posiadanie domowego nauczyciela. Poza elementami, tj. nauką czytania, pisania i rachowania, przyswajała sobie w nich młodzież znajomość najwybitniejszych dzieł autorów łacińskich i greckich, poetów i prozaików, nadto nabywała wiadomości z innych dyscyplin, z matematyki, astronomii i geografii. Natomiast retoryki dorastająca młodzież uczyła się na wyższych uczelniach.

Przypisy
  1. Antoni Ładziński, Teatr polityki w starożytnym Rzymie i współczesnym świecie, "Histmag.org"

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów