Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Rzymianie na Słowacji

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Panonia w I wieku n.e. Była to prowincja rzymska położona między Sawą a Dunajem; dzisiejsze tereny zachodnich Węgier, wschodniej Austrii, Chorwacji, Słowenii oraz Serbii.

W 35 roku p.n.e. rzymskie legiony dowodzone przez Oktawiana (przyszłego cesarza Oktawiana Augusta) przekroczyły Alpy i skierowały się ku Dacji. Najpierw jednak musiały one pokonać mieszkające między rzekami Drawą a Sawą plemiona Celtów i Ilirów. Dokonały tego po ciężkich bojach, ale zamiast dalszego marszu w kierunku Europy Środkowej legiony zostały zawrócone do Rzymu, gdzie Oktawian podjął walkę o dziedzictwo po Juliuszu Cezarze. Walka ta zakończyła się jego niewątpliwym sukcesem.

Kiedy trzynaście lat później bunt podniosły te same plemiona zamieszkujące tereny między Drawą a Sawą, ich opór szybko złamały wojska rzymskie pod dowództwem adoptowanego syna Oktawiana Augusta i przyszłego cesarza – Tyberiusza. Podczas operacji wojskowych Rzymianie dotarli do środkowego biegu Dunaju. Na jego prawym brzegu powstawać zaczęły rzymskie umocnienia, które przyjęły formę silnie umocnionej granicy (tak zwany limes Romanus) z czterema dużymi fortecami legionowymi (castra): Vindoboną (dzisiejszy Wiedeń), Carnuntum (leży pomiędzy Petronell a Bad Deutsch Altenburg, w Dolnej Austrii, w Niemczech), Brigetio (w pobliżu Komárom) oraz Aquincum (Budapeszt).

Na zajętych przez Rzymian terenach na prawym brzegu środkowego biegu Dunaju powstała prowincja Panonia. Z terenów dzisiejszej Słowacji do Panonii należała jedynie zadunajska część Bratysławy. W dzielnicy Rusovce za czasów dynastii Flawiuszy powstała twierdza graniczna oraz miasto cywilne (vicus) – Gerulata (nazwa pochodzenia celtyckiego). W pierwszej połowie II wieku n.e. umocnienia drewniano – ziemne zostały zastąpione fortyfikacjami kamiennymi. W owym castellum stacjonowała jednostka jazdy ala I Cannanefatum oraz oddziały z legionów: X Gemina et Pia Fidelis, XIV Gemina oraz XV. Pod koniec III wieku n.e. obóz został zniszczony, a na jego miejscu wzniesiono budowlę w kształcie wieży o wymiarach 30 na 29 metra, ze studnią w środku. W okolicznych grobach pochowani byli żołnierze z różnych części rzymskiego Imperium, a także ludność cywilna. Gerulatę opuszczono pod koniec okresu rzymskiego.

Również na lewym brzegu Dunaju Rzymianie wybudowali kilka obozów i osiedli cywilnych. Pierwszym miastem na lewym brzegu rzeki, które Rzymianie zajęli już w czasach Oktawiana Augusta był Devín. W tym czasie znajdowało się tam celtyckie grodzisko. Rzymianie wybudowali w Devínie umocnienia stanowiące przedpole granicy biegnącej na Dunaju, strzeżone przez jednostki z XIV i XV legionu. Odnalezione na tym stanowisku rzymskie monety (w tym skarb celtyckich naśladownictw rzymskich denarów), zapinki, szpile, pierścienie, terra sigilata, amfory na wino, brązowe i szklane naczynia oraz kościane grzebienie świadczą o silnym, nie tylko wojskowym, ale także i gospodarczym znaczeniu tego miejsca.

Aktywność Rzymian na tym terenie wzrosła podczas tak zwanych Wojen Markomańskich (166-180 n.e.). Wtedy właśnie wzniesione zostało castellum w Iža koło Komárna oraz mniejsza stanica w Stupavie. Stupava, znajdująca się na niewielkim wzniesieniu, wybrana została ze względu na swoje znaczenie strategiczne. Miejscowość ta położona była bowiem na trasie tak zwanego Bursztynowego Szlaku, czyli drogi handlowej łączącej tereny Nadbałtyckie z Morzem Śródziemnym. W razie potrzeby można też było nawiązać stamtąd kontakt wizualny (na przykład za pomocą sygnałów ogniowych) z położonym 30 kilometrów na południe Carnuntum. Na stanowisku tym odkryto przede wszystkim dom komendanta z pozostałościami systemu ogrzewania podłogowego oraz resztkami malarskiej dekoracji ścian, łaźnie oraz wiele innych budynków.

