Acies triplex czyli tzw. szyk potrójny był to szyk wojskowy stosowany przez legiony rzymskie okresu republiki. Wprowadzono go w wyniku reformy wojska rzymskiego w IV wieku p.n.e. (tzw. reforma kamilliańska), która przekształciła strukturę wojska rzymskiego ze sztywnej falangi na zdecydowanie bardziej elastyczną manipularną. Acies triplex formowany był według schematu quincunx – pięcioelementowego wzoru geometrycznego.
Silna i liczebna piechota rzymska tworzyła linię bojową złożoną z trzech szyków:
- pierwsza i najbliższa wroga linia – hastati
- druga linia – principes
- trzecia i ostatnia linia – triarii, będący weteranami stanowiącymi często także silną rezerwę
Podstawową jednostką taktyczną był manipuł. Manipuł składał się ze 120-150 ludzi (triarii liczyli jedynie połowę tej liczby), 6 szeregów po 20-25 żołnierzy. W szyku acies triplex manipuły oddzielone były od siebie przerwą o szerokości czoła manipułu z następnej linii. Miało to na celu zapewnienie dużej manewrowości i łatwości przegrupowywania się przy jednoczesnym zachowaniu możliwości szybkiego tworzenia zwartej linii wojsk.
Przed pierwszym szykiem ciężkozbrojnych znajdowali się welici (velites), czyli lekkozbrojna piechota (oszczepnicy, łucznicy). Ustawieni byli oni w luźną, liniową formację. Na flankach zaś znajdowała się jazda, zgrupowana w 10 szwadronach (turmae), chroniąca główną armię przed okrążeniem. Jazda jednak nie była objęta omawianą taktyką.
Najpierw do walki ruszali welici. Gdy velites przeszło już za linię pierwszą przechodzono do drugiego etapu, formowania linii bojowej. Wówczas to dowódca tylnej centurii (posterior) na czele swoich ludzi przesuwał się najpierw w lewo, a potem do przodu formując jedną, solidną linię. Ta sama procedura była stosowana także kiedy welici formowali się za pierwszą linią mając chronić boki formacji hastati.
W tym momencie legion prezentował solidną silną linię bojową gotową do starcia. Kiedy przeciwnik się zbliżył hastati wykonywali szarżę. Kiedy przegrywali w starciu z wrogiem, posterior centurii wracał do swojej poprzedniej pozycji tworząc luki. Wówczas zmęczone manipuły hastati wycofywały się przez luki za principes. Kiedy pierwszy szereg był już schowany za drugim, principes formowali zgodnie z wcześniejszą procedurą jedną, silną linię bojową, która wykonywała szarżę na wroga. Sytuacja się powtarzała, kiedy druga linia przegrywała, co było rzadko spotykane, wówczas to dochodziło do interwencji triarii. Sytuację taką opisywano: „Doszło do użycia triarów” (res ad triaros redit). Kiedy nawet triarii nie pokonało armii wroga, system pozwalał bezpiecznie opuścić pole bitwy całej armii.