Szlak bursztynowy. Po podboju terenów nad środkowym Dunajem w I wieku n.e. Rzymianie rozwinęli handel bursztynem na dużą skalę, organizując kilkoma drogami wyprawy z Panonii nad Bałtyk, szczególnie do Sambii. Szczytowy rozwój tego handlu przypada na III wiek n.e. Od połowy IV wieku n.e. wymiana stopniowo zamierała.

Z czasów Wojen Markomańskich pochodzi także inskrypcja na skale w Trenczynie. Na przełomie 179 i 180 roku n.e. 855 żołnierzy II legionu pod dowództwem Marka Waleriusza Maksymiana dotarła i przezimowała w pobliżu germańskiej osady Laugaricio, ponad 120 kilometrów od rzymskiej granicy. Ponieważ wojska rzymskie nie dotarły nigdy wcześniej tak daleko na północ w Europie Środkowej, na skale wykuto pamiątkowy napis. Niestety do dziś nie udało się zlokalizować ani rzymskiego obozu, ani germańskiej osady, choć na ich obecność wskazują liczne znaleziska ceramiki antycznej (między innymi terra sigilata), monet oraz drobnych przedmiotów brązowych.

Na czasy Późnego Cesarstwa datować można także kilka innych stanowisk z południowej Słowacji, z których przebadane zostały: Bratysława – Dúbravka, Milanovce oraz Pác koło Trnavy. W Dúbravce Germanie w I wieku n.e. wybudowali niewielką osadę, która na początku III wieku zajmowała już powierzchnię kilku hektarów. Jej mieszkańcy trudnili się uprawą roli, hodowlą, a także produkcją żelaza. Z tego stanowiska pochodzi najlepiej zachowana budowla antyczna znajdująca się na północ od Dunaju. Był to prostokątny budynek o wymiarach 13 na 12 metrów z trzema apsydami i czterema pomieszczeniami wewnętrznymi, zachowany w niektórych miejscach do wysokości 150 centymetrów. Mury o grubości 56-62 centymetrów wznoszone były z łamanego kamienia łączonego zaprawą. Plan budynku wskazuje, że mogły to być rzymskie łaźnie, być może wybudowane w III wieku n.e. dla germańskiego naczelnika współpracującego z Rzymianami. W drugiej połowie IV wieku n.e. doszło do pogorszenia stosunków rzymsko-germańskich, jednak nie wpłynęło to w żaden sposób na egzystencję osady w Bratysławie – Dúbravce; o kontaktach z terenami Cesarstwa jeszcze w V wieku n.e. świadczy znalezisko brązowej figurki bożka płodności – Priapa.

Rzymska inskrypcja na zamku w Trenczynie:
Victoriae Augustorum exercitus, qui Laugaricione sedit, mil(ites) l(egiones) II DCCCLV. (Maximi)anus leg(atus leg)ionis II Ad(iutricis) cur(avit) f(aciendum), czyli „Stworzone przez 855 legionistów armii Augusta Zwycięskiego, którzy stacjonowali w Laugaricio. Powstałe pod nadzorem legata II legionu Maximusa”.

W 1966 roku na podstawie resztek budynków oraz cegieł z rzymskimi stemplami w miejscowości Cífer – Pác zidentyfikowano stanowisko o charakterze osiedla rzymskiego. Początkowo uważano, że znajdowała się tam budowla willowa, rezydencja wybudowana na rzymski sposób (more Romano) dla germańskiego księcia o orientacji prorzymskiej. Jednak dalsze badania, a szczególnie odkrycia w Dolnej Austrii, południowych Morawach oraz w południowo-wschodniej Słowacji rzymskich obozów marszowych, a także odnalezienie części uzbrojenia rzymskiego w okolicach stanowiska, skłoniło badaczy do uznania wojskowego charakteru tego stanowiska.

Nie można również wykluczyć, że to właśnie Rzymianie położyli fundamenty pod rozwój jądra miejskiego średniowiecznej Bratysławy. Dla wszystkich jasne jest, iż wraz z rzymskimi wojskami na tereny południowej Słowacji przyniesiono także elementy cywilizacji antycznej, która następnie drogami handlowymi rozprzestrzeniała się na terytoriach germańskich. Centrami handlowymi stały się zarówno rzymskie osady cywilne, jak i centra wojskowe. Pozostały one na słowackiej ziemi po upadku Cesarstwa jako świadectwa dziejów pierwszych czterech wieków ne. W Średniowieczu rzymskie budynki służyły jako źródła materiału budowlanego, toteż do naszych czasów przetrwały jedynie znikome resztki. Ale nawet i one są obecnie obejmowane ochroną jako część dziedzictwa kulturowego młodego państwa, jakim jest Słowacja.

Źródła wykorzystane
  • Anthony Birley, Marcus Aurelius, 2000
  • Katarina Harmadyova i inni, Frontiers of the Roman Empire - Slovakia, 2008
  • The Danube Limes in Slovakia

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów